ΚΑΡΤΕΡΙΑ (ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΑΤΜΟΠΛΟΙΟ ΜΕ ΠΟΛΕΜΙΚΗ ΔΡΑΣΗ)

           Η Καρτερία ήταν το πρώτο ατμοκίνητο πολεμικό πλοίο στην ιστορία, το οποίο χρησιμοποιήθηκε σε πολεμικές επιχειρήσεις. Το όνομά του προέρχεται από την Αγγλική ονομασία ‘PERSEVERANCE’. Ήταν ταυτόχρονα ατμόπλοιο και ιστιοφόρο.

Ιστορικό

          Η ναυπήγηση του σκάφους και η εξάρτησή του ανατέθηκε στο αγγλικό ναυπηγείο Brent Shipyard Deptford-on–Thames, για λογαριασμό του ναυτικού των Ελλήνων επαναστατών, κατά την Επανάσταση του 1821. Το καλοκαίρι του 1825 οι εργασίες είχαν τελειώσει. Ο μηχανολογικός όμως εξοπλισμός που είχε ανατεθεί στην εταιρία του Alexander Galloway στο Smithfiield του Λονδίνου καθυστέρησε να τοποθετηθεί. Ενώ υπήρχε συμφωνητικό για παράδοση τον Αύγουστο του 1825 δεν τηρήθηκε εξαιτίας ανειλημμένων υποχρεώσεων των μηχανικών. Άλλωστε η κατασκευή ατμομηχανών για πλοία βρισκόταν ακόμα σε πειραματικό στάδιο. Τελικά η "Καρτερία" κρίθηκε αξιόπλοη  το Μάιο του 1826 . Ήταν το μόνο από τα έξι τέτοια πλοία που παραγγέλθηκαν από τον πλοίαρχο Φρανκ Χέιστινγκς (Φραγκίσκο Α. Άστιγγα), πρώην αξιωματικό του βρετανικού Βασιλικού Ναυτικού στην υπηρεσία της ελληνικής επαναστατικής κυβέρνησης. Η παραγγελία χρηματοδοτήθηκε από το Φιλελληνικό Κομιτάτο του Λονδίνου.  Για την κατασκευή του την ευθύνη είχε ο φιλέλληνας Φ. Άστιγξ, ο οποίος διέθεσε και δικά του χρήματα, έγινε Κυβερνήτης του και παρέμεινε μέχρι τον θάνατο του, στο Βασιλάδι του Μεσολογγίου στις 11 Μαΐου 1828. Αναχώρησε από την Αγγλία για την Ελλάδα στις αρχές Ιουλίου 1826. Κατά τη διάρκεια του ταξιδιού στο πλοίο εξερράγη πυρκαγιά με αποτέλεσμα να αχρηστευθεί η μηχανή του. Έφθασε στο Κάλιαρι της Σαρδηνίας με τη βοήθεια των ιστίων του. Αναχώρησε στις 22 Αυγούστου 1826 μετά την επισκευή του και κατέπλευσε στις 3 Σεπτεμβρίου 1826 στο Ναύπλιο. Τα πυροβόλα της έφτασαν τον Δεκέμβριο της ίδιας χρονιάς. Πρώτα εστάλησαν στις ΗΠΑ από την Αγγλία και μετά στην Ελλάδα, για να μην παραβιαστεί η Βρετανική ουδετερότητα. Το πλοίο μπήκε σε επιχειρησιακή ετοιμότητα στην Ελλάδα το 1827. Ήταν το πρώτο, παγκοσμίως, ατμοκίνητο πλοίο με πολεμική δράση -το πρώτο ατμοκίνητο πολεμικό που ναυπηγήθηκε ποτέ ήταν το αμερικανικό USS Demolos, το οποίο μπήκε σε λειτουργία το 1813, είχε 30 πυροβόλα αλλά δεν χρησιμοποιήθηκε ποτέ σε ναυμαχία. Υπό τις εντολές του Χάστινγκς, η Καρτερία γρήγορα κέρδισε τη φήμη επίφοβου πολεμικού πλοίου.

