Τετάρτη 31 Ιουλίου 2013

Η ΑΠΟΞΗΡΑΝΣΗ ΤΗΣ ΚΩΠΑΪΔΑΣ

1. Η λίμνη Κωπαϊδα



Στο κέντρο της Βοιωτίας απλώνεται σήμερα μια μεγάλη και εύφορη πεδιάδα, η Κωπαΐδα, η καλλιέργεια της οποίας έχει συμβάλει σημαντικά στην ανάπτυξη της τοπικής οικονομίας και στην άνοδο του βιοτικού επιπέδου των κατοίκων των γύρω πολέων και οικισμών. Δεν ήταν όμως πάντοτε έτσι, καθώς στο μεγαλύτερο τμήμα της ιστορίας της, από την αρχαιότητα ως και τις αρχές του περασμένου αιώνα, η Κωπαΐδα, κλειστή φυσική λεκάνη η ίδια, υπήρξε, στο κεντρικό της τουλάχιστον τμήμα, μεγάλη λίμνη, την οποία σχημάτιζαν τα νερά των ποταμών και των ρεμάτων που εισέρρεαν σε αυτήν.



2. Η αποξήρανση της Κωπαΐδας στα μυκηναϊκά χρόνια



Η σύγχρονη, ωστόσο, ιστορία της Κωπαΐδας, με την αποξήρανση και την απόδοσή της στην καλλιέργεια, αντιγράφει μια πολύ παλαιότερη όμοια ιστορία που ανάγεται στους χρόνους της μεγάλης ακμής των μυκηναϊκών ανακτόρων, όταν στην περιοχή κυριαρχούσε το μεγάλο κέντρο του βοιωτικού Ορχομενού. Την εποχή αυτή ήταν που αναλήφθηκε το μεγαλόπνοο έργο της αποστράγγισης της λίμνης, αποτέλεσμα ενός μεγαλειώδους σε σύλληψη και εκτέλεση σχεδίου, η απήχηση του οποίου στις κατοπινές γενιές ήταν τέτοια ώστε να αποδοθεί στους Μινύες, τους μυθικούς κατοίκους του Ορχομενού, και να δώσει τροφή για μύθους και παραδόσεις σχετικά με την κατασκευή, τη χρησιμότητα και την τελική του καταστροφή.



2.1. Η μέθοδος της αποξήρανσης



Το σχέδιο αποξήρανσης της λίμνης, που πραγματοποιήθηκε πιθανότατα τον 13ο αι. π.Χ., ήταν εξαιρετικά σύνθετο και αποτελούνταν από ένα σύνολο επιμέρους τεχνικών έργων που λειτουργούσαν συμπληρωματικά και σε άμεση συνάρτηση μεταξύ τους. Βασίστηκε κυρίως στην εκτροπή των ποταμών Κηφισού και Μέλανα που, ιδιαίτερα κατά τη χειμερινή περίοδο, κατέκλυζαν τη λεκάνη μετατρέποντάς την σε λίμνη. Για την εκτροπή τους οι Μυκηναίοι έσκαψαν βαθιά κανάλια και ανύψωσαν μεγάλα αναχώματα, διοχετεύοντας τα νερά των ποταμών στις καταβόθρες που υπήρχαν στις ανατολικές και βορειοανατολικές παρυφές της λίμνης, μέσω των οποίων τους έδωσαν διέξοδο προς τη θάλασσα στην περιοχή της Λάρυμνας. Τα μεγάλα τεχνικά έργα περιλάμβαναν επίσης τεχνητές λίμνες που χρησιμοποιούνταν ως ταμιευτήρες ύδατος, από τις οποίες μπορούσαν να αντλούν νερό σε περιόδους ξηρασίας, ενώ συγκεκριμένα σημεία τους ήταν έτσι διαμορφωμένα ώστε να υπερχειλίζουν σε περιπτώσεις πλημμυρών, αφήνοντας κάθε φορά ελεγχόμενο όγκο νερού να εισρέει στο εσωτερικό της λίμνης.



2.2. Η μεγάλη τάφρος



Το εντυπωσιακότερο τμήμα των έργων ήταν η βόρεια αποστραγγιστική τάφρος που διέτρεχε σε μήκος 25 περίπου χιλιομέτρων τις βόρειες παρυφές της λίμνης. Ξεκινούσε από την περιοχή ανατολικά του Ορχομενού και έφτανε στην περιοχή του σημερινού Κάστρου, όπου διακλαδιζόταν σε δύο τμήματα, με πορεία προς τα βορειοανατολικά και τα νότια, προς τα σημεία δηλαδή όπου βρίσκονταν οι φυσικές καταβόθρες. Κατά μήκος της νότιας πλευράς της τάφρου οι Μυκηναίοι ύψωσαν με το χώμα από την εκσκαφή της ένα μεγάλο ανάχωμα, με ύψος που έφτανε τουλάχιστον τα τρία και πλάτος τα τριάντα μέτρα, τμήματα του οποίου είναι και σήμερα ορατά. Στην κάθε μια από τις δύο μακρές πλευρές του αναχώματος έκτισαν με μεγάλους ασβεστολιθικούς ογκόλιθους από έναν ισχυρό κυκλώπειο τοίχο που είχε πάχος δυόμισι περίπου μέτρα, εμποδίζοντας έτσι τη διάβρωση του χώματος από τα νερά της λίμνης και της τάφρου. Το ανάχωμα αυτό απέτρεπε αφενός την κατάκλυση της λεκάνης από τα νερά των ποταμών σε περιόδους πλημμυρών, συγκρατώντας τα και περιορίζοντάς τα μεταξύ αυτού και των βόρειων παρυφών της λεκάνης, ενώ ταυτόχρονα θα αποτελούσε και έναν ασφαλή δρόμο για τη διακίνηση και τη μεταφορά ανθρώπων και εμπορευμάτων, βαίνοντας παράλληλα με τη μεγάλη αποστραγγιστική τάφρο που πιθανότατα ήταν πλωτή για να χρησιμεύει και ως υδάτινος δρόμος.



Είναι επίσης πιθανό ότι αντίστοιχη τάφρος σκάφτηκε και κατά μήκος της δυτικής και της νότιας πλευράς της λίμνης. Αν και η ίδια δεν έχει ακόμα εντοπιστεί, η ύπαρξή της εκεί θα εξυπηρετούσε τη συγκέντρωση των νερών της Έρκυνας και των ρεμάτων που κατέβαιναν στην περιοχή αυτή από τις υπώρειες του Ελικώνα και του Σφιγγίου όρους και τη διοχέτευσή τους στις καταβόθρες της νοτιοανατολικής και ανατολικής πλευράς της λεκάνης και από εκεί στην Υλίκη.



Με το πολύπλοκο αυτό σύστημα τάφρων, αναχωμάτων και φυσικών καταβοθρών μεγάλο μέρος από τον όγκο του νερού που εισέρεε στη λίμνη διοχετευόταν αμέσως στη θάλασσα και την Υλίκη, ενώ το υπόλοιπο που έπεφτε στη λεκάνη κατελάμβανε μόνο τον κεντρικό της χώρο. Επετεύχθη έτσι η αποστράγγιση μεγάλου τμήματος της λίμνης, κυρίως στην περιφέρειά της. Ιδιαίτερα κατά τους θερινούς μήνες, όταν η ποσότητα του νερού που κατέβαζαν τα ποτάμια μειωνόταν αισθητά, η λίμνη δεν δεχόταν πλέον άλλες εισροές, με αποτέλεσμα, λόγω και της φυσικής εξάτμισης, το νερό που προηγουμένως συγκεντρωνόταν εκεί να περιορίζεται συνεχώς. Επιπροσθέτως, φαίνεται ότι οι αποξηραμένες εκτάσεις στις βόρειες, ανατολικές και νότιες παρυφές της λεκάνης προστατεύθηκαν με μεγάλα αναχώματα, τα οποία δημιούργησαν εκτεταμένα στεγανά βαθύπεδα που αποδώθηκαν στην καλλιέργεια.



2.3. Επίβλεψη και φύλαξη


Η επίβλεψη των βόρειων αποστραγγιστικών έργων γινόταν πιθανότατα από την τεράστια οχυρωμένη εγκατάσταση του Γλά που οικοδομήθηκε στο πιο καίριο σημείο τους, στον βορειοανατολικό μυχό της Κωπαΐδας, σε συνδυασμό με μια σειρά μικρών οχυρωμένων θέσεων που ήταν διεσπαρμένες περιμετρικά, επάνω στις βραχώδεις κορυφές των παρυφών της λεκάνης. Το νότιο τμήμα τους επιτηρούταν ίσως από την Αλίαρτο και το βοιωτικό Μεδεώνα που βρίσκονταν σε επίκαιρα σημεία κοντά στην υποτιθέμενη νότια αποστραγγιστική τάφρο.



3. Παρακμή και εγκατάλειψη



Μετά την κατάρρευση του ανακτορικού συστήματος γύρω στο 1200 π.Χ. και την απουσία ισχυρής κεντρικής εξουσίας στην περιοχή, τα αποστραγγιστικά έργα της Κωπαΐδας εγκαταλείφθηκαν και αχρηστεύτηκαν, γεγονός που η μυθολογική αφήγηση αποδίδει στην επέμβαση του Θηβαίου Ηρακλή και στην έχθρα Ορχομενίων και Θηβαίων. Έτσι, η Κωπαΐδα κατέστη και πάλι μια μεγάλη λίμνη, γεμάτη νερό το χειμώνα και έλη κατά τους θερινούς μήνες.



4. Νέα αποξήρανση τον 4ο αιώνα



Οι αναταραχές και η πολιτική αστάθεια που ακολούθησαν κατά τους ιστορικούς χρόνους δεν επέτρεψαν την ανάληψη παρόμοιου εγχειρήματος για την εκ νέου αποστράγγισή της, κάτι που συνέβη όταν, μετά τη μάχη της Χαιρώνειας το 338 π.Χ., η Μακεδονία υπό τον Φίλιππο Β΄ και τον Αλέξανδρο Γ΄ εδραιώθηκε στην κεντρική και νότια Ελλάδα. Τότε ήταν που, σύμφωνα με τις ιστορικές πηγές, ο Μέγας Αλέξανδρος ανέθεσε στον μηχανικό του, μεταλλευτή και ταφρωρύχο Κράτη, να αποξηράνει μεγάλο μέρος της λίμνης, πράγμα που έγινε το 335-331 π.Χ. με τη μερική χρήση των παλαιών μυκηναϊκών έργων, αλλά και την εκσκαφή μιας νέας κεντρικής αποστραγγιστικής τάφρου κατά μήκος της κωπαϊδικής λεκάνης.



Μέρος των έργων αυτών αποτελούσε πιθανώς και η μεγάλη τεχνητή σήραγγα που επιχειρήθηκε να κατασκευαστεί στην περιοχή του Κεφαλαρίου, ακριβώς στον βορειοανατολικό μυχό της λεκάνης, για την απομάκρυνση των υδάτων προς τον κόλπο της Λάρυμνας. Σκοπός της ήταν να ενισχύει το έργο των καταβοθρών που βρίσκονταν στην περιοχή αυτή λαμβάνοντας η ίδια μεγάλο μέρος από τον όγκο του νερού που συγκεντρωνόταν εκεί, γεγονός που δείχνει ότι οι ποσότητες των υδάτων που η παλιά μυκηναϊκή αποστραγγιστική τάφρος διοχέτευε στο σημείο αυτό ήταν πραγματικά τεράστιες. Για τη διάνοιξη της σήραγγας, που είχε μήκος δύο χιλιόμετρα, πλάτος 1,5 και ύψος 1,7 μέτρα. σκάφτηκαν δεκαέξι συνολικά κάθετα φρέατα, στο τελικό βάθος των οποίων ανοιγόταν και προς τις δύο κατευθύνσεις η υπόγεια σήραγγα. Τα φρέατα, ωστόσο, αυτά για άγνωστους σε μας λόγους δεν έφτασαν όλα στο επιθυμητό βάθος και έτσι η σήραγγα έμμεινε ημιτελής.



