PZL P.24 ΟΙ ΓΛΑΡΟΙ ΠΟΥ ΕΓΙΝΑΝ ΓΕΡΑΚΙΑ

             Η δεκαετία του 1930 ήταν σημαντική για την εξέλιξη του αεροπλάνου ως οπλικού συστήματος, αφομοιώνοντας τα διδάγματα του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου (1914-18) και του Ισπανικού εμφύλιου (1936). Εκμεταλλευόμενοι τεχνολογίες αιχμής και βελτιωμένους κινητήρες, οι μεγάλοι κατασκευαστές παρουσίασαν καινοτόμα σχέδια καταδιωκτικών, που θα πρωταγωνιστούσαν στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Παράγοντες όπως η ταχύτητα, ο βαθμός ανόδου, η ισχύς πυρός και η εμβέλεια, σε συνδυασμό με τα χαρακτηριστικά της ευελιξίας, της ευχρηστίας, της στιβαρότητας και της ορατότητας, έφεραν στο προσκήνιο νέα μονοπλάνα, με ολομεταλλική κατασκευή, ισχυρό οπλισμό και ανασυρόμενο σύστημα προσγείωσης, ως απότοκο της προσπάθειας ικανοποίησης αυτών των αλληλοσυγκρουόμενων απαιτήσεων.  
            Μέσα σε αυτό το σκηνικό γεννήθηκε το PZL P.24, κορωνίδα των σχεδιάσεων του Πολωνού αεροπόρου και μηχανικού Zygmunt Puławski (1901-1931), δημιουργού ολομεταλλικών υψηλοπτέρυγων καταδιωκτικών όπως το P.1 του 1929 και το P.7 του 1930 , όλα κατασκευασμένα στο P.Z.L. (Panstwowe Zaklaty Lotnicze ή Κρατικό Εργοστάσιο Αεροπλάνων) στη Βαρσοβία. Ο θάνατος του σε αεροπορικό ατύχημα στις 21-3-1931, είχε ως αποτέλεσμα το P.11 (Σεπτέμβριος του 1931), να ολοκληρωθεί από τον Wsiewolod Jakimiuk. Διέθετε δύο πολυβόλα Vickers Mk.II στο κάλυμμα του κινητήρα και δύο στις πτέρυγες. Από το 1932 έγινε προσπάθεια εξαγωγικής προώθησης του, εκδηλώθηκε μάλιστα και ελληνικό ενδιαφέρον για 24 μονάδες. Η προώθηση του P.11 στη Γαλλία, επέβαλλε την υιοθέτηση του γαλλικού αστεροειδή 14-κυλίνδρου κινητήρα Gnome Rhone και επιμήκυνση της ατράκτου κατά 45cm, οδηγώντας στην εξέλιξη του P.24 για εμπορικούς λόγους. Οι σχεδιάσεις αυτές εισήγαγαν τα ανεξάρτητα σκέλη συστήματος προσγείωσης με ελαιοπνευματικούς αποσβεστήρες κραδασμών μέσα στην άτρακτο, χαρακτηριστικό ιδιαίτερα χρήσιμο σε επιχειρήσεις από κακής ποιότητας διαδρόμους. Πάντως, το μη ανασυρόμενο σύστημα προσγείωσης περιόριζε τις επιδόσεις.
           Την εποχή της πρωτοκαθεδρίας των διπλάνων, στους τύπους αυτούς υιοθετήθηκε η ιδιότυπου σχήματος πτέρυγα τύπου «γλάρου» ή «Puławski», θετικής δίεδρου στις ενώσεις με την άτρακτο, όπου ήταν λεπτότερη, και αρνητικής δίεδρου μετά το χαρακτηριστικό «σπάσιμο» όπου ήταν παχύτερη με αυξημένο  μήκος χορδής. Χωρίς ενιαία δοκό, οι δύο ημιπτέρυγες κατέληγαν στην άτρακτο, στην οποία στηρίζονταν με διπλές εγκάρσιες δοκούς, που μοιραία αύξαναν την οπισθέλκουσα. Τα μειονεκτήματα της πεπερασμένης εξέλιξης και της πτωχής στιβαρότητας της πτέρυγας αντισταθμίζονταν από την εξαιρετική ορατότητα που χάριζε στον πιλότο και τα ευχάριστα πτητικά χαρακτηριστικά που συνοψίζονταν σε εξαιρετική σταθερότητα του αεροπλάνου στις κλειστές στροφές και μοναδική ικανότητα διατήρησης της ενέργειάς του σε αυτές.
           Στα μέσα της δεκαετίας του ’30 τα P.11/P.24 συγκαταλέγονταν στις καλύτερες σχεδιάσεις παγκοσμίως. Το 1934 το P.24 ήταν το ταχύτερο και βαρύτερα οπλισμένο καταδιωκτικό του κόσμου με δύο πυροβόλα και ισάριθμα πολυβόλα. Η εξέλιξή σταμάτησε με το θάνατο του εμπνευστή τους, οπότε και ξεπεράστηκαν σε όλους τους τομείς επιδόσεων εκτός από την απόδοση στις κλειστές στροφές από όσα μονοπλάνα καταδιωκτικά είχαν ανασυρόμενο σύστημα προσγείωσης (Spitfire, Hurricane, Bf-109, Macchi C.200, FIAT G.50, Bloch MB-151, Dewoitine D.520, LaGG-1, MIG-1). Επιπλέον, τα σύγχρονα βομβαρδιστικά του Άξονα, γερμανικά Henschel Hs-111, Jungers Ju-88 και Dornier Do-17 και ιταλικά CANT Z.1007bis και SIAI SM-79 που κυρίως έμελλε να αντιμετωπίσει, ανάπτυσσαν ίση η μεγαλύτερη ταχύτητα από αυτό.

                                                                Περιγραφή του P.24

           Το πρωτότυπο πέταξε το Μάιο του 1933 με πτέρυγα τύπου «γλάρου» και κινητήρα Gnôme Rhône 14 Kds 760 ίππων. Το δεύτερο πρωτότυπο (Μάρτιος 1934) πέτυχε παγκόσμιο ρεκόρ στις 28-6-1934 (414 Km/h σε ευθεία και οριζόντια πτήση) με τρίφυλλη έλικα τύπου Letov και κινητήρα Gnôme Rhône 14 Kfs 930 ίππων. Το Νοέμβριο εξοπλίστηκε με πυροβόλα 20mm, προκαλώντας παγκόσμια αίσθηση. Το τρίτο πρωτότυπο (1935) τελειοποίησε  την εξέλιξη του τύπου, ολοκληρώνοντας την οπίσθια άτρακτο, την πτέρυγα και το σύστημα προσγείωσης του P.11c μαζί με νέο ρύγχος, κινητήρα Gnôme Rhône 14kfs 930 ίππων, πυροβόλα 20mm και κλειστό πιλοτήριο. Γνωστό και ως Super P.24bis, φέρεται να κατέληξε το 1936 στην Αιθιοπία, πολεμώντας κατά των Ιταλών, ως προοίμιο της αντιπαράθεσης στα Βαλκάνια! Η άτρακτος χωριζόταν σε δύο τμήματα με κλειστό πιλοτήριο και θωράκιση για τον πιλότο. Το εμπρόσθιο τμήμα είχε πλαίσιο από χάλυβα και αλουμίνιο, με επικάλυψη αλουμινίου. Το οπίσθιο τμήμα ήταν ημιμονοκόμματης κατασκευής. Η πτέρυγα συγκέντρωνε τον οπλισμό και διέθετε συμβατικά ailerons. Η άτρακτος ενσωμάτωνε μία απορριπτόμενη σε περίπτωση ανάγκης δεξαμενή καυσίμου των 360lt ενώ η ουρά στηριζόταν στο έδαφος σε βακτηρία χωρίς τροχό.