      Σε αντίθεση με άλλα ατμοκίνητα που είχαν παραγγελθεί την περίοδο εκείνη, το ‘Καρτερία’, προσέφερε μεγάλες υπηρεσίες τα τελευταία χρόνια του Ναυτικού αγώνα της ανεξαρτησίας. Σταμάτησε να χρησιμοποιείται μετά το 1830 λόγω της κακής κατάστασης των μηχανών του.

Περιγραφή και χαρακτηριστικά

      Η Καρτερία στη ναυμαχία της Ιτέας

           Η Καρτερία ήταν ατμοκίνητη τροχήλατη κανονιοφόρος κινούμενη από δύο μικρές ατμομηχανές. Κάθε φτερωτή περιστρεφόταν ανεξάρτητα παίρνοντας κίνηση από την αντίστοιχή της ατμομηχανή. Αυτό έδινε στην Καρτερία μεγάλη δυνατότητα ελιγμών. Το μηχανοστάσιο καταλάμβανε το κεντρικό μέρος του κύτους με τους λέβητες προς το μέρος της πρύμνης και τις ατμομηχανές τοποθετημένες μπροστά τους. Διέθετε πάντως και κατάρτι και μπορούσε να κινηθεί με πανιά. Με τη βοήθεια των ατμομηχανών της, οι χειριστές της μπορούσαν να πυρώσουν τα βλήματα των πυροβόλων της ώστε αυτά να χρησιμοποιηθούν ως εμπρηστικά. Υποστηρίζεται από Ιστορικούς της εποχής ότι ήταν το πρώτο ατμοκίνητο πλοίο που έλαβε μέρος σε πολεμικές επιχειρήσεις. Ως μηχανοκίνητο σκάφος αντιμετώπισε μεγάλα προβλήματα, λόγω της πειραματικής του τεχνολογίας. Η μηχανική του κίνηση γινόταν μέσω δύο μεγάλων ροδών με πετάλια, όπως στους νερόμυλους, τα οποία βρίσκονταν στις δύο πλευρές του στη μέση του σκάφους. Εξαιτίας κατασκευαστικού λάθους,τα πετάλια δεν έμπαιναν στο νερό ώστε να αυξάνεται η ώθηση. Προκειμένου να αυξάνεται η ταχύτητα οι μηχανές υπερθερμαίνονταν, με κίνδυνο να εκραγούν. Ένα άλλο μειονέκτημα που είχε ήταν η χρήση άνθρακα για την καύση, επειδή η καύση ξύλου δεν παρήγε επαρκή ατμό για την κίνησή του. Άρα έπρεπε να εισάγεται άνθρακας από τη Δυτική Ευρώπη.

	A
Length between Perpendiculars	130′–2″	Συνολικό μήκος
Length of the keel for Tonnage	111′–6″	Μήκος του κύτους
Breadth Extreme	25′–0″	Συνολικό εγκάρσιο πλάτος
Breadth Moulded	24′–6″	Εγκάρσιο πλάτος κύτους
Height between Decks	6′–4″
Length of Engine Room	43′–0″	Μήκος μηχανοστασίου
Burthen in Tons	350
Tonnage	233	Εκτόπισμα
Breadth two Paddles	41′–6″	Εγκάρσιο πλάτος στις φτερωτές
Diameter Paddles	13′–10″	Διάμετρος φτερωτών
Width Paddles	6′–3″	Πλάτος κάθε φτερωτής
Horse Power	2x42	Ισχύς σε ίππους
Revolutions / minute	16	Περιστροφές ανά λεπτό
Speed (Knots)	6	Ταχύτης
Consumption (tons / day coal)	7	Ημερήσια  κατανάλωση γαιάνθρακα