5. Αποξήρανση κατά τη ρωμαϊκή περίοδο



Μικρότερης έκτασης τεχνικά έργα για την αποξήρανση μέρους της κωπαϊδικής λεκάνης πραγματοποιήθηκαν και κατά τους χρόνους που ακολούθησαν. Σε αυτά πρωτοστάτησε αρχικά μια σημαίνουσα μορφή της αρχαίας Ακραιφίας, ο Επαμεινώνδας Επαμεινώνδου, ευεργέτης της πόλεως και του Βοιωτικού Κοινού, ο οποίος, σύμφωνα με επιγραφή του 1ου αι. μ.Χ. από το σημερινό Ακραίφνιο, χρηματοδότησε την επισκευή των παραμελημένων αναχωμάτων της περιοχής προσπαθώντας να σώσει την καλλιεργήσιμη γη του τόπου του από την υπερχείλιση της λίμνης κατά τους χειμερινούς μήνες.



Αντίστοιχα έργα πραγματοποιήθηκαν λίγο αργότερα και στην αντίπερα όχθη της λίμνης, στην περιοχή της Κορώνειας, όπως μαρτυρούν τρεις αυτοκρατορικές επιστολές που στάλθηκαν από τον αυτοκράτορα Αδριανό (117-138 μ.Χ.) μετά από την επίσκεψή του στην πόλη το 125 μ.Χ. Οι επιστολές αυτές χαράχθηκαν σε μεγάλους μαρμάρινους ορθοστάτες που βρέθηκαν στην περιοχή και αναφέρονται στα αντιπλημμυρικά έργα που πραγματοποιήθηκαν εκεί κατ’ εντολή του ίδιου του αυτοκράτορα, ο οποίος αυτοπροσώπως διέγνωσε το πρόβλημα έλλειψης καλλιεργήσιμης γης που προκαλούσαν οι πλημμύρες των ποταμών και των ρεμάτων της δυτικής Κωπαΐδας.



Η πρώτη επιστολή χρονολογείται στο 125 μ.Χ. και σε αυτή καταγράφεται η διαπίστωση του αυτοκράτορα για την ανάγκη διευθέτησης της κοίτης των ποταμών της περιοχής μέσω της εκσκαφής τάφρων και της κατασκευής αναχωμάτων. Ο αυτοκράτορας χρησιμοποίησε εμπειρογνώμονες που εκτίμησαν το κόστος κατασκευής του έργου και με βάση αυτούς ενημερώνει τους Κορωνείς ότι τους χορηγεί εξήντα πέντε χιλιάδες δηνάρια για την ολοκλήρωσή του, αφήνοντας σε αυτούς την επιλογή των αναδόχων που θα το εκτελούσαν.



Ο αυτοκράτορας επανέρχεται στο θέμα με νέα επιστολή του το 135 μ.Χ., καθώς ίσως δεν είχε σημειωθεί αξιόλογη πρόοδος στις εργασίες. Τη φορά αυτή κάνει ειδική αναφορά στον ποταμό της περιοχής Φάλαρο, γνωστοποιώντας στους Κορωνείς ότι τους έστειλε για την διευθέτηση του ζητήματος τον αγαπητό του φίλο Αιμίλιο Ιούγκο, τον οποίο οι ίδιοι θα έπρεπε να ενημερώσουν για ό,τι είχαν πριν από δέκα χρόνια πει και στον ίδιο τον αυτοκράτορα.



Η αποστολή του Αιμιλίου Ιούγκου φαίνεται πως υπήρξε καταλυτική, καθώς στην τρίτη αυτοκρατορική επιστολή που χρονολογείται ανάμεσα στο 135 και το 137 μ.Χ. τα έργα στον ποταμό Φάλαρο εμφανίζονται να έχουν ήδη ολοκληρωθεί. Ο Αδριανός, φανερά ικανοποιημένος από την αίσια έκβασή τους, εφιστά την προσοχή των Κορωνέων ώστε να μην παραμελήσουν τη συντήρηση των έργων και τα αφήσουν έτσι να καταστραφούν. Τους επισημαίνει, ωστόσο, ότι όποιος προξενούσε βλάβη σε αυτά θα αναγκαζόταν να επανορθώσει, ενώ η πόλη θα υποχρεωνόταν να καταβάλει πρόστιμο χιλίων πεντακοσίων δηναρίων.



Οι μικρής έκτασης επεμβάσεις που πραγματοποιήθηκαν στην Κωπαΐδα κατά τους ρωμαϊκούς χρόνους ολοκλήρωσαν τον κύκλο των τεχνικών έργων που έγιναν σε αυτή κατά την αρχαιότητα για τη διευθέτηση του ρου των ποταμών και την αποκόμιση καλλιεργήσιμου εδάφους. Ο επόμενος σταθμός στη μακρά αυτή ιστορία θα ήταν μόλις στη σύγχρονη εποχή, όταν το 1931, μετά από αρχική αποτυχημένη προσπάθεια, κατέστη δυνατό να επαναληφθεί το παλαιό επίτευγμα των Μυκηναίων κατοίκων του Ορχομενού, η ολική δηλαδή αποξήρανση της λίμνης.


ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΕΣ ΑΠΟΞΗΡΑΝΣΗΣ ΚΑΤΑ ΤΗ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ
  Μετά την απελευθέρωση και την ανασύσταση του Ελληνικού κράτους το 1830 η λίμνη της Κωπαΐδας πλημμύριζε ολόκληρη τη σημερινή πεδιάδα. Οι πρώτες σκέψεις και προτάσεις για την αποξήρανση άρχισαν πλέον να κάνουν την εμφάνισή τους στην ελεύθερη Ελλάδα. Το 1833 ο Ιωάννης Κωλέττης πρέσβης της Ελλάδας στο Παρίσι υποδεικνύει στους Γάλλους κεφαλαιούχους, στους τραπεζίτες και στις μεγάλες επιχειρήσεις το θέμα της αποξήρανσης της Κωπαΐδας και της απελευθέρωσης 280.000 στρεμμάτων. Από εδώ και πέρα θα αρχίσει μια περιπετειώδης προσπάθεια που θα κρατήσει πάνω από 50 χρόνια, μέχρι να αποδοθεί στην καλλιέργεια ο απέραντος αυτός κάμπος.
(3). Αξίζει τον κόπο να καταγράψουμε περιληπτικά, τις προσπάθειες για την αποξήρανση της λίμνης, που χρονολογικά έχουν ως εξής:
(α). Το 1834, μηχανικοί του βασιλιά Όθωνα συνέταξαν μελέτη αποξήρανσης, αλλά δεν δόθηκε συνέχεια.
(β). Το 1836, Γερμανός γεωμέτρης, στο πλαίσια τοπογραφικής καταγραφής των κρατικών κτημάτων, συνέταξε μελέτη αποξήρανσης, η οποία δεν υλοποιήθηκε λόγω υψηλού κόστους.
(γ). Το 1844, ο ειδικός στις αποξηράνσεις, Γάλλος μηχανικός, Σωβάζ συνέταξε μελέτη αποξήρανσης η οποία δεν υλοποιήθηκε λόγω υψηλού κόστους, αλλά οι προτάσεις του δωρίσθηκαν στην Ελληνική Κυβέρνηση.
(δ). Το 1853, ο καθηγητής δημοσίων έργων Παπαγεωργίου, με εντολή της Κυβέρνησης συνέταξε μελέτη αποξήρανσης, στη λογική των έργων των αρχαίων Μινύων, δηλαδή η αποστράγγιση θα γινόταν μέσω της Μεγάλης Καταβόθρας που βρίσκεται στον οικισμό Άγιος Ιωάννης στο Νέο Κόκκινο. Το έργο δεν υλοποιήθηκε λόγω υψηλού κόστους.
(ε). Το 1858, Άγγλοι επιχειρηματίες ενδιαφέρθηκαν για το θέμα της αποξήρανσης, αλλά οι προτάσεις τους που αφορούσαν την εκμετάλλευση των εκτάσεων και της γύρω περιοχής, απορρίφθηκαν από την Ελληνική Κυβέρνηση.
(στ). Το 1865, υπογράφεται σύμβαση μεταξύ της Ελληνικής Κυβέρνησης και του εκπροσώπου Γάλλων κεφαλαιούχων Μονφερριέρ. Το έργο δεν υλοποιήθηκε, λόγω αδυναμίας εκτέλεσης του έργου από τη Γαλλική πλευρά και η σύμβαση ακυρώθηκε.
(ζ). Το 1866, Ελληνική επιτροπή προσπάθησε να κινητοποιήσει Έλληνες ομογενείς, ώστε να αναλάβουν τη χρηματοδότηση του έργου, χωρίς αποτέλεσμα.
(η). Το 1876, Όμιλος Ελληνικών Τραπεζών υπέβαλλε πρόταση στην Ελληνική Κυβέρνηση να συσταθεί Ανώνυμη Εταιρεία για την υλοποίηση του έργου, αλλά το θέμα δεν είχε συνέχεια.
(θ). Το 1879, ο Γάλλος πολιτικός μηχανικός Μουλέ, έριξε την ιδέα να μη στηριχθεί η αποξήρανση στο σχέδιο Σωβάζ, δηλαδή στην παροχέτευση των υδάτων στις καταβόθρες, αλλά στις δύο λίμνες Υλίκη και Παραλίμνη, μέσω τεχνητής υπόγειας διώρυγας, οι οποίες θα λειτουργούσαν και ως δεξαμενές -αποταμιευτήρες, για την άρδευση των καλλιεργειών τους θερινούς μήνες.
(ι). Το 1880, υπογράφεται σύμβαση μεταξύ της Ελληνικής Κυβέρνησης και της Γαλλικής εταιρείας με την επωνυμία: ‘Γαλλική Εταιρεία προς αποξήρανσιν και καλλιέργειαν της Κωπαΐδας λίμνης’ για την εκτέλεση του έργου με τους ίδιους όρους που προβλέπονταν στη σύμβαση Μονφερριέρ και με τις αναγκαίες τροποποιήσεις στα σχέδια Σωβάζ.
(ια). Το 1882 αρχίζουν επιτέλους τα έργα και παρά τις αντίξοες συνθήκες και πολλές δυσκολίες, το έργο ολοκληρώνεται.
(ιβ). Τον Ιούνιο 1886 γίνονται τα εγκαίνια, με κάθε λαμπρότητα όπως ταιριάζει σε ένα τόσο μεγάλο έργο. Ο φουστανελοφόρος τότε Δήμαρχος του Ακραιφνίου κ. Παγώνας (ή Παγώνης) απηύθυνε τον παρακάτω χαιρετισμό:
Χαιρετίζω τα της Κωπαΐδας εγκαίνια, ότι προ αιώνων οι ισχυροί της γης συνέλαβον, σήμερον μετά συγκινήσεως και χαράς βλέπομεν τετελεσμένον. Η μεγάθυμος Γαλλία συμπλεγμένας τας χείρας έχουσα μετά της Ελλάδος μεταβάλλει την άγονον Κωπαΐδα εις Εδέμ, την υλήν εις Χρυσόν, μας αποδίδει την ζωήν και την υγείαν. Αι τρεις παρόχθιαι επαρχίαι του κράτους γίνονται παράγοντες πλούτου. Οι Ακραίφνιοι ους έχω την τιμήν να αντιπροσωπεύω, εκφράζουσι τη Εταιρεία την ευγνωμοσύνη των.”