 
                                                         Παραλλαγές και πωλήσεις του P.24

 

        Η αποτυχία προώθησης του P.24 στη Γαλλία, λόγω της αντίδρασης των Γάλλων κατασκευαστών, ώθησε τους Πολωνούς στην αναζήτηση πελατών χωρίς ανεπτυγμένη πολεμική βιομηχανία, πραγματοποιώντας επαφές και επίδειξη του αεροσκάφους σε αντιπροσωπείες από Βουλγαρία, Γιουγκοσλαβία, Ελλάδα, Εσθονία, Ισπανία, Ουγγαρία, Ρουμανία και Τουρκία. Ο τύπος παράχθηκε στις εξής εκδόσεις με κινητήρα Gnôme Rhône:
•    P.24A – Η Τουρκία παρέλαβε 14 και κατασκεύασε άλλα 20 κατόπιν αδείας. Διέθεταν κινητήρα 14kfs 930 ίππων,  και οπλισμό 2 πυροβόλα Oerlikon 20mm, 2 πολυβόλα Browning 7,92mm και  4 βόμβες των 12,5 kgr. Ακόμα 5 P.24A με νέο κάλυμμα κινητήρα και spinner στην έλικα παρέλαβε η Ελλάδα το 1937. Άλλες πηγές αμφισβητούν ότι παραδόθηκαν P.24A ποτέ στην Ελλάδα!
•    P.24B – Η Βουλγαρία απόκτησε 14, με κινητήρα 14kfs 930 ίππων και οπλισμό 4 πολυβόλα Browning 7,92mm και  4 βόμβες των 12,5 kgr.
•    P.24C – Παρήχθησαν 26 αεροσκάφη για την Τουρκία, παρόμοια με τα P.24B. Έφεραν 2 βόμβες των 50 kgr, ενώ απουσίαζαν τα αεροδυναμικά καλύμματα των δοκών στήριξης της πτέρυγας.
•    P.24E – Αγοράστηκαν 6 από τη Ρουμανία με κινητήρα 14 KIIc32 900 ίππων και δίφυλλη έλικα, που κατασκεύασε ακόμα 44 (κινητήρας KIIIc36 940 ίππων). Αποτέλεσαν τη βάση ανάπτυξης των εγχώριας σχεδίασης I.A.R.80 (ουσιαστικά χαμηλοπτέρυγα P.24).
•    P.24F – Η Ελλάδα παρέλαβε 7 το 1938. Με κινητήρα 14 N-07 970 ίππων με νέο κάλυμμα και spinner στην έλικα, οπλίζονταν με 2 πυροβόλα Oerlikon FF των 20mm και 2 πολυβόλα SCODA Lk32 των 7,92mm, 4 βόμβες των 12,5 kgr ή δύο βόμβες των  50 kgr. Ακόμα 26 κατασκευάστηκαν για τη Βουλγαρία (τελικά παρέλαβε 22). Το νέο μοντέλο διέθετε αλεξίνεμο πάχους 35mm και πλάκες θωράκισης που αύξαναν τις πιθανότητες επιβίωσης του πιλότου από πιθανά πλήγματα.
•    P.24G – Η Ελλάδα παρέλαβε 24 αεροσκάφη το 1938. Ανάλογα των P.24F, διέθεταν 4 πολυβόλα SCODA Lk32 7,92mm. Άλλα 30 κατασκεύασε η Τουρκία στο εργοστάσιο της Καισάρειας με κινητήρα Pratt & Whitney Twin Wasp.
       Η συνολική παραγωγή ανήλθε σε 217 αεροσκάφη. Ένα διασώθηκε και βρίσκεται σε μουσείο στην Τουρκία. Δύο παραλλαγές δεν παρήχθησαν ποτέ: Το P.24D για την Ουγγαρία, που στράφηκε στο ιταλικό FIAT CR.32, προκειμένου να παρακάμψει τους περιορισμούς της συνθήκης των Βερσαλλιών και το P.24H για την Πολωνία, με κινητήρα Gnome-Rhone 14N21 1100 ίππων και τέσσερα πυροβόλα, που δεν πρόλαβε τον πόλεμο, αποτελώντας ένα από τα παράδοξά του: Οι Πολωνοί πολέμησαν με υποδεέστερα αεροσκάφη (P.11) από αυτά που είχαν εξάγει!

Το cockpit του PZL P.24

       Την περίοδο του Μεσοπολέμου, οι προμήθειες πολεμικού υλικού σηματοδοτούσαν την πρόθεσή των χωρών να ενταχθούν στα αντίπαλα στρατόπεδα που σύντομα θα αντιπροσώπευαν οι Σύμμαχοι και ο Άξονας. Το πολωνικό αεροσκάφος έδινε τη δυνατότητα σε όποια χώρα το διέθετε να μη δεσμευτεί πολιτικά εξαρτώντας μονοσήμαντα τον εξοπλισμό της αεροπορίας της από κάποια υπερδύναμη της εποχής, εμφανίζοντας προφίλ ουδετερότητας και ελπίζοντας στην υποστήριξη του τύπου, ανεξάρτητα από τις μετέπειτα πολιτικές της επιλογές. Άλλωστε είναι γνωστές οι πιέσεις που δέχτηκαν από Γερμανούς και Βρετανούς οι Βαλκανικές χώρες της εποχής, προκειμένου να ενταχθούν ενεργά σε συμμαχίες. Οι περισσότερες είχαν ήδη αγοράσει το P.24! Πάντως, δεν υπάρχουν στοιχεία για εμπλοκή μεταξύ P.24 αντίπαλων συνασπισμών. Οπωσδήποτε η προτίμηση του  P.24 από Ελλάδα και Τουρκία έχει ιστορικό ενδιαφέρον, αν γίνει αναδρομή στις προμήθειες πολεμικών αεροσκαφών των δύο χωρών μέχρι και τη σύγχρονη εποχή.
       Το P.24 πολέμησε με όλες τις πλευρές κατά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η απόδοση του στις αεροπορίες της Βουλγαρίας και της Ρουμανίας ήταν πολύ καλή απέναντι στα σοβιετικά διπλάνα I-15bis και I-15ter και τα νεώτερα I-16. Τα παρόμοια πολωνικά P.11 απέδωσαν ικανοποιητικά απέναντι στις πρώιμες εκδόσεις των Γερμανικών Bf-109 αλλά ξεπεράστηκαν δραματικά από κάθε επόμενη έκδοση του τύπου. Προκάλεσαν 125 απώλειες με τίμημα 114 δικές τους κατά την εισβολή των Γερμανών στην Πολωνία, κάνοντας εύλογη την απορία για την απόδοση που θα είχε το βελτιωμένο P.24H. Για την εκπληκτική απόδοση των P.24 σε ελληνικά χέρια ακολουθεί εκτενέστερη αναφορά.

						ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΠΑΡΑΛΛΑΓΩΝ ΑΕΡΟΣΚΑΦΟΥΣ PZL P.24 ΜΕ ΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΕΘΝΟΣΗΜΑ
						ΤΥΠΟΣ	PZL P.24 A	PZL P.24 F	PZL P.24 G
						ΠΛΗΘΟΣ	5	7	24
						ΜΗΚΟΣ	7,50 m	7,60 m	7,60 m
						ΕΚΠΕΤΑΣΜΑ	10,71 m	10,68 m	10,68 m
						ΥΨΟΣ	2,69  m	2,69  m	2,69  m
						ΠΤΕΡΥΓΙΚΗ ΕΠΙΦΑΝΕΙΑ	17,90 m²	17,90 m²	17,90 m²
						ΒΑΡΟΣ (ΚΕΝΟ)	1327kgr	1330kgr	1330kgr
						ΜΕΓΙΣΤΟ ΒΑΡΟΣ ΑΠΟΓΕΙΩΣΗΣ	1987kgr	2000kgr	2000kgr
						ΠΟΣΟΤΗΤΑ ΚΑΥΣΙΜΟΥ	336 lt	360 lt	360 lt
						ΤΥΠΟΣ ΚΙΝΗΤΗΡΑ	Gnome-Rhone 14Kfs	Gnome-Rhone 14N-07	Gnome-Rhone 14N-07
						ΙΣΧΥΣ ΚΙΝΗΤΗΡΑ	930 hp	950 hp	950 hp
						ΛΟΓΟΣ ΙΣΧΥΟΣ - ΒΑΡΟΥΣ (ΑΠΟΓΕΙΩΣΗ)	0,45 hp/Kgr	0,485 hp/Kgr	0,485 hp/Kgr
						ΤΑΧΥΤΗΤΑ CRUISE	300 km/h στα 4500 m	310 km/h	310 km/h
						ΜΕΓ.ΤΑΧΥΤΗΤΑ (ΕΠΙΦΑΝΕΙΑ ΘΑΛΑΣΣΑΣ)	325 km/h	345 km/h	345 km/h
						ΜΕΓ.ΤΑΧΥΤΗΤΑ ΣΕ ΜΕΓΑΛΟ ΥΨΟΣ	410 km/h στα 4500 m	430 km/h στα 4250 m	430 km/h στα 4250 m
						ΟΡΙΟ ΤΑΧΥΤΗΤΑΣ ΣΕ ΒΥΘΙΣΗ	650 km/h	650 km/h	650 km/h
						ΡΥΘΜΟΣ ΑΝΟΔΟΥ	11 m/sec	11,5 m/sec	11,5 m/sec
						ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΑΠΟΓΕΙΩΣΗΣ	140 m	105 m	105 m
						ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΠΡΟΣΓΕΙΩΣΗΣ	275 m	275 m	275 m
						ΕΠΙΔΟΣΗ ΑΝΟΔΟΥ		5000 m σε 5’ 40’’	5000 m σε 5’ 40’’
						ΕΠΙΔΟΣΗ ΑΝΟΔΟΥ		8000 m σε 12’’	8000 m σε 12’’
						ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΗ ΟΡΟΦΗ	9000 m	10500 m	10500 m
						ΕΜΒΕΛΕΙΑ	700 km με 300 km/h	750 km με 310 km/h	750 km με 310 km/h
						ΠΥΡΟΒΟΛΑ	Δύο Oerlikon FF 20mm με 60 βαο (μόνο τα PZL-24A/F)	Δύο Oerlikon FF 20mm με 60 βαο (μόνο τα PZL-24A/F)	Δεν έφερε
						ΠΟΛΥΒΟΛΑ	2  SCODA Lk32  των 7.92mm με 350 βαο	2 SCODA Lk32των 7.92mm με 350 βαο	4  SCODA Lk32            των 7.92mm με 350 βαο
						ΒΟΜΒΕΣ	4 των 12,5 kgr ή  2 των 50 kgr	4 των 12,5 kgr ή   2 των 50 kgr	4 των 12,5 kgr ή 2 των 50 kgr

                                                      
                                                                      Τα Ελληνικά PZL P.24 σε δράση

      Τον Ιανουάριο του 1936 το δεύτερο πρωτότυπο αξιολογήθηκε στο Τατόι από επιτελείς της Ελληνικής Βασιλικής Αεροπορίας (ΕΒΑ). Η αρχική πρόθεση ήταν η απόκτηση 36 αεροσκάφων, 30 με πυροβόλα και πολυβόλα και τα υπόλοιπα 6 μόνο με πολυβόλα. Στη συνέχεια, πιθανότατα επειδή οι κραδασμοί λόγω της ισχυρής ανάκρουσης των πυροβόλων καταπονούσαν το αεροσκάφος, η τελική αναλογία ήταν 12 αεροσκάφη με μικτό οπλισμό και 24 μόνο με πολυβόλα. Η ελληνική πλευρά απαίτησε βελτιώσεις επί του P.24A, που περιλάμβαναν κινητήρα Gnôme Rhône 14 N-07 των 970 ίππων με νέο κάλυμμα, έλικα με αεροδυναμικό κώνο (spinner), αυξημένη ποσότητα καυσίμου και τροποποιήσεις στα συστήματα καυσίμου και λίπανσης του κινητήρα. Διέθεταν θωράκιση για τον πιλότο, ασύρματο  Telefungen και σύστημα παροχής οξυγόνου της αμερικανικής Gaertner. Όταν ζητήθηκαν οι αλλαγές, 5 αεροσκάφη ήταν σε προχωρημένο στάδιο κατασκευής, οπότε τελικά παραδόθηκαν 5 P.24A, 7 P.24F και 24 P.24G.  Πιθανότατα οι διαφορές μεταξύ P.24A και P.24F ήταν επουσιώδεις και ορισμένες βελτιώσεις ενσωματώθηκαν και στα P.24A. Οι παραδόσεις των πρώτων P.24A άρχισαν το φθινόπωρο του 1937.
       Στα αεροσκάφη δόθηκαν οι αριθμοί Δ101 έως Δ136, με το «Δ» να συμβολίζει το ρόλο της Δίωξης, που ήταν και η αποστολή των Μοιρών Διώξεως στις οποίες εντάχθηκαν. Αρχικά συγκεντρώθηκαν στο Σέδες, όμως λόγω της επικείμενης Ιταλικής εισβολής έγινε διασπορά των Μοιρών που όφειλαν να καλύψουν τόσο τα στρατεύματα του μετώπου και τις νηοπομπές που έφερναν τις ενισχύσεις στα λιμάνια της Θεσσαλονίκης και του Βόλου, όσο και τα αστικά κέντρα που συγκέντρωναν τις ελάχιστες υποδομές της χώρας και μοιραία αποτέλεσαν ελκυστικό στόχο για την Ιταλική Αεροπορία (Regia Aeronautica, RA). Αναλυτικά οι Μοίρες των PZL ήταν:

                             21η Μοίρα (Βοεβόδας Τρικάλων για την άμυνα του Αλβανικού Μετώπου).
                             22η Μοίρα (Μεγάλη Μίκρα Θεσσαλονίκης για την κάλυψη της πόλης και του λιμανιού της).
                             23η Μοίρα (Αμπελώνας Λάρισας, για την κάλυψη της Θεσσαλίας).

                                                      Οι διοικητές τους ήταν:

•          Της 21ης Μ.Δ. ο Σμηναγός Κέλλας Ι. (28/10/1940 έως 27/4/1941).
•          Της 22ης Μ.Δ. ο Σμηναγός Αντωνίου Α. (28/10/1940 έως 27/4/1941).
•          Της 23ης Μ.Δ. ο Σμηναγός Θεοδωρόπουλος Γρ. (28/10/1940 έως 27/4/1941)

              Στη διάρκεια του πολέμου, οι Μοίρες μετακινήθηκαν συχνά σε βοηθητικά αεροδρόμια της Ηπείρου και της Δ. Μακεδονίας. Η περιορισμένη διάρκεια παραμονής των PZL πάνω από το μέτωπο και συχνά οι καιρικές συνθήκες επέβαλε την προώθηση των Μοιρών βάσεις της πρώτης γραμμής. Πολλά χρησιμοποιούνταν απλώς για τον ανεφοδιασμό των αεροσκαφών μεταξύ των διαδοχικών εξόδων μιας ημέρας, ενώ αυτά επέστρεφαν σε ασφαλέστερες βάσεις για επισκευές και ανάπαυση των πληρωμάτων κατά τη διάρκεια της νύχτας, αποφεύγοντας τις αιφνιδιαστικές επιθέσεις ιταλικών αεροσκαφών. Η τακτική αυτή επέφερε δυσκολίες στη χαρτογράφηση της διάταξης μάχης των ελληνικών αεροσκαφών.
              Τα P.24 ήταν η ραχοκοκαλιά της ΕΒΑ, που διέθετε ένα ετερόκλητο και απαρχαιωμένο σύνολο 221 αεροσκαφών αμφίβολης διαθεσιμότητας. Κατά την έναρξη του πολέμου μόνο 116 ήταν αξιόμαχα (εκ των οποίων 95 εν ενεργεία) και μόνο 74 μπορούσαν να θεωρηθούν σχετικά σύγχρονα για αποστολές διώξεως και βομβαρδισμού, οπότε γίνεται εύκολα αντιληπτή η αξία των PZL στις επιχειρήσεις κατά των Ιταλών, οι οποίοι, κατά την πρώτη εβδομάδα του πολέμου, κινητοποίησαν 463 σύγχρονα αεροσκάφη από βάσεις της Αλβανίας, της Ν. Ιταλίας και των Δωδεκανήσων. Πέρα από τη συντριπτική αριθμητική υπεροχή, η Ιταλία διέθετε εξελιγμένη πολεμική βιομηχανία, με δυνατότητες παραγωγής και επισκευής όλων σχεδόν των αξιόλογων αεροσκαφών που διέθετε η RA. Η ΕΒΑ βεβαίως δεν είχε τέτοιες δυνατότητες και κάθε απώλεια αεροπλάνου ήταν μη αναπληρώσιμη, καθώς η κατάληψη της Πολωνίας είχε στερήσει κάθε δυνατότητα προσπόρισης ανταλλακτικών ή νέων αεροσκαφών.
             Κατά τις επιχειρήσεις παρουσιάστηκε έλλειψη πυρομαχικών και ανταλλακτικών για τα πυροβόλα, με αποτέλεσμα να αφαιρούνται για να ελαφρύνουν τα αεροσκάφη. Υπάρχουν αναφορές για περιορισμένη αποτελεσματικότητα των πυρομαχικών των πολυβόλων, ιδιαίτερα απέναντι στα βομβαρδιστικά. Σημαντικό πρόβλημα ήταν και η αναξιοπιστία των κινητήρων Gnôme Rhône. Επιπρόσθετα, οι χαμηλές θερμοκρασίες της τάξης των –20^ο C, έκαναν την εκκίνηση και προθέρμανση των κινητήρων εξαιρετικά δύσκολη διαδικασία. Η ευρηματικότητα των Ελλήνων τεχνικών ξεπέρασε κάθε φαντασία, όταν έφτασαν να ρίχνουν μέσα στις δεξαμενές λαδιού ήδη ζεστό λάδι ή να τυλίγουν τους κυλίνδρους των μηχανών με βρασμένα πανιά. Τελικά, η προσαρμογή ενός στρατιωτικού κλιβάνου απολύμανσης στον κινητήρα έλυσε το πρόβλημα.

	ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΑΝΤΙΠΑΛΩΝ ΚΑΤΑΔΙΩΚΤΙΚΩΝ ΤΟΥ PZL P.24 ΣΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟ ΤΟΥ '40
	ΤΥΠΟΣ	CR32	CR42 «FALCO»	G50 «FRECCIA»	MC200«SAETTA»	Bf-109E-3 «EMIL»
	ΡΟΛΟΣ/ΑΠΟΣΤΟΛΗ	Διπλάνο Καταδιωκτικό	Διπλάνο Καταδιωκτικό	Μονοπλάνο Καταδιωκτικό	Μονοπλάνο Καταδιωκτικό	Μονοπλάνο Καταδιωκτικό
	ΧΩΡΑ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗΣ	Ιταλία	Ιταλία	Ιταλία	Ιταλία	Γερμανία
	ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΤΗΣ	FIAT	FIAT	FIAT	MACCHI	Messerschmitt
	ΠΤΗΣΗ ΠΡΩΤΟΤΥΠΟΥ	28.4.1933	23.5.1938	2.2.1937	24.12.1937	1936
	ΕΝΤΑΞΗ ΣΕ ΥΠΗΡΕΣΙΑ	1934	1939	1938	1939	1939
	ΠΛΗΡΩΜΑ	1	1	1	1	1
	ΜΗΚΟΣ	7,45m	8,27m	8,29m	8,194m	8,76m
	ΕΚΠΕΤΑΣΜΑ	9,50m	9,70m	10,96m	10,68m	9,90m
	ΥΨΟΣ	2,71m	3,06 m	2,96 m	3,51m	2,58m
	ΠΤΕΡΥΓΙΚΗ ΕΠΙΦΑΝΕΙΑ	22,10 m²	22,40 m²	18,25 m²	16,7 m²	16,35 m²
	ΒΑΡΟΣ (ΚΕΝΟ)	1385kgr	1710 kg	2075kgr	1900kgr	2031kgr
	ΜΕΓΙΣΤΟ ΒΑΡΟΣ ΑΠΟΓΕΙΩΣΗΣ	1905kgr	2285 kg	2705kgr	2533 kg	2834 kg
	ΤΥΠΟΣ ΚΙΝΗΤΗΡΑ	FIAT A30 RA bis	FIAT A74 RC38	FIAT A74 RC38	FIAT A74 RC38	Dailmer Benz DB 601Aa
	ΙΣΧΥΣ ΚΙΝΗΤΗΡΑ	600hp (800 στην απογείωση)	840hp (870 στην απογείωση)	840hp (870 στην απογείωση)	840hp (870 στην απογείωση)	1175hp
	ΛΟΓΟΣ ΙΣΧΥΟΣ - ΒΑΡΟΥΣ   (ΑΠΟΓΕΙΩΣΗ)	0,420 hp/Kgr	0,380 hp/Kgr	0,322 hp/Kgr	0,343 hp/Kgr	0,414 hp/Kgr
	ΤΑΧΥΤΗΤΑ CRUISE	317 km/h	399 km/h	415 km/h	450 km/h	483 km/h
	ΜΕΓ.ΤΑΧΥΤΗΤΑ (ΕΠΙΦΑΝΕΙΑ   ΘΑΛΑΣΣΑΣ)	340 km/h				467 km/h
	ΜΕΓ.ΤΑΧΥΤΗΤΑ ΣΕ ΜΕΓΑΛΟ ΥΨΟΣ	360 km/h στα 3000m	438 km/h στα 4500 m	485 km/h στα 6000 m	505 km/h στα 4500 m	560 km/h στα 4500 m
	ΡΥΘΜΟΣ ΑΝΟΔΟΥ		11,8m/sec		15,3 m/sec	17,8 m/sec
	ΕΠΙΔΟΣΗ ΑΝΟΔΟΥ	3000 m σε 5’ 20’’	3000 m σε 5’ 30’’	3000m σε 3' 10''	5000m σε 6'
	ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΗ ΟΡΟΦΗ	7600 m	10200 m	9835 m	8900 m	11000 m
	ΕΜΒΕΛΕΙΑ	680 km	775 km (με 380 km/h στα 5500m)	670 km	570 km	560 km
	ΜΕΓΙΣΤΗ ΕΜΒΕΛΕΙΑ	800km  (με 317 km/h στα 4800m)		1000 km	870km          (με εξωτ. Δεξαμενές)	925 km
	ΠΥΡΟΒΟΛΑ	Δεν έφερε	Δεν έφερε	Δεν έφερε	Δεν έφερε	2 Mauser MG151 ή   Oerlikon FF 20mm με 60 βαο
	ΠΟΛΥΒΟΛΑ	2 BREDA SAFAT 12,7mm   με 350 βαο	2 BREDA SAFAT 12,7mm   με 400 βαο	2 BREDA SAFAT 12,7mm   με 350 βαο	2 BREDA SAFAT 12,7mm  με 370 βαο	2 Rheinmetall MG 17 7,92mm με 1000 βαο
	ΒΟΜΒΕΣ		Έως 200 kgr		2 των 50 ή 160 kgr	4 των 50 kgr    ή  1 των 120 kgr

                                                                 Χρονολόγιο Επιχειρήσεων

          Από την αρχική δύναμη των 36 PZL, μόνο 24 ήταν εν ενεργεία κατά την ιταλική εισβολή στις 28-10-1940. Τα υπόλοιπα βρίσκονταν σε συντήρηση ενώ ένα είχε απωλεστεί σε θανατηφόρο ατύχημα, στις 8-5-1939. Στη συνέχεια θα αναφερθούν κατά χρονολογική σειρά τα σημαντικότερα γεγονότα της δράση τους μέχρι και την κατάληψη της Ελλάδας από τους Γερμανούς.
          Η εμπλοκή των PZL, άρχισε στις 1-11-1940. Βομβαρδιστικά SM-79 και CANT Z1007bis, επανδρωμένα με εξέχοντα στελέχη του ιταλικού καθεστώτος και τους γιούς του Μουσολίνι επιτέθηκαν μαζικά. Οι αποστολές αυτές, με προφανή προπαγανδιστικό ρόλο, είχαν ως τακτικό στόχο τη Λάρισα και τη Θεσσαλονίκη, που ήταν μεγάλης σημασίας για την Ιταλική προέλαση. Στην αντιπαράθεση με τα PZL της 21ης Μοίρας, δε σημειώθηκαν απώλειες, ενώ οι Έλληνες διώκτες διεκδικούν μία πιθανή κατάρριψη.

PZL P24 Διακρίνονται τα πυροβόλα 20mm στη βάση των στυλιδίων στήριξης της πτέρυγας

            Στην προσπάθεια κάλυψης των ελληνικών στρατευμάτων στην Ήπειρο στις 2-11-1940, καταρρίφθηκαν τρία ιταλικά καταδιωκτικά FIAT CR.42 και δύο PZL (Υποσμηναγός Σακελλαρίου και Σμηνίας Παπαδόπουλος, που πιθανώς κατέρριψε δύο CANT Z1007bis). O Ανθυποσμηναγός Κατσαρός εκτέλεσε απελπισμένα εκούσια περιδίνηση, ανακτώντας τον έλεγχο του αεροσκάφους σε πολύ χαμηλό ύψος. Το περιστατικό διαδόθηκε και οι Ιταλοί αεροπόροι αντιλήφθηκαν ότι είχαν να αντιμετωπίσουν αποφασισμένους αντιπάλους, που πετούσαν παράτολμα. Αυτή η εικόνα αποφασιστικότητας και δίψας για τη νίκη επαληθεύθηκε πάνω από τη Θεσσαλονίκη. Έξι PZL της 22ης Μοίρας αναχαίτισαν 15 βομβαρδιστικά CANT Z1007bis της 50ης Σμηναρχίας και 7 καταδιωκτικά. Ο Υποσμηναγός Μαρίνος Μητραλέξης, έχοντας εξαντλήσει τα πυρομαχικά του μα όχι και το πείσμα του, διέλυσε με την έλικά του την ουρά ενός βομβαρδιστικού, που έπεσε σε περιδίνηση και συνετρίβει κοντά στο χωριό Γερακαρού. Τέσσερεις από τους πέντε Ιταλούς σώθηκαν με αλεξίπτωτο, ενώ ο Μητραλέξης, με στρεβλωμένη έλικα, προσγειώθηκε δίπλα τους. Ο Σμηνίας Δάγκουλας ανέφερε την κατάρριψη ενός CANT Z1007bis, ενώ δύο άλλα έπαθαν ζημιές. Ο Επισμηνίας Λαμπρόπουλος καταρρίφθηκε και διασώθηκε με αλεξίπτωτο, ενώ πιθανότατα κατέρριψε ένα FIAT CR.42.
             Στις 3-11-1940 δύο CANT Z1007bis κατέρριψαν ο Υποσμηναγός Γιαννικώστας και ο Επισμηνίας Δάγγουλας, ενώ αρκετά ιταλικά καταδιωκτικά υπέστησαν ζημιές. Ο Υποσμηναγός Κατσαρός της 21ης Μοίρας διεκδικεί την κατάρριψη δύο βομβαρδιστικών, ενώ ένα ακόμα πιλότος της 23ης Μοίρας.
            Από τις 13-11-1940 άρχισε η ελληνική αντεπίθεση και οι Ιταλοί  ενίσχυσαν το μέτωπο με επιπλέον 250 αεροσκάφη. Οι Μοίρες Διώξεως είχαν συνεχή παρουσία πάνω από το μέτωπο, με αποτέλεσμα την κατάρριψη ή πτώση κατά την επιστροφή τους τριών βαριά χτυπημένων FIAT CR.42 ενώ τέσσερα PZL έπαθαν ζημιές.