 

Αν και η Καρτερία αντιμετώπιζε συχνά προβλήματα με το προωστικό της σύστημα η ανθεκτικότητα του κύτους της σε πλήγματα από τα πυροβόλα του Τουρκικού και Αιγυπτιακού στόλου ήταν παροιμιώδης. Ο ίδιος ο Άστιγξ σε έκθεσή του προς την κυβέρνηση περηφανευόταν ότι ποτέ δεν διαπέρασε τα τοιχώματα του κύτους βλήμα από κανόνι μικρότερου διαμετρήματος των 18 pouder (138.7 χιλ.) αν και πίστευε ότι εν μέρη αυτό οφείλονταν και στην κακή ποιότητα της Τουρκικής μαύρης πυρίτιδας. Οι δε οπές που ανοίγονταν στο σκάφος είχαν ομαλά τοιχώματα λόγω της εξαιρετικής ποιότητας ναυπηγικής ξυλείας που είχε χρησιμοποιηθεί. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα κατά την πρόσκρουση του βλήματος να μην δημιουργούνται ιπτάμενα θραύσματα ξύλου που προκαλούσαν φρικτά τραύματα στους ναυτικούς.  Μια άλλη κατασκευαστική της ιδιομορφία ήταν η ύπαρξη δύο υδατοστεγών και πυρίμαχων τοιχωμάτων που απομόνωναν το μηχανοστάσιο από το υπόλοιπο πλοίο. Αυτά έσωσαν το σκάφος όταν στο πρώτο ταξίδι ξέσπασε πυρκαγιά στο λέβητα. Το πυρίμαχο τοίχωμα έδωσε χρόνο στο πλήρωμα να σβήσει τη φωτιά πριν αυτή φτάσει στην πυριτιδαποθήκη.

                                                         ΟΠΛΙΣΜΟΣ

    Η ύπαρξη των φτερωτών στο σκάφος μείωσε αναγκαστικά και τον αριθμό των πυροβόλων που θα μπορούσαν να εγκατασταθούν στο πλοίο σε οκτώ. Λόγω της ουδετερότητας της Αγγλίας κατά τη στιγμή του απόπλου το σκάφος έφτασε χωρίς τον οπλισμό του στην επαναστατημένη Ελλάδα τον Σεπτέμβριο του 1826. Η φρεγάτα Ελλάς τα μετέφερε τελικά μέσω Αμερικής τον Δεκέμβριο του ίδιου έτους. Ο Άστιγξ διάλεξε τον βαρύτερο δυνατό οπλισμό: 4 κανόνια των 68 λιβρών και 4 καρρονάδες των 68 λιβρών.