(ιγ). Δυστυχώς όμως το 1887 η Κωπαΐδα ξαναγίνεται λίμνη. Οι Γάλλοι μηχανικοί Ταράτ και Ποσσέ είχαν κάνει το βασικό λάθος να μη λάβουν υπόψη τους ότι ο πυθμένας της λίμνης αποτελείτο από σάπια φύκια και ύλη πάχους 4μ. που πήρε φωτιά μετά την αποξήρανση και καιγόταν σε έκταση δεκάδων τετραγωνικών χιλιομέτρων χωρίς να μπορεί να σβηστεί για πολλά χρόνια. Από το γεγονός αυτό η επιφάνεια του εδάφους έπεσε περισσότερο από τρία μέτρα με αποτέλεσμα να βρεθεί η διώρυγα αιωρούμενη και άχρηστη για το έργο για το οποίο κατασκευάστηκε.
(ιδ). Το 1887 η Γαλλική εταιρεία, μη μπορώντας να ανταπεξέλθει οικονομικά στην ανακατασκευή του έργου, εκχωρεί τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις στην Αγγλική εταιρεία ‘Lake Copais Co LTD’. Η Ελληνική Κυβέρνηση αναγνώρισε την εκχώρηση αυτή και η ανακατασκευή ξεκινά με τους Άγγλους να κάνουν πολλά πρόσθετα αποστραγγιστικά και αρδευτικά έργα, με διώρυγες, τάφρους και φράγματα σε διάφορα σημεία.
(ιστ). Το 1892, τελείωσαν τα έργα ανακατασκευής και επιτέλους η λίμνη Κωπαϊδα αποστραγγίσθηκε οριστικά και έγινε κάμπος μετά από 3.200 χρόνια.

Το 1953 απαλλοτριώθηκε η έκταση και μοιράστηκε σε ακτήμονες και δημιουργήθηκε ο Οργανισμός Κωπαΐδας με σκοπό την προγραμματισμένη καλλιέργεια, τη βελτίωση και συμπλήρωση των έργων και των εγκαταστάσεων, ώστε ν' αυξηθεί η παραγωγή.

Η διάθεση της έκτασης των 240.289 στρεμμάτων, έγινε ως ακολούθως:

1.862 στρ. παραχωρήθηκαν στους περιοίκους της Υλίκης
28.427 στρ. ήταν οι απαιτήσεις τρίτων από το Δημόσιο
145.000 στρ. παραχωρήθηκαν σε μισθωτές
48.000 στρ. για καλλιέργεια από την εταιρεία
17.000 στρ. για κοινωφελή έργα (δρόμοι, διώρυγες κ.λ.π.)
 

ΥΠΟΜΝΗΜΑ ΟΡΙΣΤΙΚΗΣ ΔΙΑΝΟΜΗΣ ΣΤΟΥΣ ΚΛΗΡΟΥΧΟΥΣ
   
1 Ορχομενός 11 .Καρυά 21 .Σούρπη 31 .Κορώνα
2.Κολάκα 12.Άγιος Σπυρίδων 22.Νεοχώρι 32.Μάζι
3 .Πύργος 13 .Άγιος Δημήτριος 23 .Κυριάκι 3 3.Αλίαρτος
4.Παύλο 14. Άγιος Γεώργιος 24.Αλκομεναί 34.Μαυρομάτι
5. Μαρτίνο 15.Λούτσι 25.Κούκουρα 35.Βάγια
6. Μαλεσίνα 14.Ελικών 26.Λεοντάρι 36.Λαφύστιο
7. Κάστρο 17.Ακραίφνιο 27.Παναγιά 37.Υψηλάντης
8. Λάρυμνα 18.Ρωμαιϊκο 28.Ευαγγελίστρια 38.Πέτρα
9. Κόκκινο 19.Λιβαδειά 29.Σωληνάρι 39. Προσήλιο
10.Ακόντιο 20.Θεσπιές  30. Αγία Τριάδα 40.Θούριο

O αύξων αριθμός παριστάνει το τμήμα που διανεμήθηκε στους κληρούχους των 40 χωριών της Βοιωτίας και της Λοκρίδας.


Με την οριστική διανομή του κτήματος, ο Οργανισμός Κωπαΐδας αντικατέστησε την Αγγλική Εταιρεία. Στο Θέμα των καλλιεργειών εφάρμοσε το"" κυλιόμενο'" πρόγραμμα, που είχε εφαρμόσει και η Αγγλική Εταιρεία (πρόγραμμα εναλλασσόμενων καλλιεργειών) με σκοπό την όσο το δυνατό μεγαλύτερη αύξηση της αποδοτικότητας των εδαφών. Επειδή όμως τα έργα που είχαν εκτελεσθεί μέχρι τότε ήταν κυρίως αποστραγγιστικά, ο Οργανισμός έστρεψε την προσοχή τον εφ` ενός στην κανονική λειτουργία του αποχετευτικού δικτύου, εφ ετέρου στην κατασκευή αυτόνομου αρδευτικού δικτύου. Με τις διαθέσιμες ποσότητες νερού δεν μπορούσαν να αρδευτούν περισσότερα από 50-60 χιλιάδες στρέμματα. 'Έτσι το 1958-59 στις όχθες της Υλίκης κατασκευάστηκε αντλιοστάσιο και ειδικό κανάλι επιστροφής στα ποτάμια συμπληρωματικών ποσοτήτων νερού. Το κανάλι αυτό ξεκινάει από το αντλιοστάσιο, από υψόμετρο τέτοιο που επιτρέπει τη φυσική ροή τον νερού προς το Κωπαιδικό πεδίο, περνάει από σήραγγα 800 περίπου μέτρων, που κατασκευάστηκε γι` αυτό το σκοπό, ακολουθεί τα νότια κράσπεδα του χαμηλής οροσειράς του Ακραιφνίου και καταλήγει στη Θέση Βρυστικά κοντά στην γνωστή νησίδα της ακρόπολης τον Γλα. Τέλος το 1972 έγινε διαπλάτυνση και εκβά0υνση της παλαιάς διώρυγας και ανοίχθηκε νέα σήραγγα (Τούνελ) δίπλα στην παλιά ,  πολύ μεγαλύτερη και έτσι ολοκληρώθηκαν τα αντιπλημμυρικά έργα του κάμπου της Κωπαΐδας. Με την εκτροπή των νερών στη νέα διώρυγα έπαυσε να χρησιμοποιείται η παλαιά σήραγγα και μαζί μ' αυτή και η λειτουργία του υδροηλεκτρικού εργοστασίου που λειτουργούσε στην έξοδό του.

Επιπτώσεις της αποξήρανσης

Πριν την αποξήρανση οι κάτοικοι γύρω από τη λίμνη ζούσαν σχεδόν πρωτόγονα. Καλλιεργούσαν τις λίγες εκτάσεις που υπήρχαν στις όχθες της λίμνης, αλλά η παραγωγή καταστρεφόταν πολλές χρονιές από τις πλημμύρες. Ακόμη ψάρευαν, κυνηγούσαν ή έβοσκαν γιδοπρόβατα, βόδια και γουρούνια.
Ο θολωτός τάφος του Μινύα - Ανασκαφές, Ορχομενός Βοιωτίας
Με την αποξήρανση δόθηκαν μεγάλες εκτάσεις για εκχέρσωση και καλλιέργεια, πράγμα που άλλαξε και βελτίωσε τη ζωή του τόπου ριζικά.
• 'Aρχισαν να καλλιεργούνται περίπου 200.000 στρέμματα. Απασχολήθηκαν χιλιάδες εργατικά χέρια και έγινε μεγαλύτερης έκτασης καλλιέργεια περισσοτέρων προϊόντων. Εκτός από το σιτάρι καλλιεργείται τώρα και βαμβάκι, αραβόσιτο, όσπρια, πεπόνια.
• Ταυτόχρονα αναπτύσσεται μεγαλύτερη κτηνοτροφία, όπου εκτρέφονται χιλιάδες αιγοπρόβατα και  βοοειδή . 
• Μια άλλη πολύ σημαντική βελτίωση που επέφερε η αποξήρανση είναι αυτή στο θέμα της υγείας, όπου αρχίζει να μειώνεται αρχικά και να εξαφανίζεται στη συνέχεια, η ελονοσία που πριν κυριολεκτικά θέριζε τους κατοίκους.

Σήμερα η Κωπαΐδα αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα κέντρα βαμβακοπαραγωγής. Στην περιοχή της, η Ανωτάτη Γεωπονική Σχολή Αθηνών κατέχει μεγάλες καλλιεργητικές μονάδες για την πρακτική εξάσκηση των φοιτητών της.

 

             2)http://www.akraifnia.gr


Δευτέρα 29 Ιουλίου 2013

ΤΟ ΕΥΠΑΛΙΝΕΙΟ ΥΔΡΑΓΩΓΕΙΟ ΤΗΣ ΣΑΜΟΥ, 530 π.Χ




 α)ΓΕΝΙΚΑ
Το Ευπαλίνειο όρυγμα αποτελεί ένα μηχανικό έργο αξεπέραστο στην ιστορία της μηχανικής τεχνολογίας και τεκμήριο του υψηλού επίπεδου τεχνογνωσίας των Ελλήνων μηχανικών και των ολοκληρωμένων γνώσεών τους στην εφαρμογή της Γεωμετρίας, της Τοπογραφίας, της Γεωδαισίας και της Οπτικής στην αρχαία Ελλάδα πολύ πριν από τον 6ο αιώνα π.Χ. Ο Μεγαρεύς μηχανικός Ευπαλίνος κατόρθωσε να διανοίξει έναν αγωγό ύδρευσης διαμέσου του όρους ?άμπελος (σημ. Κάστρο),  για την υδροδότηση της πρωτεύουσας της Σάμου (σημερινό Πυθαγόρειο). Το υδραυλικό έργο που ανέλαβε ο Ευπαλίνος είχε συνολικό μήκος 1800 μέτρων, είχε δύο τμήματα:
α) το επιφανειακό (ή εξωτερικό) που ξεκινούσε από την πηγή (που σήμερα είναι ενσωματωμένη στην εκκλησία Αγιάδες) και με ένα  σύστημα αγωγού και καθέτων ορυγμάτων για τον καθαρισμό του νερού, οδηγούσε προς την βόρειο είσοδο της σήραγγας και
β) την κυρίως σήραγγα, μήκους 1036 μέτρων.
Η σήραγγα που διανοίχθηκε μέσα από το όρος Άμπελος ήταν και το σημαντικότερο τμήμα του αγωγού. Είχε διαστάσεις 1,80 μ. x 1,80 μ. περίπου. Η εκσκαφή της σήραγγας ξεκίνησε ταυτόχρονα από τις δύο μεριές του βουνού και οι δύο ομάδες εργατών χρειάστηκαν περίπου 10 χρόνια για να ολοκληρώσουν το δύσκολο έργο τους. Οι δύο ομάδες συναντήθηκαν στο κέντρο με ελάχιστη απόκλιση, παρόλο που η μία από τις δύο ομάδες (η βόρεια) υποχρεώθηκε να αποκλίνει από την ευθεία γραμμή, λόγω της σαθρότητας των πετρωμάτων σε εκείνο το σημείο και συνέχισε διαγράφοντας τεθλασμένη γραμμή (βλ. σχεδιάγραμμα) για να αποφύγει το επικίνδυνο σημείο, επέστρεψε στην νοητή ευθεία και συναντήθηκε με την νότια ομάδα στην μέση της διαδρομής με απόκλιση μόλις 0,6μ
Στο δάπεδο της σήραγγας ανοίχτηκε ένας τεράστιος αγωγός, κατωφερής, μέσα στον οποίο τοποθετήθηκαν οι κεραμικοί σωλήνες που μετέφεραν το νερό προς την πόλη.
Το όλο σύστημα συμπληρωνόταν από δεξαμενές και άλλα αρδευτικά έργα (μετά το τέλος της σήραγγας, προς την πλευρά της πόλης) που ήταν υπέργεια.
Αξίζει να σημειωθεί ότι ο αγωγός ήταν σε λειτουργία για πολλούς αιώνες (πάνω από χίλια χρόνια) όταν λόγω του τερματισμού της συντήρησής του, σταδιακά αχρηστεύθηκε και έπαψε να τροφοδοτεί με νερό την πρωτεύουσα της Σάμου.