 

Ζεύγος ιταλικών καταδιωκτικών FIAT CR 42. Αν και είχαν συγκρίσιμες επιδόσεις με τα PZL, έχασαν τις περισσότερες αερομαχίες
που έλαβαν χώρα μεταξύ των δύο τύπων στο Αλβανικό Μέτωπο.

    Στις 18-11-1940 σε 20 αποστολές καταρρίφθηκαν πέντε ιταλικά καταδιωκτικά, δύο βομβαρδιστικά αλλά και τρία ελληνικά PZL από την 22η και 23η Μοίρα. Μιμούμενος τον Μητραλέξη, ο Σμηνίας Βαλκανάς εμβόλισε ιταλικό καταδιωκτικό πάνω από το όρος Μοράβας, με μοιραία αποτελέσματα για αεροσκάφη και χειριστές. Ο Σμηνίας Δημητρακόπουλος καταρρίφθηκε αλλά διασώθηκε. Τραυματισμένος ο Υποσμηναγός Γιαννικώστας κατάφερε να επιστρέψει στη βάση του, αφού κατέρριψε δύο ιταλικά αεροπλάνα. Οι Ιταλοί ισχυρίστηκαν την κατάρριψη 6 ελληνικών αεροσκαφών. Την επομένη η 22ης Μοίρας Δίωξης μεταστάθμευσε στο Αεροδρόμιο Καζακλάρ (Αμπελώνα).
    Στις 20-11-1940 ο Σμηναγός Κέλλας κατέρριψε ένα ιταλικό CAPRONI σ την περιοχή Μικρής Πρέσπας, ενώ τρία καταδιωκτικά FIAT CR.42 απέφυγαν την αναμέτρηση με τέσσερα PZL, φανερώνοντας κατάπτωση του ηθικού των Ιταλών αεροπόρων, που δεν περίμεναν τέτοια αντίσταση.
    Στις 24-11-1940 η 21η Μοίρα παρέδωσε τα αεροσκάφη της στις άλλες δύο Μοίρες (22η και 23η), προκειμένου να εξοπλιστεί με αεροσκάφη Gladiator.
    Στις 3-12-1940 ο Ανθυποσμηναγός Τσίτσας καταρρίφθηκε άνω από τη Μοσχόπολη, όπου 6 PZL αντιμετώπισαν 18 FIAT CR.42.
    Αξιοσημείωτο περιστατικό του ελληνικού φρονήματος ήταν οι προσπάθειες απεγκλωβισμού των PZL που είχαν αποκλειστεί από τα χιόνια στο αεροδρόμιο Πτολεμαΐδας στα τέλη Δεκεμβρίου. Τα αεροσκάφη αποσυναρμολογήθηκαν, μεταφέρθηκαν οδικώς στο Αμύνταιο και κατόπιν σιδηροδρομικώς στη Θεσσαλονίκη μέσα σε 4 μέρες, υπό συνθήκες πολέμου και δυσμενών καιρικών συνθηκών.
Η μετακίνηση του μετώπου βορειοδυτικά, λόγω της προέλασης του Ελληνικού Στρατού στην Αλβανία έφερε την 22η Μοίρα στα Ιωάννινα και την 23η στη Θεσσαλονίκη, ενώ χρησιμοποιούσε το αεροδρόμιο Κορυτσάς για ανεφοδιασμό. Η απομείωση του στόλου λόγω των επιχειρήσεων, έφερε την ΕΒΑ σε δυσμενή θέση, με μόλις 49 αεροπλάνα επιχειρησιακά (τα 19 PZL). Αντίστοιχα η Ιταλοί έριξαν στο μέτωπο άλλα 300 αεροσκάφη κάθε τύπου.
    Στις 8-1-1941 καταρρίφθηκε ένα CANT Z1007bis από το Σμηναγό Φανουργάκη της 22ης Μοίρας. Σε αερομαχία μεταξύ ελληνικών Gladiator και PZL και ιταλικών FIAT CR.42 κατέρριψαν τρία οι Σμηναγοί Αντωνίου και Σκρούμπελος, με τους Ιταλούς να θεωρούν ότι πέτυχαν 5 καταρρίψεις. Την 9-1-1941 εκτελέστηκαν αποστολές κατά επιγείων στόχων, κυρίως με τα πολυβόλα, γεγονός που καταδεικνύει την επιχειρησιακή ευκαμψία του τύπου. Νέα αναδιάταξη δυνάμεων, έφερε την 22η Μοίρα στη Θεσσαλονίκη και την 23η στη Λάρισα.
    Στις 25-1-1941 ο Σμηναγός Αντωνίου της 22ης  Μοίρας κατέρριψε ένα CANT Z.1007bis πάνω από τη Θεσσαλονίκη και ένα FIAT BR.20 στην περιοχή της Κλεισούρας. Ένα ακόμα κατέρριψε ο Επισμηνίας Αργυρόπουλος.