Καρρονάδα 68lbs του HMS VICTORY

Χάρις την ύπαρξη φωτιάς στο μηχανοστάσιο οι μπάλες των κανονιών μπορούσαν εύκολα να ερυθροπυρώνονται και έτσι να λειτουργούν εμπρηστικά στα πανιά και τα ξάρτια των αντιπάλων σκαφών. Θα σταθούμε λίγο περισσότερο στην περιγραφή των καρρονάδων της Καρτερίας. Η καρρονάδα (carronade) ήταν ένα κοντόκανο λειόκανο κανόνι από χυτοσίδηρο που χρησιμοποιήθηκε από τα πολεμικά ναυτικά από το 1770 έως το 1850. Αυτός ο τύπος πρωτοκατασκευάστηκε από την εταιρεία Carron στο Falkirk της Σκωτίας. Η καρρονάδα ήταν ένα ισχυρό, αλλά μικρού βεληνεκούς πυροβόλο που χρησιμοποιούνταν εναντίον πλοίων αλλά κυρίως ήταν η νέμεση των ακάλυπτων αντιπάλων πληρωμάτων καταστρώματος. Κατά τη ναυμαχία του Τραφάλγκαρ η πρώτη βολή της πρωραίας καρρονάδας του Victory που είχε γεμιστεί με πυρίτιδα 3Kg, μία μπάλα 30.6Kg και 500 σφαίρες μουσκέτου έθεσε εκτός μάχης όλο το πλήρωμα της γέφυρας του Γαλλικού πλοίου Bucentaure.  Οι καρρονάδες της Καρτερίας ζύγιζαν 1.8 τόννους και είχαν κάνη μήκους 1.6 μ. Με γέμισμα 6.5lbs (3Kg) εκτόξευαν μια μπάλα βάρους 68lbs (30.6Kg) σε απόσταση περίπου 400 yards (364μ.).  Είχαν για υπηρέτες 5 άνδρες η κάθε μια. Ζύγιζαν το ένα τρίτο του βάρους των κανονιών και παίρναν μόνο το μισό βάρος του γεμίσματος σε πυρίτιδα. Επειδή είχαν μικρότερο βάρος μπορούσαν να χωρέσουν περισσότερες στα ψηλότερα καταστρώματα των πλοίων χωρίς τον κίνδυνο να υψωθεί πολύ το κέντρο βάρους του πλοίου. Το βασικό τους όμως μειονέκτημα έναντι των κανονιών ήταν το μικρό βεληνεκές τους. Έτσι τα πλοία είχαν πάντοτε μείγμα των δύο τύπων στη σύνθεση του οπλισμού τους.

 

 

                                           Η ΝΑΥΜΑΧΙΑ ΤΗΣ ΙΤΕΑΣ (ΑΓΚΑΛΗΣ)
Απόσπασμα από την Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως του Κόκκινου.

       Είχαν παραμείνει εκ του ελληνικού στόλου προς περαιτέρω επιχειρήσεις εις τον κορινθιακό μόνο ο Σωτήρ, δύο γολέτες, η Βαυαρία και η Φιλελληνίς, δύο κανονιοφόροι και η Καρτερία, η οποία επισκευάζετο εις την ανοικτή θάλασσα κατόπιν των ζημιών που έπαθε εκεί εξ αναφλέξεως των μηχανημάτων της.

       Τα πλοία ταύτα διετάχθησαν να εισέλθουν εις το βάθος του κορινθιακού προς επίιθεση εναντίον εχθρικών πλοίων, τα οποία ευρίσκοντο εις τον κόλπο. Ο Σωτήρ, ρυμουλκών και την μια εκ των κανονιοφόρων και ακολουθούμενος από τας δύο γολέτες, επέρασε πρώτος υπό τον τολμηρό Τόμας μεταξύ Ρίου και Αντιρρίου στενά κατά την 9η Σεπτεμβρίου, υπό τους κανονιοβολισμούς των δύο φρουρίων και πλοίων ευρισκομένων πλησίον τούτων, και την επομένη η Καρτερία, κινούμενη με τα πανιά της, διότι είχαν εξαντλήσει τους γαιάνθρακές της, και σύρουσα οπίσω της την δευτέραν κανονιοφόρον.

        Ο Τόμας επροχώρησε μετά των συνακολουθούντων πλοίων και κατά το εσπέρας ηγκυροβόλησε απέναντι της Ναυπάκτου, εις τον λιμένα της οποίας ευρίσκοντο εχθρικά πλοία.  Κατά την επόμενη εισήλθαν εις τον υπό τα Σάλωνα μικρό κόλπο ένα τουρκικό βρίκιον φέρον σημαία αρχηγού μοίρας μια γολέτα μεγάλη, δύο μικρότερες, δύο βρίκια φορτηγά εξοπλισμένα και μια κανονιοφόρος. Εναντίον τούτων εκινήθει ο Τόμας και επηκολούθησε ναυμαχία διαρκέσασα πέντε ώρες, η οποία διεκόπη εκ της επελθούσης εκ σφοδρότατου ανέμου μεγάλης θαλασσοταραχής.