ΤΟ ΕΥΠΑΛΙΝΕΙΟ ΥΔΡΑΓΩΓΕΙΟ ΤΗΣ ΣΑΜΟΥ


β) ΑΝΑΛΥΤΙΚΑ

άρθρο της Τοπογράφου Γεωργίας Μακράκη
Εισαγωγή – Πρόλογος
Είναι άξιο προσοχής ότι σε μία περιορισμένη γεωγραφική περιοχή που περιλαμβάνει τα παράλια της Ιωνίας και τις νήσους Λέσβος, Τένεδος, Χίος, Σάμος και Ρόδος, αλλά και στην ίδια περίπου χρονική περίοδο (600 – 540 π.Χ.) εμφανίσθηκαν οι “Ίωνες” φυσικοί/μηχανικοί/μαθηματικοί, δηλ. φιλόσοφοι υπό την ευρεία έννοια. Μιλήσιοι λοιπόν ο σοφός Θαλής (αλλαγή κοίτης ποταμού Άλυος κ.α.), ο Αναξίμανδρος (χαρτογράφος) και ο Αναξιμένης. Λέσβιοι ο Μαστρικέτας (αστρονόμος), ο Μακέρτιος, ο Εκαταίος (χαρτογράφος). Σάμιοι ο Φώκος (μηχανικός), ο Μανδροκλής (ζεύξη Ευξείνου). Τενέδιος ο Κλεόστρατος (αστρονόμος). Και άλλοι σοφοί (Βίας, Πιττακός, Ηράκλειτος, Κλεόβουλος).Ο συνωστισμός αυτών των εγκεφάλων είναι ανεξήγητος για πολλούς, δεδομένου ότι η περίοδο καταστροφής του Αιγαίου πολιτισμού (“Μαύρα Χρόνια”) ήταν πλησίον (1150-750 π.Χ.). Η άνθιση-αναγέννηση δεν μπορεί να ήταν απλή συγκυρία προσώπων, αλλά σύμφωνα με τον Κ. Καρμιράντζο (άρθρο στο περιοδικό ΔΑΥΛΟΣ τ. 224-225 Αύγ.-Σεπτ 2000) πρέπει να ήταν αποτέλεσμα κάποιου αστάθμητου παράγοντα π.χ. της εύρεσης παμπάλαιων αρχείων (“των παμπάλαιων χρόνων” : Αριστοτέλης), πηγή γνώσεων που έγινε το έναυσμα ανάπτυξης σημαντικού πολιτισμού. Ανάμεσα σε αυτά τα φωτεινά πνεύματα δρα και ο Ευπαλίνος με τους συνεργάτες του, σημαντικότατος μηχανικός και ικανότατος γνώστης μεθόδων τοπογράφησης και εξόρυξης, ο κατασκευαστής του “Ευπαλινείου Ορύγματος”.
Η είσοδος της σήραγγος
Το Ευπαλίνειο όρυγμα αποτελεί μνημείο για την ολοκληρωμένη εφαρμογή της Γεωμετρίας, της Τοπογραφίας, της Γεωδαισίας και της Οπτικής στην αρχαία Ελλάδα πολύ πριν από τον 6ο αιώνα π.Χ. . Το όρυγμα αυτό είναι ένα τεράστιο έργο που κατασκευάστηκε στην Σάμο για την υδροδότηση της αρχαίας πόλης του Πυθαγορείου από μία πηγή η οποία βρισκόταν περίπου 2,5 χιλιόμετρα μακριά από την πόλη πίσω από το υπάρχον όρος Κάστρο.
Χρονολόγηση του έργου
Ο Ηρόδοτος δεν αναφέρει χρονολογία ή κάτι σχετικό. Απλώς, επειδή βιογραφεί τον Πολυκράτη και συνδυάζοντας το ρηθέν από τον Αριστοτέλη περί έργων Τυράννων (“Πολυκράτεια”), η επίσημη αρχαιολογία τα αποδίδει σε αυτόν, ήτοι το τοποθετεί χρονικά στην δεκαετία 530-520 π.Χ. Συμφωνεί δε και ο ένας από τους συγγραφείς των δύο (μόνο) βιβλίων που αφορούν το όρυγμα, ο Δ. Τσιμπουράκης. Ο άλλος, ο H. Kienast, αρχιτέκτων, στο βιβλίο του “Samos XIX” για την δεκαετή αποτύπωση του ορύγματος το θεωρεί προγενέστερο του Πολυκράτη.
Ο Ε. Σταματιάδης στην έκθεσή του “Περί ορύγματος Ευπαλίνου” (εκδ. 1882) αναφέρει το εξής περίεργο : το 620 π.Χ., όταν ανέλαβαν την εξουσία οι γεωμόροι (γαιοκτήμονες), οι Σάμιοι ήρθαν σε πόλεμο με τους Μεγαρείς, τους οποίους κατενίκησαν στείλαντες εννέα στρατηγούς/ναυάρχους. Αυτοί θέλοντας να καταλύσουν το ολιγαρχικό πολίτευμα, χρησιμοποίησαν τους αιχμαλώτους Μεγαρείς, αφού τους απένειμαν τον τίτλο του Σάμιου πολίτη. Ήταν ένας εξ αυτών ο Ευπαλίνος; Τότε θα πρέπει να γεννήθηκε περί το 640 π.Χ. δηλ. θα ήταν συνομήλικος του Θαλή. Αν ήταν όμως δευτέρας γενεάς, γεννημένος γύρω το 615 π.Χ., θα ξεκίνησε το έργο στην ακμή της ηλικίας του (περ. 45 ετών). Σε όποια περίπτωση η έναρξη έγινε από το 595 έως 570 π.Χ. Πάντως η τεχνογνωσία υδραγωγείων ήταν πρόσφατη στα Μέγαρα (επί Θεαγένους έγινε η “Κρήνη Μεγάρων” το 630 π.Χ.)
Ιστορικό του Ορύγματος 
Το όρυγμα του Ευπαλίνου κατασκευάστηκε γύρω στο 530 π.Χ. ή γύρω στο 595 έως 570 π.Χ (σύμφ. με τον Κ. Καρμιράντζο) και εξυπηρέτησε το υδραγωγείο της πόλης της αρχαίας Σάμου (σημερινό Πυθαγόρειο) για 10 αιώνες. Μετά εγκαταλείφθηκε και καταχώστηκε. Έτσι εξαφανίστηκε από προσώπου γης. Η πόλη τους επόμενους αιώνες υδροδοτούνταν από το εξωτερικό Ρωμαϊκό υδραγωγείο. Το έργο παρέμεινε χαμένο από τον 7ο μέχρι τον 19ο αιώνα. Από τότε το έργο ανακαλύφθηκε σταδιακά με πολύ μικρά βήματα, ώσπου τελικά καθαρίστηκε και αποτυπώθηκε από το γερμανικό αρχαιολογικό ινστιτούτο στην δεκαετία του 1970. Το έργο αυτό σώθηκε στην ιστορία από την σύντομη αναφορά του ιστορικού Ηρόδοτου όταν επισκέφτηκε τη Σάμο κατά το 450 π.Χ. Ανάμεσα στα μεγάλα έργα των Σαμίων που ξεχωρίζουν, κατά τον Ηρόδοτο, είναι: ο λιμενοβραχίονας, το Ηραίο, το τείχος της πόλης μήκους 6220μ. ο στόλος των τριηρών και το Ευπαλίνειο όρυγμα. Το όρυγμα αυτό που εντυπωσίασε τον Ηρόδοτο, είναι μία σήραγγα ευθύγραμμου μήκους 1035 μέτρων, η οποία κατασκευάστηκε γύρω στο 530 π.Χ. από τον Μεγαρέα αρχιτέκτονα Ευπαλίνο. Η σήραγγα αυτή τρύπησε το βουνό που βρίσκεται βόρεια της πόλης της αρχαίας Σάμου και έφερε σε αυτήν το νερό μιας πηγής. Το εκπληκτικό στο έργο είναι ότι οι ανασκαφές της σήραγγας άρχισαν ταυτόχρονα από τα δύο στόμια και τα τμήματά της συναντήθηκαν με ελάχιστη απόκλιση. Η διάτρηση διήρκεσε σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις πολύ λιγότερο από τα περίπου 10 χρόνια που θεωρούσαν μέχρι πρόσφατα. Η σήραγγα κατασκευάστηκε εντελώς οριζόντια και μετά στο δάπεδό της ανοίχτηκε κεκλιμένο αυλάκι σε βάθος 8,5μ. μέσα στο οποίο τοποθετήθηκαν πήλινοι σωλήνες για την προσαγωγή του νερού στην πόλη. Το νερό από την πηγή έφτανε, με υπόγειο αγωγό, μήκους 953 μέτρων και μέσης κλίσης 0,6%, στο βόρειο στόμιο της σήραγγας και, αφού την διέσχιζε, πάλι με υπόγειο ισοκλινή αγωγό σε βάθος 5μ. οδηγούνταν στην δεξαμενή της πόλης σε υψόμετρο 44,20μ.Ο Μαθηματικός-Αρχιτέκτονας Δημ. Τσιμπουράκης σε μια εκτενή και εμπεριστατωμένη μελέτη που πραγματοποιεί στο βιβλίο του: “530 π.Χ. ΤΟ ΟΡΥΓΜΑ ΤΟΥ ΕΥΠΑΛΙΝΟΥ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΣΑΜΟ” προσπαθεί να αποδώσει τα δεδομένα που είχε στη διάθεσή του ο Μεγαρέας μηχανικός Ευπαλίνος, των προβλημάτων που είχε να επιλύσει καθώς και τον τρόπο αντιμετώπισής τους κατά την κατασκευή του τεραστίου, για τα δεδομένα της εποχής, έργου.     Ο Ευπαλίνος μελετώντας τη μορφολογία της περιοχής είδε ότι η πηγή βρίσκεται στα βόρεια της πόλης, είναι ψηλότερα από αυτήν και ότι ανάμεσά τους παρεμβάλλεται ένα βουνό.
Ο όγκος του βουνού δεν είναι συνεχής αλλά δυτικά υπάρχει μια χαράδρα που φέρνει τα νερά των χειμάρρων και της πηγής νότια στον κάμπο της πόλης και στη συνέχεια στη θάλασσα. Έπειτα βρήκε την υψομετρική διαφορά της πηγής και των υψηλότερων συνοικιών της πόλης καθώς και την κατά προσέγγιση απόσταση της πηγής ώστε να έχει τα αριθμητικά στοιχεία που θα τον βοηθούσαν να διαλέξει την κλίση και την διαδρομή του αγωγού.
Το πρόβλημα που είχε να φέρει εις πέρας ήταν η κατασκευή ενός ορύγματος:
  • Ευθύγραμμου, για να είναι ελάχιστο το μήκος της διάτρησης
  • Οριζόντιου, για την αποφυγή προβλημάτων από τυχόν ανεύρεση υπογείων υδάτων
  • “Αμφίστομου” για την ελαχιστοποίηση του χρόνου κατασκευής, και
  • σε δοσμένο υψόμετρο, που το επέβαλε το υψόμετρο της πηγής και η κλίση της ροής του νερού.
Το οριζόντιο του ορύγματος
Το οριζόντιο του ορύγματος ήταν μια έξυπνη κατασκευαστική κίνηση του γεωμέτρη η οποία:
  • Αποφεύγει τυχόν προβλήματα από την ανακάλυψη υπόγειων υδάτων
  • Διευκολύνει την συνάντηση των σηράγγων και
  • Αποτελεί η οριζόντια σήραγγα το σημείο αναφοράς από το οποίο μετριέται το βάθος του άλλου ορύγματος του κεκλιμένου που σκάφτηκε στο δάπεδό της για να τοποθετηθούν οι σωλήνες του νερού.
Το “Αμφίστομον” του ορύγματος
Το “αμφίστομον” του ορύγματος, δηλαδή η ταυτόχρονη κατασκευή του και από τα δύο στόμια, φαίνεται από
  • την ασυνέχεια των δαπέδων στο σημείο συνάντησης των δύο σηράγγων
  • την ασυνέχεια των ορόφων τους και
  • την ασυνέχεια της διεύθυνσης τους στο σημείο αυτό.
Αν η κατασκευή ήταν αμφίστομη και κεκλιμένη τότε εκτός του προβλήματος των νερών στην κατηφορική σήραγγα η συνάντηση των δυο σηράγγων θα ήταν ένα πολύπλοκο πρόβλημα στερεομετρίας.      Σήμερα μετά την ακριβή αποτύπωση της σήραγγας που έγινε μόλις το 1980, βλέπουμε ότι τα δύο στόμια των σηράγγων έχουν υψόμετρα, το μεν βόρειο ΗΝ=55,83μ. το δε νότιο ΗS= 55,26μ.
Τα υψόμετρα των σηράγγων λίγο πριν την συνάντησή τους είναι αντί- στοιχα ΗΝ´= 55,48μ. και HS´=55,17μ.
Το γεγονός της σχεδόν απόλυτης οριζοντιότητας της σήραγγας είναι εντυπωσιακό και μας προξενεί έκπληξη και απορία για τις γνώσεις που διέθεταν οι μηχανικοί της εποχής όσον αφορά την υλοποίηση του οριζόντιου επιπέδου πάνω στο έδαφος (δηλαδή πώς εύρισκαν σημεία με ίδιο υψόμετρο πάνω στο έδαφος).
Σταθερή κλίση της τάφρου – Χάραξη διαδρομής της τάφρου πάνω στο βουνό 
Ερωτηματικά ακόμη προκαλεί η τήρηση της σταθερής κλίσης της τάφρου από την πηγή μέχρι το βόρειο στόμιο της σήραγγας καθώς και η χάραξη της διαδρομής της τάφρου πάνω στο ανάγλυφο του βουνού. Ο Δ. Τσιμπουράκης δίνει δύο εκδοχές που εξηγούν τον τρόπο με τον οποίο πιθανότατα εργάστηκε ο Ευπαλίνος :
α) με τη βοήθεια του νερού της πηγής