Ιταλικό καταδιωκτικό MACCHI  MC200 Saetta

    Στις 8-2-1941, 15 PZL και Gladiator, κατέρριψαν ένα CANT Z1007bis και διασκόρπισαν πέντε ιταλικούς σχηματισμούς βομβαρδιστικών. Την επομένη, 8 PZL και 4 Gladiator αντιμετώπισαν στην  περιοχή της Κλεισούρας 30 ιταλικά S-79 και 12 FIAT CR.42 και G.50. Καταρρίφθηκαν ένα FIAT CR.42 από τον Υποσμηναγό Μητραλέξη, που διεκδίκησε δύο ακόμα καταρρίψεις και άλλη μία ο Επισμηνίας Δάγγουλας της 22ης Μοίρας. Οι Ιταλοί διεκδίκησαν 9 καταρρίψεις, γεγονός που δείχνει την ευκολία με την οποία πιστώνονταν οι πιλότοι τους μη διασταυρωμένες επιτυχίες. Προσεκτικός υπολογισμός αυτών των αξιώσεων, δείχνει ότι η ΕΒΑ έπρεπε να είχε ήδη αποδεκατιστεί, όμως εκείνη συνέχιζε να επιχειρεί και να προκαλεί βαριές απώλειες στους Ιταλούς.
    Η 10-2-1941 απέφερε για την 22η Μοίρα την πιθανή κατάρριψη βομβαρδιστικού από το Σμηναγό Φανουργάκη και τρεις πιθανές καταρρίψεις FIAT G.50 (Σμηναγός Αντωνίου, Υποσμηναγός Μητραλέξης, Επισμηνίας Μιχόπουλος). Οι Σμηναγοί Θεοδωρόπουλος, Σκρούμπελος, ο Υποσμηναγός Μπούσιος και ο Επισμηνίας Δεπούντης της 23ης Μοίρας, διεκδίκησαν από ένα βομβαρδιστικό στην περιοχή Ιωαννίνων.

 

Ιταλικό αεροσκάφος διώξεως FIAT G.50



 

Bf-109E-3 της JG27 Πτέρυγας  που έδρασε στη Μεσόγειο

Χαρακτηριστικό της ευρηματικότητας του προσωπικού εδάφους είναι το περιστατικό δύο PZL, πιθανώς της 22ης Μοίρας, που επέστρεψαν βαριά χτυπημένα και καταστράφηκαν στην προσγείωση. Την επομένη πετούσε ένα τρίτο αεροσκάφος, συναρμολογημένο από απάρτια των δύο φαινομενικά κατεστραμμένων καταδιωκτικών, αφήνοντας άφωνους τους Βρετανούς τεχνικούς!
    Στις 20-2-1941, τα PZL της 22ης Μοίρας κατέρριψαν τρία καταδιωκτικά  (Σμηναγοί Αντωνίου και Φανουργάκης, Επισμηνίας Δάγγουλας). Κατάρριψη σημείωσε και ο Υποσμηναγός Μιχαλιτσιάνος, της 23ης Μοίρας. Ο Σμηναγός Σκρούμπελος καταρρίφθηκε βόρεια της Κλεισούρας στις 23-2-1941.
    Η αναμονή της γερμανικής επίθεσης, στις αρχές Απριλίου, δεν έκαμψε το φρόνημα των Ελλήνων αεροπόρων, αν και το μέτωπο ήταν σε φανερή κατάσταση αναμονής. Κατά την εισβολή των Γερμανών στις 6-4-1941, ένα γερμανικό αναγνωριστικό Hs-126 καταρρίφθηκε στο Στρυμώνα από δύο PZL (Σμηναγός Αντωνίου, Υποσμηναγός Κατσιμπούρης) και ένα Bloch MB-151 και ένα ακόμα από τους Σμηναγό Δούκα και Υποσμηναγούς Κοντογιώργο και Κατσιμπούρη. Ένα Hs-126 κατέρριψε στις 14-6-1941 ο Επισμηνίας Κουτρουμπάς, πριν καταρριφθεί και ο ίδιος. Ο Υποσμηναγός Αργυρόπουλος της 22ης Μοίρας διεκδίκησε ένα γερμανικό Ju-87.
Στις 15-4-1941 γερμανικά αεροσκάφη επιτέθηκαν στο αεροδρόμιο Τρικάλων, καταστρέφοντας 3 ελληνικά αεροσκάφη και διεκδικώντας την κατάρριψη άλλων τριών (Gladiator και PZL). Τα Bf-109 κατέρριψαν τον Επισμηνία Κατσαρέλλη της 22ης Μοίρας που μαζί με τον Επισμηνία Αργυρόπουλο, διεκδίκησαν από ένα Bf-109.
Η κατάρρευση του μετώπου αποδιοργάνωσε το σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης, με συνέπεια τον αιφνιδιασμό των ελληνικών αεροσκαφών στο έδαφος. Όσα καταδιωκτικά είχαν απομείνει περίμεναν με αναμμένους κινητήρες και απογειώνονταν μόλις εμφανιζόντουσαν γερμανικά αεροπλάνα. Από τις 15-4-1941 τα εναπομείναντα 22 καταδιωκτικά, 11 από τα οποία PZL, συγκεντρώθηκαν στην Αμφίκλεια. Εκεί καταστράφηκαν αιφνιδιαστικά στο έδαφος από γερμανικά Bf109. Μόλις 4 PZL της 22ης Μοίρας κατάφεραν να φτάσουν στο Άργος, όπου καταστράφηκαν άδοξα στο έδαφος στις 21-4-1941. Ανεπιβεβαίωτη πληροφορία φέρει ένα PZL  να διαφεύγει στην Αίγυπτο μαζί με 6 βρετανικά Lysander . Πιθανώς πρόκειται για σύγχυση μεταξύ των δύο τύπων, που ήταν υψηλοπτέρυγα μονοπλάνα με μη ανασυρόμενο σύστημα προσγείωσης. Ένα από τα χτυπημένα ελληνικά PZL φέρεται ότι πέρασε σε ιταλικά χέρια, προκειμένου να εξεταστεί διεξοδικά ο τύπος.

Εγκαταλελειμμένο PZL P.24 της ΕΒΑ με βαριές ζημιές

Το PZL P.24 με αριθμό «Δ102» με βαριές ζημιές, όπως καταλήφθηκε από τους Γερμανούς.

                                                               