         Ο Σωτήρ ωθήθη υπό του ανέμου προς την ξηράν και ο Τόμας ηναγκάσθη να διατάξει  να κόψουν την άγκυραν του σκάφους, διά να εξέλθει τούτο εκ του κολπίσκου και να σωθεί εκ του ναυαγίου. Κατόπιν τούτου ο Σωτήρ, αι γολέτται και η κανονιοφόρος μεθωρμίσθησαν εις το λουτράκι, όπου μετά τρεις ημέρας έφθασε και ο Αστιγξ με την Καρτερίαν, την άλλη κανονιοφορο και ένα μίστικο.

          Τα εις τον υπό τα Σάλωνα όρμον εχθρικά πλοία είχαν ζητήσει εν τω μεταξύ βοήθειαν από τα Σάλωνα και κατασκευάσθησαν επί της ξηράς δύο πυροβολοστάσια, και τα κανόνια, διά των οποίων ημπορούσε να αντιταχθεί άμυνα κατά των ελληνικών πλοίων, ανήλθαν συνολικώς εις ογδοήντα περίπου.

    

Η Καρτερία

  Όταν επήλθαν τα ελληνικά πλοία ευρήκαν τα εχθρικά παρατεταγμένα εις ημικύκλιον και η ναυμαχία ήρχισεν. Η τρίτη βολή της καρτερίας, το πυροβολικό της οποίας διηύθυνε ο Άστιγξ, έπεσε επί της πυριτιδαποθήκης ενός βρικίου, ανατιναχθέντος εκ τούτου μετ ολίγον. Οι Τούρκοι άρχισαν να πηδούν εξ όλων των πλοίων εις την θάλασσα διά να σωθούν εις την ξηράν. Τότε οι Έλληνες ώρμησαν διά των λέμβων  προς τα εχθρικά πλοία και τα κατασκεύασαν, ηθέλησαν δε να ρυμουλκίσουν ένα εκ τούτων, αλλά εκ των τουφεκισμών των ωχυρομένων όπισθεν βράχων επί της ξηράς Τούρκων απεκόπη το σχοινί διά του οποίου εσείρετο, και διά τούτο εκάει και αυτό, απεκομισθέντων προηγούμενων δεκατριών εκ των πυροβόλων του.

           Κατά την ναυμαχία ταύτην ετραυματίσθη  ελαφρώς ο Τόμας και δύο ναύται, σοβαρώς δε ο υποπλοίαρχος του βρικίου Σωτήρ Άγγλος αξιωματικός Σκέντλαν και δύο Υδραίοι.

           Εις τον κολπίσκον των Σαλώνων ευρέθησαν και τρία αυστριακά πλοία , τα οποία κατασχέθησαν , διότι ευρέθησαν επ αυτών είδη αποτελούντα λαθρεμπόριον πολέμου, και επιπλέον οι πλοίαρχοί τους είχαν παραβεί τας περί ουδετερότητας διεθνείς διατάξεις.

              Ο Τόμας έλαβε τότε διαταγή από τον Κόχραν να μεταβεί  το ταχύτερον εις τον Πόρον διά να του ανατεθεί νέα υπηρεσία. Ο Άστιγξ εξέπλευσεν εκ του κορινθιακού κατά την 9η Νοεμβρίου, άγων όπισθεν της καρτερίας τα αυστριακά πλοία, ενώ δε εβρίσκετο έξω του λιμένος των Πατρών, διέκρινε εντός τούτου γολέτταν άνευ σημαίας και ετοιμάσθε να την προσβάλλει ως εχθρικήν. Αλλά έφτασε κατά εκείνη την ώρα ο Αυστριακός πρόξενος Πατρών διά πλοιαρίου φέροντος την σημαία του κράτους του και συγχρόνως υψώθει και επί της γολέτας αυστριακή σημαία.