Κατά την εκδοχή αυτή ο Ευπαλίνος χτίζει ένα κεκλιμένο αυλάκι μέσα στο οποίο, σε ίσες αποστάσεις, κατασκευάζει διαδοχικά φράγματα τέτοια ώστε να δημιουργούνται διαδοχικές μικρές λίμνες με την ίδια υψομετρική διαφορά των επιφανειών του νερού τους. Το κάθε φράγμα χτίζεται σε τέτοιο ύψος ώστε η λίμνη που δημιουργεί να έχει επιφάνεια νερού χαμηλότερη από την προηγούμενη κατά 0,6%. Έτσι τα άνω μέρη των φραγμάτων υλοποιούν στο έδαφος μια πολυγωνική διαδρομή με σταθερή κλίση 0,6%.
β) με τη βοήθεια σκοπευτικού οργάνου
Εδώ ο Ευπαλίνος κατασκευάζει σε ίσες αποστάσεις μικρά διαδοχικά πέτρινα βάθρα σε σταθερά χαμηλότερη κάθε φορά στάθμη. Τώρα η υψομετρική διαφορά υλοποιείται, όχι με το νερό, αλλά με οριζόντια σκόπευση πάνω σε υποδιαιρεμένο γνώμονα. Τελικά τα σημεία των διαδοχικών βάθρων υλοποιούν στο έδαφος μια πολυγωνική διαδρομή με σταθερή κλίση 0,6%.
Πιθανότατα ο Ευπαλίνος χρησιμοποίησε και τις δύο μεθόδους. Εκείνη του νερού γιατί διέθετε έτοιμο επιφανειακό αυλάκι με το οποίο ήδη θα υδρευόταν η πόλη. Και εκείνη της διόπτρας, με την οποία θα έκανε τις χαράξεις του και θα παρακολουθούσε την πορεία των εκσκαφών κάτω από το βουνό. Στη συνέχεια έσκαψε κατά μήκος της διαδρομής, μια ισοκλινή τάφρο σε βάθος περίπου 2,5μ.Ο Ευπαλίνος εργάστηκε με 3 συνεργεία, ένα για την κατασκευή του πρώτου τμήματος του υδραγωγείου και 2 για τη διάτρηση της αμφίστομης σήραγγας. Όταν το πρώτο συνεργείο κατασκεύασε τα πρώτα 600μ. ο Ευπαλίνος αποφάσισε να μπει μέσα στο βουνό με υπόγειο τούνελ και να συνδεθεί με τη σήραγγα που είχε ήδη αρχίσει να κατασκευάζεται από τις δυο μεριές του βουνού. Διάλεξε πάνω στην επιφάνεια του εδάφους τη διαδρομή σύνδεσης και πάνω της άνοιξε 5 πηγάδια. Στη συνέχεια τα συνέδεσε με υπόγειο ισοκλινές τούνελ (μέση κλίση 0,75%). Το τούνελ αυτό άρχισε από το σημείο που είχε σταματήσει το υπόγειο τμήμα του πρώτου μέρους του υδραγωγείου και κατέληξε, συνδέοντας του πυθμένες των πηγαδιών, 3,5μ. χαμηλότερα από την αμφίστομη σήραγγα. Το μήκος του τούνελ αυτού είναι περίπου 260μ. και το βάθος του πέμπτου πηγαδιού είναι περίπου 15 μ. Ο Δ. Τσιμπουράκης υποστηρίζει πως το τούνελ των 5 πηγαδιών θα κατασκευάστηκε οπωσδήποτε με σκοπευτικό όργανο, γιατί διαφορετικά θα ήταν δύσκολη η τήρηση της κλίσης του 0,75% κατά τις εργασίες διάνοιξής του. Προσθέτει ακόμα ότι η κατασκευή της σήραγγας με τη μέθοδο των πηγαδιών θα πρέπει να ήταν πρωτοπόρα για την εποχή της. Ίσως μάλιστα να αποτελούσε μια από τις πρώτες εφαρμογές του σκοπευτικού οργάνου στην τότε τοπογραφία. Η άλλη κύρια εφαρμογή του θα ήταν η υλοποίηση του οριζόντιου επιπέδου στο έδαφος και οι οριζόντιες οδεύσεις πάνω στο ανάγλυφο του εδάφους.
Υλοποίηση στο έδαφος του οριζόντιου επιπέδου πάνω στο οποίο θα κινούνται τα 2 τμήματα της οριζόντιας σήραγγας του ορύγματος
Η υλοποίηση του επιπέδου του κατά τον ερευνητή Δ. Τσιμπουράκη πρέπει να έγινε ως εξής:     Με τη βοήθεια της διόπτρας άρχισε να κατασκευάζει με οριζόντια όδευση διαδοχικά πέτρινα βάθρα, περι- μετρικά του βουνού, μέχρι τη νότια πλαγιά του. Τα βάθρα αυτά βρίσκονταν όλα πάνω στην ίδια υψομετρική καμπύλη. Υλοποιούσαν δηλαδή πάνω στο έδαφος την τομή του οριζόντιου επιπέδου που διάλεξε ο Ευπαλίνος με την επιφάνεια του βουνού. Το επίπεδο αυτό που βρίσκεται σήμερα σε υψόμετρο 55 μέτρων περίπου από την θάλασσα, είναι δυνατό να υλοποιήθηκε και με την κατασκευή ενός πέτρινου οριζόντιου αυλακιού, το οποίο γέμισαν με νερό. Η στάθμη του ακίνητου νερού , θα υλοποιούσε το ίχνος του οριζόντιου επιπέδου πάνω στο έδαφος. Κατά τον Δημ. Τσιμπουράκη η υλοποίηση έγινε με πέτρινα βάθρα αφού και σκοπευτικό όργανο υπήρχε και ευκολότερο ήταν, καθώς με τη μέθοδο του νερού θα δημιουργούνταν προβλήματα από τυχόν διαρροές, βροχές, κατολισθήσεις κ.λ.π.
Χάραξη του ευθύγραμμου του ορύγματος
Ο Ευπαλίνος στη συνέχεια διάλεξε πάνω στη καμπύλη των βάθρων το σημείο Ν από το οποίο θα άρχιζε η βόρεια σήραγγα του ορύγματος (μάλλον με εδαφολογικά κριτήρια). Έπειτα διάλεξε την ομαλότερη ράχη για να περάσει από πάνω της την ευθυγραμμία που θα όριζε το κατακόρυφο επίπεδο της υπό κατασκευήν σήραγγας. Η ευθυγραμμία αυτή υλοποιήθηκε εύκολα με την τοποθέτηση κατακόρυφων γνωμόνων πάνω στην πλαγιά του βουνού και πάνω στην ίδια οπτική ακτίνα από το επιλεγμένο σημείο Ν. Η τομή της ευθυγραμμίας με την καμπύλη των βάθρων όρισε το σημείο S στη νότια πλευρά του βουνού από το οποίο θα άρχιζαν οι εργασίες εκσκαφής της νότιας σήραγγας του ορύγματος. Το ότι ο Ευπαλίνος έκανε χρήση “ευθυγραμμίας κατακορύφων ακοντίων” για να ανέβει στο βουνό αποδείχτηκε από τον πολιτικό μηχανικό και μεταλλειολόγο Δημήτρη Τεμπέλη, ο οποίος το καλοκαίρι του 1990 ανακάλυψε, 40 μέτρα περίπου από τη νότια είσοδο S της σήραγγας, μια μοναχική λάξευση του βράχου, της οποίας η κατασκευή έγινε για να αποκατασταθεί η οπτική επαφή με το επόμενο ακόντιο. Η ευθυγραμμία υλοποιήθηκε με σκοπευτικό όργανο.
Η πορεία μέσα στο βουνό
Με την αποτύπωση που έκανε το γερμανικό αρχαιολογικό ινστιτούτο το 1970 φάνηκε πως η σήραγγα μέσα στο βουνό αποτελείται από τρία διακεκριμένα τμήματα: το βόρειο, μήκους 400 μέτρων, το νότιο, μήκους 265 μέτρων, που είναι ευθύγραμμα και το κεντρικό πολυγωνικό, με το οποίο το βόρειο συνεργείο ξετρύπησε και βγήκε στη νότια σήραγγα.
Οι βασικές επιλογές του Ευπαλίνου για τη διάτρηση γίνονται άμεσα αντιληπτές: Τα δυο ευθύγραμμα τμήματα, το βόρειο και το νότιο, δείχνουν την επιλογή του για ευθύγραμμη σήραγγα. Το σημείο συνάντησης των δύο σηράγγων με τη διαφορά διεύθυνσης των δύο κλάδων κατά το ξετρύπημα και τη διαφορά στάθμης των δαπέδων και των οροφών δείχνει το “Αμφίστομον” της κατασκευής. Τα υψόμετρα εισόδου από τη βόρεια πλαγιά ΗΝ=55,83μ. και από τη νότια πλαγιά ΗS=55.26μ. δείχνουν την επιλογή του για την κατασκευή των δύο σηράγγων πάνω στο ίδιο οριζόντιο επίπεδο. Ο λόγος που το κεντρικό τμήμα της σήραγγας κατασκευάστηκε ακανόνιστα πολυγωνικό σε αντίθεση με τα εντυπωσιακά ευθύγραμμα ακριανά τμήματα είναι η, κατά την εκτίμηση του ερευνητή, ανέλπιστη συνάντηση στο εσωτερικό του βουνού μιας φυσικής στοάς μήκους 150μ. περίπου. Η φυσική αυτή στοά έδωσε στον Ευπαλίνο τη δυνατότητα να εξοικονομήσει πολύτιμο χρόνο, (περίπου ενάμιση χρόνο εργασιών) με την απλή διαπλάτυνση και διαμόρφωσή της. Ταυτόχρονα όμως τον ανάγκασε να εξοκείλει της ευθύγραμμης πορείας του μέσα στο βουνό. Ο Ευπαλίνος όμως με την εφαρμογή του θεωρήματος των τριών γωνιών ενός τριγώνου κατάφερε με σταθερά βήματα μέσα στο βουνό να επαναφέρει τη σήραγγα του σε τέτοιο σημείο ώστε να συνεχίσει απερίσπαστος την ευθύγραμμη πορεία του. Όταν η απόσταση μεταξύ των κεφαλών των δύο σηράγγων ήταν 74μ. (οπότε είχαν και ακουστική επαφή οι δύο σήραγγες σύμφωνα με τον Δ. Τσιμπουράκη) έγιναν διαδοχικές διορθώσεις (με βάση την κατεύθυνση των παραγόμενων ήχων από τα εργαλεία των εργατών της αντίθετης σήραγγας κατά την εξόρυξη. Με αυτή την άποψη όμως διαφωνεί ο Κ. Καρμιράντζος γιατί η ηχητική επαφή είναι δύσκολη σε συμπαγή βράχο που οι ήχοι διαχέονται προς πάσα κατεύθυνση, και είναι βέβαιος ότι οι διορθώσεις έγιναν με τους υπολογισμούς -μετρήσεις γωνιών κλπ- του Ευπαλίνου) στην κατεύθυνση κατασκευής τους με ταυτόχρονη ανύψωση της οροφής της βόρειας σήραγγας, έτσι ώστε να διορθωθούν οι τυχόν αποκλίσεις από την ευθυγραμμία. Κατ´ αυτόν τον τρόπο επιτεύχθηκε η συνάντηση των σηράγγων μέσα στο βουνό με απόκλιση μόλις 40 εκατοστά στο ύψος και 70 εκατοστά στο πλάτος, απόκλιση θαυμαστή εάν λάβουμε υπ´ όψη μας τις αντιξοότητες του έργου.
Τα σκοπευτικά όργανα του έργου
Ο τρόπος κατασκευής της σήραγγας μας βεβαιώνει για την ύπαρξη γωνιομέτρου μέτρησης οριζόντιων γωνιών καθώς και επιτραπέζιου γωνιομέτρου. Επίσης θα πρέπει να υπήρχε και κάποιο όργανο που να μπορεί να μετράει κατακόρυφες γωνίες και ακόμα να υλοποιεί σκοπευτικά το οριζόντιο επίπεδο. Αυτό βεβαιώνεται :
  • Από την υλοποίηση του οριζόντιου επιπέδου της σήραγγας
  • Από την υλοποίηση και πύκνωση της ευθυγραμμίας των ακοντίων στη ράχη του βουνού.
  • Από τη μέτρηση της οριζόντιας απόστασης ανάμεσα στα σημεία εισόδου των σηράγγων στο βουνό
  • Από το κατέβασμα της ευθυγραμμίας των ακοντίων στο οριζόντιο επίπεδο
  • Από την παρακολούθηση της οριζοντιότητας της βόρεια και νότιας σήραγγας
  • Από την παρακολούθηση και τήρηση της κλίσης στα τούνελ των πηγαδιών, στο βόρειο, στο νότιο και στο κεντρικό τμήμα του υδραγωγείου
  • Από την χάραξη της ισοκλινούς πορείας του αγωγού από την πηγή στο βουνό
Επίλογος
Η ακρίβεια του έργου είναι ασύλληπτη ακόμα και με τα σημερινά μέσα. Στον Υπόγειο Μητροπολιτικό Σιδηρόδρομο Αθηνών (μετρό) υπάρχουν αποκλίσεις της τάξεως του μέτρου, ενώ στο Ευπαλίνειο Όρυγμα οι αποκλίσεις είναι της τάξεως των εκατοστών! Χαρακτηριστικά αναφέρουμε ότι η νότια σήραγγα (της οποία η ομάδα ανασκαφής της δεν χρειάστηκε να αποκλίνει της πορείας της όπως η βόρεια ομάδα) ταυτίζεται σχεδόν απόλυτα με την ιδανική ευθεία σε όλο το μήκος της (401,8 μέτρα)
Υπήρξαν προγενέστερα ορύγματα του “Ευπαλινείου Ορύγματος” , μεταγενέστερα; ή  το Ευπαλίνειο είναι κάτι μοναδικό; Η Ελληνική γη κρύβει σεμνά την απάντηση. Κάποτε θα το μάθουμε..