 Συμπεράσματα και απολογισμός

Ο απελπισμένος αγώνας για την ΕΒΑ ήταν πέρα από κάθε προσδοκία. Εκτός από την αριθμητική υπεροχή οι Ιταλοί διέθεταν πληρέστερη υποδομή και αεροσκάφη με καλύτερες επιδόσεις από το P.24. Τα FIAT CR.42  είχαν ανάλογες επιδόσεις, όμως τα FIAT G.50 και MACCHI MC200 είχαν ανώτερες και τα γερμανικά Bf-109E ανήκαν απλά σε άλλη κλάση, όπως φαίνεται και από τον ΠΙΝΑΚΑ «1». Όμως, οι πιλότοι των Μοιρών Διώξεως μπήκαν στον πόλεμο με αποφασιστικότητα και αυτοθυσία. Ανατρέπονταν τη λογική των αριθμών και της ποιότητας του υλικού, διεκδίκησαν έξυπνα και τολμηρά την υπεροχή στους ουρανούς της Β. Ελλάδας. Εφαρμόζοντας μαζικές εξορμήσεις όλου του διαθέσιμου δυναμικού πάνω από σημεία και στις ώρες που επιχειρούσαν τα ιταλικά βομβαρδιστικά, κατάφεραν δυσβάσταχτα πλήγματα στον αντίπαλο, πετυχαίνοντας συνολικά 40 επιβεβαιωμένες και 18 πιθανές καταρρίψεις κατά των Ιταλικών αεροσκαφών. Σχετικά με τους τύπους που υπολογίζεται ότι κατέρριψαν τα ελληνικά P.24, αυτοί επιμερίζονται σε 16 καταδιωκτικά (12 FIAT CR.42 και 4 FIAT G.50), 16 βομβαρδιστικά (10 CANT 1007bis, 3 FIAT BR.20, 1 CAPRONI, 1 SIAI SM-79 και 1 SIAI SM-81) ενώ δεν υπάρχουν συγκεκριμένα στοιχεία για επιπλέον 10 καταδιωκτικά, 11 βομβαρδιστικά καθώς και τον τύπο 5 ακόμα αεροσκαφών. Άλλες 3 βέβαιες και 3 πιθανές καταρρίψεις πέτυχαν κατά γερμανικών αεροσκαφών Hs-126, Ju-87 Stuka και Bf-109E. Ιδιαίτερα οι επιτυχίες εναντίον των ιταλικών βομβαρδιστικών, τα οποία ήταν ιδιαίτερα ανθεκτικά στα πλήγματα της μάχης είναι αξιοσημείωτες, αν ληφθεί υπ’ όψη το γεγονός ότι αυτές έγιναν κυρίως με πολυβόλα. Στον αντίποδα, μόλις 8 PZL καταρρίφθηκαν σε αερομαχία από τα ιταλικά καταδιωκτικά. Τουλάχιστον 7 καταρρίφθηκαν από FIAT CR.42 ενώ τουλάχιστον άλλα 2 από γερμανικά Bf-109E. 
Ο ΠΙΝΑΚΑΣ «2» περιέχει σύγκριση που αφορά την απόδοση των ελληνικών PZL και Gladiator Mk I/II, καθώς είχαν ανάλογες επιδόσεις, αν και τα τελευταία παραδόθηκαν σταδιακά (2 το 1938, 14 το Δεκέμβριο του 1941 και ακόμα 8 το Μάρτιο του 1941) και φέρονται ως προτιμότερα, όταν η ΕΒΑ αξιολογούσε προπολεμικά διάφορους τύπους για να εξοπλίσει τις Μοίρες Διώξεως. Τα 35 PZL με τη συνδρομή 24 Gladiator  και 9 Bloch MB-151 κατάφεραν να εκπληρώσουν τους αντικειμενικούς στόχους της ΕΒΑ, απέναντι στην πανίσχυρη Reggia Aeronautica. Προκάλεσαν αποφασιστικές απώλειες στο ιταλικό αεροπορικό δυναμικό, χωρίς να αφήσουν σε καμιά φάση του πολέμου την Ιταλική Αεροπορία να αποκτήσει αεροπορική κυριαρχία, ενώ η υπεροχή της αμφισβητήθηκε σε αρκετές περιπτώσεις, σε πολλές από τις οποίες οι Ιταλοί αεροπόροι πλήρωσαν βαρύ τίμημα. 

                                               ΠΑΡΑΛΕΙΠΟΜΕΝΑ

    Τα οικονομικά της χώρας μας δεν ήταν και ποτέ σε ιδιαίτερα καλή κατάσταση. Αυτό συνέτεινε με τον δικό του ιδιαίτερο τρόπο να προμηθευτεί η ΠΑ το μαχητικό που ήταν η δεύτερη επιλογή της. Όταν λοιπόν, η πρώτη επιλογή της επιτροπής της Αεροπορίας που αξιολογούσε τις υποψηφιότητες, ήταν το Gloster Gladiator, δημιουργήθηκε αμέσως ένα πολύ σημαντικό πρόβλημα- Οι Βρετανοί θέλανε μετρητά. Και μάλιστα, λίρες Αγγλίας. Αυτές οι πολυτέλειες, απλά δεν υπήρχαν! Το PZL είχε έρθει δεύτερο- αλλά όχι και καταϊδρωμένο- στην αξιολόγηση. Οι Πολωνοί όμως μπορούσαν και χωρίς σκληρό συνάλλαγμα. Όπως αποδείχθηκε, μπορούσαν και χωρίς μετρητά! Κι έτσι έκλεισε η συμφωνία. Γιατί τα 36 αεροσκάφη, κόστους 4,3 εκατομμυρίων δραχμών το καθένα, πληρώθηκαν με την αντίστοιχη ποσότητα σε καπνά!

---

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Βιβλία:
•    ΑΕΡΟΣΚΑΦΗ ΔΕΥΤΕΡΟΥ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ – ΣΩΤΗΡΗ ΠΟΥΛΗ – Τεχνικές Εκδόσεις Α.Ε., Αθήνα 1988
•    ΕΠΙΤΟΜΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΟΙΤΑΛΙΚΟΥ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΟΓΕΡΜΑ-ΝΙΚΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ 1940-1941 - ΔΙΣ/ΓΕΣ - Ανατύπωση 1991
•    H ΑΕΡΟΠΟΡΙΑ ΣΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟ TOY ’40 – ΗΛΙΑ ΚΑΡΤΑΛΑΜΑΚΗ, Αθήνα 1990
•    Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΕΡΟΠΟΡΙΑ ΣΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟ 1940-41 – Χαρίτωνα Χαρούση, Περιοδικό «Ελληνικά Φτερά» Τεύχος 1ο.
•    ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΠΟΛΕΜΙΚΗΣ ΑΕΡΟΠΟΡΙΑΣ, έκδοση ΓΕΑ/ΥΠΙΣΤΠΑ, τόμοι Γ, Δ.
•    Air war for Yugoslavia, Greece and Crete-Christopher Shores, Brian Cull & Nicola Malizia, 1987 Grub Street, London, ISBN 0-948817-07-0
•    P.24 – Andrej Glass – Aero Technika Lotnicza nr. 4/1990
•    PZL P.24 – Przemyslaw Skulski, Ace Publications, 2002, ISBN-83-86153-24-5
•    The PZL P.24 – Jerzy B. Cynk, Profile Publications
•    Regia Aeronautica Vol. I (1940-43) – Christofer Shores – Squadron / Signal Publications Inc., ISBN-0-89747-060-5, Texas 1976

Εφημερίδες – Περιοδικά

•    ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ «ΑΕΡΟΠΟΡΙΚΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ» – ΓΕΑ/ΥΑΕ – ΤΕΥΧΗ 73, 79
•    ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ «ΑΕΡΟΠΟΡΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ» - ΤΕΥΧΟΣ 1
•    ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ «ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ», ΤΕΥΧΟΣ 11

Ιστοσελίδες:

• www.haf.gr
• http://www.finn.it/regia/
• http://www.hellasarmy.gr
• www.ww2aircraft.net
• http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_aircraft
• http://www.clubhyper.com/reference/p24lk_1.htm
• http://kits.kitreview.com/pzlp24reviewmd_1.htm
• http://pzlp24.quickseek.com/
• http://www.xs4all.nl/~fbonne/warbirds/ww2htmls/pzlp11.html

---