           Ο πρόξενος απήτησεν από τον Αστιγξ να αφήσει ελεύθερα τα αυστριακά πλοία και εκείνος του απάντησε να απευθυνθεί προς την ελληνική κυβέρνηση, εις την οποία ανήκαν τα κατασχεθέντα νομίμως πλοία, και ταυτοχρόνως του εζήτησε να διατάξει τον πλοίαρχον της εις τον λιμένα αυστριακής  γολέττας να προσέλθει εις την Καρτερίαν και να τεθεί υπό την προστασία του, διότι κακώς εισήλθε εις τον λιμένα των Πατρών, του οποίου είχε διακηρυχθεί ο αποκλεισμός, και εκδήλωσε τελικώς ότι αν δεν έλθη ο Αυστριακός πλοίαρχος προς έλεγχο των χαρτιών του, το σκάφος θα θεωρηθεί εχθρικό. Ο πρόξενος υπεσχέθει ότι θα δώσει εντολή εις τον πλοίαρχο να μεταβή εις την Καρτερίαν, αλλά εφρόντισε να αποβιβαστεί εις την προκυμαία εις θέσιν πολύ απέχουσαν της γολέτας.

        

Μοντέλο της Καρτερίας από τη συλλογή του Δ. Μάρα

Εξ άλλου η γολέττα προσήγγιζε περισσότερο προς την ακτή διά να τεθεί υπό την προστασία των τουρκικών πυροβόλων. Ο Άστιγξ διέταζε να ρίξουν ειδοποιητήριους κανονιοβολισμούς κατά της Αυστριακής γολέτας διά να εξαναγκάσει τον Αυστριακό πλοίαρχο να προσέλθει. Αντί τούτου ήρχισαν να κανονιοβολούν την Καρτερία από του φρουρού και από την παραλία. Τότε ο Άστιγξ έριψε εύστοχους κανονιοβολισμούς κατά της Αυστριακής γολέτας και την εβύθισε.

             Κατά αυτόν τον τρόπο συνεπληρώθει η εκστρατεία εκείνη του Κόχραν, η οποία κατά το πρώτο της μέρος το αφορών εις τον στόλαρχον απέτυχε, αλλά ανέδειξε κατά την δράση εις τον κορυνθιακό δύο λαμπρούς νικητές, τον Αστιγξ και τον Τόμας.

            Κατά εκείνες της μέρες είχε καταπλεύσει εις τον Πόρο προερχόμενος από την Αγγλία το δεύτερο εκ των παραγγελθέντων ελληνικό ατμοκίνητο πλοίο, εος το οποίο είχε δωθεί το όνομα Επιχείρηση. Ενισχύετο έτσι διά νέας μονάδος ή μαχόμενη ναυτική δύναμη Ελλάδος.


                                              Η ΤΥΧΗ ΤΩΝ ΑΔΕΛΦΩΝ ΠΛΟΙΩΝ ΤΗΣ ΚΑΡΤΕΡΙΑΣ

          Εκτός από την Καρτερία με τα χρήματα του δεύτερου δανείου η Ελληνική Επαναστατική κυβέρνηση παρήγγειλε και άλλα πέντε ατμόπλοια με τα ίδια χαρακτηριστικά. Το πρώτο από αυτά το Enterprice που μετονομάσθηκε σε Επιχείρηση κατέπλευσε στην Ελλάδα τον Σεπτέμβριο του 1927. Άλλο ένα το Mercury κατέπλευσε λίγο πριν το τέλος των επιχειρήσεων και μετονομάσθηκε σε Ερμής. Από τα υπόλοιπα τρία το ένα ανατινάχθηκε και τα άλλα δύο αφέθηκαν να σαπίσουν στις προκυμαίες του Τάμεση.

 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1) Δ. ΚΟΚΚΙΝΟΥ "Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΙΣ ΤΟΥ 1821"

                             2)http://www.captainfrank.co.uk

                             3)http://el.wikipedia.org