ΠΗΓΗ: http://dorida.wordpress.com

Παρασκευή 26 Ιουλίου 2013

ΚΑΣΤΡΟ ΚΥΛΛΗΝΗΣ "ΧΛΕΜΟΥΤΣΙ"














Το Χλεμούτσι ή Χλουμούτσι ή Clermont ή Castel Tornese ήταν τo σημαντικότερο κάστρο του Πριγκιπάτου της Αχαΐας. Κατασκευάστηκε κατά την εποχή της Φραγκοκρατίας από το Γοδεφρείδο Β' Βιλλεαρδουίνο στην Ηλεία και προστάτευε και την Ανδραβίδα, αλλά και το επίνειο της, τη Γλαρέντζα.

Τοποθεσία & Στρατηγική Σημασία

Το Χλεμούτσι βρίσκεται πάνω σε ένα λόφο ύψους περίπου 220 μέτρων, σε μικρή απόσταση από τη θάλασσα (περίπου 2-2,5 χλμ), στο δυτικότερο ακρωτήριο της Πελοποννήσου με θέα στο Ιόνιο Πέλαγος, απέναντι από τη Ζάκυνθο, στην ίδια ευρύτερη περιοχή με το λιμάνι και το κάστρο της Γλαρέντζας (σε απόσταση 5-6 χλμ.) και την Ανδραβίδα (κάπου στα 12-13 χλμ), την πρωτεύουσα του Πριγκιπάτου της Αχαΐας.

Το Όνομα του Κάστρου

Το αρχικό όνομα του κάστρου ήταν Clermont, όπως το ονόμαζαν οι Γάλλοι ιδιοκτήτες του. Οι Έλληνες το ονόμασαν Χλουμούτσι όπως φαίνεται στο Χρονικό του Μορέως ή Χλεμούτσι, η ονομασία που έφτασε σε εμάς σήμερα. Κατά την εποχή της βενετσιάνικης κυριαρχίας ονομάστηκε Castel Tornese, επειδή οι Βενετσιάνοι θεωρούσαν ότι εκεί γινόταν η κοπή των νομισμάτων του πριγκιπάτου της Αχαΐας, των τορνεζίων.

Ιστορία

Το εσωτερικό του κάστρου της Κυλλήνης
Η ιστορία της κατασκευής του Κάστρου σώζεται στο Χρονικό του Μορέως.
Το κάστρο ιδρύθηκε το 1220-1223 από τον ηγεμόνα Γοδεφρείδο Α΄ Βιλλεαρδουίνο και αποτέλεσε το ισχυρότερο φρούριο του φράγκικου πριγκηπάτου της Αχαΐας, που γνώρισε ιδιαίτερη ακμή κατά την εποχή των Βιλλεαρδουίνων. Για να μπορέσει να πραγματοποιήσει την κατασκευή του ο Γοδεφρείδος ήρθε σε σύγκρουση με τον καθολικό κλήρο της Αχαΐας και χρησιμοποίησε τις προσόδους για την οικοδόμησή του. Μάλιστα για λίγο ο Γοδεφρείδος είχε αφοριστεία από τον Πάπα, αλλά ο αφορισμός αναιρέθηκε όταν δόθηκαν εξηγήσεις για την αναγκαιότητα του κάστρου.
Μετά το θάνατο του Γουλιέλμου Βιλλεαρδουίνου, ξεσπούν έντονες διαμάχες για την διαδοχή στην ηγεμονία και σταδιακά το πριγκιπάτο οδηγείται στην παρακμή. Το Χλεμούτσι το διεκδικούν διάφοροι ευγενείς. Οι Καταλανοί κατέλαβαν το κάστρο το 1315, αλλά ανακαταλαμβάνεται από τους Φράγκους και παραμένει στην κατοχή τους μέχρι τις αρχές του 15ου αιώνα, όταν πέρασε στα χέρια του Κάρολου Α΄ Τόκκου, Παλατινού κόμη Κεφαλληνίας - Ζακύνθου και Δεσπότη της Ηπείρου.
Το 1427 περιήλθε ειρηνικά στον ηγεμόνα του Μυστρά Κωνσταντίνο Παλαιολόγο, μετά τον γάμο του με την κόρη του Λεονάρδου Β΄ Τόκκου, Μαγδαληνή η οποία για να παντρευτεί τον Παλαιολόγο μετονομάστηκε σε Θεοδώρα. Ο Κωνσταντίνος το χρησιμοποίησε ως στρατιωτικό και διοικητικό του κέντρο.
Το 1460 το κάστρο κατελήφθη από τους Τούρκους και το 1687 από τους Ενετούς, που το κράτησαν στην κατοχή τους ως το 1715, όταν ξαναπέρασε στα χέρια των Τούρκων.
Φαίνεται όμως πως το Χλεμούτσιέχει αρχίσει να χάνει το σημαντικό του ρόλο στην άμυνα της περιοχής, ήδη από το τέλος της Φραγκοκρατίας. Το 1701 ο Grimani προτείνει την καταστροφή του. Η θέση του δεν εξυπηρετούσε τα συμφέροντα των Ενετών, που σχετίζονταν με τη θάλασσα, ενώ το ήδη παλιό κάστρο απαιτούσε εκτεταμένες εργασίες για την επισκευή και τον εκσυγχρονισμό του. Τελικά βέβαια δεν γκρεμίστηκε.
Το Χλεμούτσι έμεινε στην κατοχή των Τούρκων μέχρι την Επανάσταση του 1821. Σημαντική καταστροφή υπέστη κατά τον βομβαρδισμό μέρους του το 1826 από τον Ιμπραήμ που κατέστρεψε ένα πύργο του εσωτερικού περιβόλου και το τείχος κοντά σε αυτόν, υποδηλώνοντας πως το κάστρο έπαιξε κάποιο ρόλο κατά την Ελληνική Επανάσταση.

Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

Αποτελείται από το κυρίως κάστρο που είναι ένα εξαγωνικό κτίσμα που περιλαμβάνει μια εσωτερική αυλή και από τον γύρω χώρο που προστατεύεται από τοίχος, που έχει κατά διαστήματα πύργους.
Σήμερα το Χλεμούτσι εξακολουθεί να διατηρεί τον έντονο φράγκικο χαρακτήρα του. Από τους μεταγενέστερους κατακτητές μόνο οι Τούρκοι φαίνεται να ενδιαφέρθηκαν για τον εκσυγχρονισμό του και έκαναν μικρής, μόνο, εκτάσεως εργασίες, κυρίως για την προσαρμογή στη χρήση των πυροβόλων όπλων. Έτσι το κάστρο παραμένει ένα από τα σημαντικότερο και πιο καλοδιατηρημένα φρούρια της Ελλάδας και αποτελεί εξαιρετικό δείγμα φρουριακής αρχιτεκτονικής της εποχής της Φραγκοκρατίας στην Πελοπόννησο.

Το Κάστρο στην Τέχνη και στο Λόγο

Η ιστορία του χτισίματος του Κάστρου του Χλεμουτσίου στο Χρονικό του Μορέως:
Κ᾿ ἐκεῖνοι οὐκ ἠθελήσασιν ποσῶς νὰ τοῦ βοηθήσουν·
ἔβαλεν καὶ ἐκράτησαν τοὺς τὸπους καὶ προνοῖες,
ὅπου εἶχαν κ᾿ ἐκρατούσασιν ᾿ς ὅλον τὸ πριγκιπᾶτο,
κι οὐδὲν ἠθέλησε τριχὸς τίποτε νὰ ἔχῃ ἐπάρει
ἀπὸ τὰ τέλη καὶ δουλεῖες ὁλῶν τῶν ἐκκλησίων,
ἀλλὰ ἔβαλεν κ᾿ ἐχτίσασιν κάστρον ἀφιρωμένον,
ὅπου φυλάττει τὸν γιαλὸν καὶ τοῦ Μορέως λιμιῶνα.
Πολλάκις, ἂν ἐχάσασιν οἱ Φράγκοι τὸν Μορέαν,
μετὰ τοῦ κάστρου ἐκεινοῦ τὸν ἤθελαν κερδίσει.
Διὰ τοῦτο σὲ παρακαλεῖ, ὡς ἀγιώτατον Πάπαν,
τοῦ νὰ ἔχῃ τὴν ἀγάπην σου καὶ νὰ τοῦ συμπαθήσῃς,
ἐπεὶ ἂν ἐπῆραν οἱ Ρωμαῖοι τὸν τόπον τοῦ Μορέως,
οὐδὲν ἀφῆναν κἂν ποσῶς τὲς ἐκκλησίες τῶν Φράγκων».
Κι ὁ Πάπας ὁ ἁγιώτατος, ὡς τὸ ἐπληροφορέθη,
συμπάθειον ἔστειλεν εὐθέως τὸν πρίγκιπα Ντζεφρόε.
Ἀφότου εἶδε ὁ πρίγκιπας τοῦ Πάπα τὴν συμπάθειον,
χαρὰς μεγάλας ἔποικεν καὶ τὸν Θεὸν δοξάζει.
Ἀπαύτου γὰρ ἐμήνυσε νὰ ἔλθῃ ὁ μητροπολίτης,
ἐκεῖνος ὅπου λέγουσι ὁ τῆς Παλαίας Πάτρας,
ὡσαύτως καὶ οἱ ἐπίσκοποι ὅπου εἶναι τοῦ σκαμνίου του,
ὁ κομεντούρης τοῦ Τεμπλίου, αὐτὸς τοῦ Ὁσπιταλίου.
Τὸν ὁρισμὸν τοὺς ἔδειξεν, τοῦ Πάπα τὴν συμπάθειον·
κ᾿ ἐνταῦθα ὥρισε κ᾿ ἔστρεψαν τοὺς τόπους ὅπου ἐκράτει,
καὶ μετὰ τοῦτο τοὺς καλεῖ φρόνιμα, μετ᾿ εἰρήνης·
«Πατέρες, ἐτοῦτο ὅπου ἔποικα κι ἀπῆρα τὲς προνοῖες σας,
οὐδὲν σᾶς φταίω, μὰ τὸν Χριστόν, ἐσεῖς τὸ φταῖτε πλέον,
ἐπεὶ ἔπρεπε νὰ τὸ ἐξεύρετε καὶ νὰ τὸ ἐγροικᾶτε,
ὅτι ἂν ἐπῆραν οἱ Ρωμαῖοι -ὁ Θεὸς νὰ μὴ τὸ δώσῃ,-
τοὺς τόπους ὅπου ἔχομεν ἐδῶ εἰς τὴν Ρωμανίαν,
οὐδὲν ἀφῆναν γὰρ ἐσᾶς διατὶ εἶστε τῆς ἐκκλησίας
τοῦ νὰ κρατῆτε ἐδῶ προνοῖες καὶ νὰ ἔχετε προβέντες·
ἀλλ᾿ οὕτως σᾶς ἠθέλασιν φονέψει κι ἀκληρήσει

Πέμπτη 25 Ιουλίου 2013

ΟΙ ΣΥΜΜΑΧΟΙ ΒΟΜΒΑΡΔΙΖΟΥΝ ΤΗΝ ΚΡΗΤΗ

Συμμαχικοί βομβαρδισμοί Ηρακλείου (Απρίλιος-Σεπτέμβριος 1942)

Του Γιώργου Καλογεράκη*

Α. Εισαγωγή

Μεταξύ των χιλιάδων εγγράφων που περιέχονται στο Αρχείο Γερμανικής Στρατιωτικής Διοικήσεως Κρήτης, που φυλάσσεται στο Ιστορικό Αρχείο Κρήτης στα Χανιά, βρίσκεται και το παρακάτω έγγραφο της Διοίκησης Χωροφυλακής Ηρακλείου.

Ο Διοικητής, Υπομοίραρχος και αρεστός των αρχών κατοχής Ιωάννης Πολιουδάκης, κάνει γνωστό στο Νομάρχη Ηρακλείου Εμμανουήλ Ξανθάκη τους συμμαχικούς βομβαρδισμούς που δέχτηκε η πόλη αλλά και η ύπαιθρος του Νομού (καθώς και τα αποτελέσματα αυτών των βομβαρδισμών), το χρονικό διάστημα από Απρίλιο έως Σεπτέμβριο 1942.

Μια κρίσιμη χρονικά περίοδο όπου οι επιχειρήσεις στο μέτωπο της Κυρηναϊκής βρισκόταν στο αποκορύφωμά τους με τα στρατεύματα του Στρατάρχη Ρόμελ να δίνουν τον ύστατο αγώνα για κατάληψη της Αιγύπτου. Στόχοι των συμμαχικών βομβαρδισμών, όπως προκύπτουν από την ανάγνωση του εγγράφου ήταν το Ηράκλειο, (λιμάνι και αεροδρόμιο), καθώς επίσης το Καστέλλι Πεδιάδος (αεροδρόμιο) και τα χωριά Πισκοπιανό και Μάλλια.

Το έγγραφο, (ανεξήγητα), δεν περιέχει πληροφορίες για βομβαρδισμούς στην περιοχή του Τυμπακίου όπου βρισκόταν το αεροδρόμιο που κατασκεύαζαν πυρετωδώς οι Γερμανοί και που γνωρίζω ότι το παραπάνω διάστημα Απριλίου-Σεπτεμβρίου 1942 βομβαρδίστηκε κι αυτό ανηλεώς από τη συμμαχική αεροπορία. Μία εξήγηση που μπορώ να δώσω είναι ότι από τους βομβαρδισμούς του αεροδρομίου Τυμπακίου ίσως να μην υπήρξαν θύματα μεταξύ των Ελλήνων πολιτών τη συγκεκριμένη περίοδο.

Και βέβαια να θυμίσω και τα σαμποτάζ των αεροδρομίων Καστελλίου Πεδιάδος (7 Ιουνίου 1942) και Ηρακλείου (13 Ιουνίου 1942 .

…………………………………………………………………………………………..



Β. Το άγνωστο έγγραφο

του Αρχείου Γερμανικής Στρατιωτικής Διοικήσεως Κρήτης



Εν Ηρακλείω τη 5 Ο/βρίου 1942

ΠΡΟΣ

ΤΗΝ ΝΟΜΑΡΧΙΑΝ

ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ

ΕΝΤΑΥΘΑ

Λαμβάνω την τιμήν εις εκτέλεσιν προφορικής διαταγής Υμών, ν’αναφέρω ότι, από της καταλήψεως της Νήσου παρά των Γερμανικών Στρατευμάτων μέχρι σήμερον ερρίφθησαν εις διαφόρους περιφερείας του Νομού Ηρακλείου βόμβαι παρ’ Αγγλικών Αεροπλάνων, έχουσαι ως αποτέλεσμα τον θάνατον ή τον τραυματισμόν των κάτωθι ατόμων

1) Την νύκτα της 29-30 Μαίου ε.ετ. έξωθι του χωρίου Πισκοπιανό-Πεδιάδος, με αποτέλεσμα τον φόνον του Δημητρίου Αντωνίου Παρλαμά και τον τραυματισμόν του Μιχαήλ Εμμανουήλ Μουντράκη κατοίκων Πισκοπιανού, επίσης εφόνευσαν ένα βουν και μίαν αγελάδα μετά του μόσχου της.

2) Την 16-17 Απριλίου ε.ετ. 8 βόμβαι έξωθι του χωρίου Μάλια με αποτέλεσμα τον θάνατον του Ευαγγέλου Ιωάν. Δερμιτζάκη κατοίκου Μαλλίων και τον τραυματισμόν 3 ατόμων των οποίων τα ονοματεπώνυμα εισί άγνωστα.

3) Την 13-14 Ιουνίου ε.ετ. εν τη ενταύθα Πόλει ερρίφθησαν 5 βόμβαι α) Επί της οδού Ιωάννου Μεταξά εις την οικίαν Μιχαήλ Καβαλλάκη β) Θερινόν κινηματογράφον «Απόλλων» γ) Επί της οδού Καγιαμπή εις οικίαν Εμμ. Ξανθάκη της οποίας η στέγη κατέρρευσεν δ) Επί της οδού Κουρμούληδων εις τας οικίας Κων/νου Κουβίδου και Ιωσήφ Φραγκουλάκη και ε) Έναντι οδοντοϊατρείου Λογιάδου επί της οδού Αγίου Μηνά, τραυματισθέντων ελαφρώς των α) Εμμ. Ξανθάκη β) Ουρανία Εμμ. Ξανθάκη γ) Βασιλείου Ι. Βαρούχα δ) Ζαχαρία Δασκαλάκη και ε) Κατίνα αγνώστου επωνύμου ήτις ανεχώρησεν αμέσως δι’άγνωστον διεύθυνσιν. Υλικαί ζημίαι ελάχισται επροξενήθησαν

4) Την 10-11 Ιουλίου ε.ετ. εις την περιφέρειαν Καστελλίου Πεδιάδος, με αποτέλεσμα τον φόνον 5 ατόμων α) Εμμανουήλ Αγγουριδάκη του Νικ. κατοίκου Σκλαβεροχωρίου-Πεδιάδος β) Αικατερίνης Ν. Παπαδάκη κατοίκου Γαλενιανού Πεδιάδος γ) Εμμ. Κ. Μαρκογιαννάκη κατοίκου Σκλαβεροχωρίου-Πεδιάδος δ) Ανθή χήρα Κων/νου Σέγκου κατοίκου Καρδουλιανού-Πεδιάδος
B24  Liberator

ε) Αγγελική σύζ. Εμμ. Εργαζάκη κατοίκου Βαρβάρου Πεδιάδος, ελάχιστοι υλικαί ζημίαι επροξενήθησαν.

5) Την 24-25 Ιουλίου ε.ετ. εις την περιφέρειαν του Συνοικισμού Αγίου Ιωάννου Ηρακλείου με αποτέλεσμα τον τραυματισμόν α) των Φωτούλας θυγ. Χρ. Ζαμπετάκη και β) Θεοδώρας Χρ. Ζαμπετάκη κακτοίκων Αγίου Ιωάννου και την καταστροφήν ελαιώνος και οικιών

6) Την 25-26 Ιουλίου ε.ετ. εις συνοικισμούς Κατσαμπά και Φορτέτσας με αποτέλεσμα τον φόνον α) των Σπυρίδωνος Κυριακάκη ή Βλάχου κατοίκου Κατσαμπά και β) Μιχαήλ Νταγιάση κατοίκου Φορτέτσας και τον τραυματισμόν των α) Εμμανουήλ Πουλάκη κατοίκου Κατσαμπά και β) Κων/νου Νταγιάση κατοίκου Φορτέτσας, υλικαί ζημίαι επροξενήθησαν εις ελαιόδενδρα

7) Την αυτήν νύκτα εις Συνοικισμόν Γάζη, άνευ θυμάτων, προξενήσασαι μόνον υλικάς ζημίας εις αμπελώνας και ελαιόδενδρα

8) Την 21-22 Αυγούστου ε.ετ. εις το προάστιον Φορτέτσας με αποτέλεσμα τον φόνον των α) Ελένης συζ. Μιχαήλ Πουλή κατοίκων Αγίου Ιωάννου και β) τον τραυματισμόν του Νικολαόυ Σκαρβέλη κατοίκου Μεσαμπελή, υλικαί ζημίαι επροξενήθησνα εις ελαιόδενδρα και αμπέλους

9) Την 1-9-42 και ώραν 18.30 εις τον λιμένα της ενταύθα Πόλεως φονευθέντων των α) Νικολάου Σταμπουλή κάτοικος Κατσαμπά β) Μιχαήλ Α. Ιατρίδης κάτοικος Ηρακλείου γ) Αντώνιος Καρεφυλάκης ή Κουμπαράκης κάτοικος Ηρακλείου και δ) Εργάτης αγνώστου ταυτότητος εκ Πειραιώς και ετραυματίσθησαν οι α) Γιανουδάκης Εμμανουήλ του Νικολάου κάτοικος Χρυσοπηγής β) Γενετζάκης Δημήτριος του Γεωργίου κάτοικος Ηρακλείου

γ) Ψαράκης Χαρίδημος του Μιχαήλ κάτοικος Ηρακλείου δ) Κουμιώτης Παναγιώτης του Απόστολου κάτοικος Ηρακλείου ε) Πυρομάλης Μηνάς του Εμμανουήλ κάτοικος Ηρακλείου στ) Φανουράκης Νικόλαος του Ιωάννου κάτοικος Άκρη-Τάμπηας ζ) Γιαμπάνης Ιωάννης του Αντωνίου κάτοικος Άνδρου Κυκλάδων. Ωσαύτως ετραυματίσθησαν ελαφρώς οίτινες αφού επεδέθησαν τα τραύματά των ανεχώρησαν δι’άγνωστον διεύθυνσιν

10) Την 29-9-42 εν τη ενταύθα Πόλει ερρίφθησαν 5 βόμβαι με αποτέλεσμα

Ι) την κατάρρευσιν τελείως της οικίας της Ερασμίας συζ. Εμμανουήλ Σπινθουράκη οδός Βλαστών και τον φόνον των υπηρετριών αυτής α) Φιλίας θυγ. Ευαγγέλου Ανδρουλάκη εξ Ηρακλείου και β) Άννης Σφακιανάκης κατοίκου Νίθαυρης-Ρεθύμνης

2) Την κατάρρευσιν τελείως της οικίας της Μαρίας χήρας Μιχαήλ Γεωργιάδου οδός Βλαστών και τον φονον των θυγατέρων αυτής α) Ερασμίας β) Ελένης και γ) της υπηρετρίας αυτής Ειρήνης Στεφάνου Βλασάκη

κατοίκου Αστρακών Πεδιάδος

3) Την κατάρρευσιν της οικίας του Γεωργίου Μαυροειδή επί της οδού

Αγιοστεφανιτών

4) Την κατάρρευσιν της οικίας του Ιωάννου Χριστάκη επί της οδού Αγιοστεφανιτών

5) Την κατάρρευσιν της αποθήκης Αριστ. Αντ. Μιχελιδάκη επί της οδού Βλαστών

6) Την ημικατάρρευσιν της οικίας της Πηνελόπης χήρας Π. Μαθιουδάκη επί

της οδού Χάνδακος

7) Την κατάρρευσιν της οικίας του Αντωνίου Γεωργίου Μαθιουδάκη επί της

οδού Ανδρεόυ Κρήτης και τον φόνον των α) Αντωνίου Γ. Μαθιουδάκη και β) Μαρίας Αλεξ. Ψαράκη.

Επίσης ετραυματίσθησαν άτομα τινα ελαφρώς τα ονοματεπώνυμα των οποίων δεν εξακριβώθησαβν δι’ότι αφού επιδέθησαν ανεχώρησαν δι’άγνωστον δι’ευθυνσιν]



Ο ΔΙΟΙΚΗΤΗΣ ΤΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΕΩΣ

Ι. ΠΩΛΙΟΥΔΑΚΗΣ ΥΠΟΜ/ΡΧΟΣ

………………………………………………………………………………………….



Γ. Βομβαρδισμοί πόλεως

Ηρακλείου

Στην πόλη του Ηρακλείου στόχοι των συμμαχικών αεροσκαφών ήταν το λιμάνι που ήταν σταθμός ανεφοδιασμού των εχθρικών νηοπομπών με προορισμό τη Μέση Ανατολή, το αεροδρόμιο, με εκατοντάδες πτήσεις καθημερινά και διάφορα σημεία της πόλης που υπήρχε συγκέντρωση Γερμανών στρατιωτών όπως η Φορτέτσα, τα Καμίνια, ο Αη-Γιάννης, η Κνωσός, τα Σπήλια, ο Κατσαμπάς κλπ. Είναι φυσικό λοιπόν οι βόμβες των συμμαχικών αεροσκαφών να είχαν διασπορά σ’ολόκληρη την πόλη και έτσι δικαιολογούνται τα πολλά θύματα που διαβάζουμε στο έγγραφο. Οι πιλότοι εξ’άλλου των συμμαχικών αεροπλάνων πολλές φορές δεν γνώριζαν την περιοχή βομβαρδισμού και το πρόβλημα γινόταν ακόμα μεγαλύτερο όταν οι επιχειρήσεις ήταν νυχτερινές.
Bristol beaufighter

Μεταξύ των θυμάτων του βομβαρδισμού της 29ης Σεπτεμβρίου 1942 διαβάζουμε και το όνομα της Ειρήνης Στεφάνου Βλασάκη από το χωριό Αστρακοί Πεδιάδος. Η Ειρήνη ήταν ένα από τα δέκα παιδιά της οικογένειας του Στέφανου Βλασάκη. Η δεκαεννιάχρονη Ειρήνη δούλευε υπηρέτρια της οικογένειας Γεωργιάδου όταν στις 29 Σεπτεμβρίου 1942 έπεσε η βόμβα και γκρέμισε το σπίτι των Γεωργιάδηδων στην οδό Βλαστών της πόλης του Ηρακλείου. Σκοτώθηκε η Ειρήνη και τα δυο παιδιά της οικογένειας Γεωργιάδου Ερασμία και Ελένη. Τάφηκαν και οι τρεις κοπέλες μαζί στο ναό του Αγίου Κωνσταντίνου Ηρακλείου. Οι βόμβες είχαν μετατρέψει τα κορμιά των κοριτσιών σε άμορφες μάζες, κάνοντας αδύνατη την εξακρίβωση των ταυτοτήτων της κάθε μιας κοπέλας. Η μητέρα της Ειρήνης κάθε μέρα πήγαινε με τα πόδια από το χωριό της Αστρακοί Πεδιάδος στον Άγιο Κωνσταντίνο και άναβε το καντηλάκι της κόρης της. Πέρασαν χρόνια πολλά και τα δάκρυα δεν έλεγαν να φύγουν από τα μάτια της πονεμένης μάνας. Ώσπου μια νύχτα, (σύμφωνα με διήγηση της οικογένειας Βλασάκη), ονειρεύτηκε η χαροκαμένη μάνα το παιδί της Ειρήνη, η οποία την παρακάλεσε να πάψει πια το κλάμα για να μπορέσει να βρει τη γαλήνη. Κι έτσι έγινε.

Να σημειώσω ότι φωτογραφίες με τα θύματα του βομβαρδισμού του λιμένα Ηρακλείου Σταμπουλή Νικολάου και Καρεφυλάκη Αντωνίου την 1η Σεπτεμβρίου 1942 διασώζονται σήμερα στο αρχείο του Ο.Λ.Η. σε ονομαστική κατάσταση των εργατών την περίοδο της Κατοχής.

………………………………………………………………………………………….



Δ. Βομβαρδισμοί Καστελλίου Πεδιάδος

Για την περιοχή Καστελλίου Πεδιάδος τους συμμαχικούς βομβαρδισμούς περιγράφει ένας αυτόπτης μάρτυρας, νεαρός τότε, ο σημερινός Καστελλιανός γιατρός Κλεάνθης Βεληβασάκης στο βιβλίο του «Προσκύνημα στις ρίζες, σελ. 88-90»

…επειδή απαγορευόταν η κυκλοφορία τη νύχτα και δεν μπορούσαμε, ούτε στα καταφύγια να τρέξουμε κατά τους συχνούς, άλλωστε συμμαχικούς βομβαρδισμούς του αεροδρομίου, οι Καστελλιανοί, αλλά και οι κάτοικοι των πέριξ του αεροδρομίου χωριών του κάμπου ανηφόριζαν με τη δύση του ήλιου στα ορεινά χωριά προς τον Αφέντη και την Κάτω Ρίζα…

…ήταν τόσο συχνές οι συμμαχικές αεροπορικές επιδρομές, που ο κόσμος έφτασε στο σημείο να ξεχωρίζει τα συμμαχικά αεροπλάνα, από τα γερμανικά, από τον ήχο και μόνο. Κι όταν κάποτε έπεσαν βόμβες από αεροπλάνα με…Γερμανικό ήχο, διαδόθηκε την επομένη, ότι ήταν πράγματι γερμανικό, που είχε περιέλθει σε συμμαχικά χέρια…

…στο αεροδρόμιο του Καστελλιού, σημαντική βάση αεροπορικής στήριξης και ανεφοδιασμού του AFRICA CORPS, στις προς ανατολάς, ιδίως επιχειρήσεις του, οι βομβαρδισμοί από τα συμμαχικά αεροπλάνα ήσαν κυρίως νυχτερινοί, χωρίς να σπανίζουν και οι της ημέρας…

..ξεχωρίζουν, έτσι δύο περίοδοι εντατικοποίησης των βομβαρδισμών του Μαΐου-Ιουνίου 1942 και η άλλη 8 μήνες αργότερα…

…κατά τις επιδρομές με το φως της ημέρας, ενώ πολλές φορές τα αεροπλάνα περνούσαν πάνω από ιταλοκρατούμενες περιοχές (Λασίθι), που θα μπορούσαν να προειδοποιήσουν σχετικά τους Γερμανούς στο αεροδρόμιο, εν τούτοις, πρώτα βλέπαμε να ξεπροβάλλουν τα συμμαχικά αεροπλάνα από την κορυφογραμμή του Αφέντη κι από κει ν’αφήνουν τις βόμβες, που μας έρχονταν αστράφτοντας στον ήλιο κι ύστερα ακούγαμε τη σειρήνα του συναγερμού…

…μόλις οι Γερμανοί άκουγαν συναγερμό έτρεχαν ακάθεκτοι στα καταφύγια, από τα οποία ξεχνούσαν να βγουν.

Εμείς, οι σκλάβοι τους, ασφαλείς στα ορεινά χωριά, όπου διανυκτερεύαμε, πεταγόμαστε από τα κρεβάτια μας στις ταράτσες και τα χωματένια δώματα ή στα προ του αεροδρομίου υψώματα με το πρώτο άκουσμα συναγερμού ή του γνώριμου μας πια ήχου των συμμαχικών αεροπλάνων και απολαμβάναμε(!) κυριολεκτικά το μεγαλειώδες πανόραμα των βομβαρδισμών.

Πανευτυχείς για το χαλασμό και την πύρινη κόλαση του εχθρού και χωρίς ίχνος τύψεων για την τέρψη που αισθανόμαστε, τα δεχόμαστε σαν σωσίβια ψυχολογικά…

………………………………………………………………………………………….



Ε. Βομβαρδισμοί Πισκοπιανού και Μαλλίων

Στο έγγραφο του Ιωάννου Πολιουδάκη διαβάζουμε για δύο βομβαρδισμούς στο χωριό Πισκοπιανό (στις 29-30 Μαΐου 1942) και Μάλλια (στις 16-17 Απριλίου 1942). Για να καταλάβουμε το πώς συνέβη κι έπεσαν οι συμμαχικές βόμβες στα χωριά αυτά, θα ανατρέξω σε δυο έγγραφα-δελτία πληροφοριών από το αρχείο της Ανεξάρτητης Ομάδος Ανωγείων. Το πρώτο έχει ημερομηνία 30.8.1942 με την υπογραφή του Αρχηγού Ανωγείων Στεφανογιάννη και το δεύτερο έχει ημερομηνία 25.1.1943.

Έγγραφο 30.8.1942

Αεροδρόμια. Μάλεμε-Χανιά. Υπέρ τα εκατόν μεταγωγικά αεροπλάνα ευρίσκονται εν κινήσει εις το αεροδρόμιον δια μεταφοράν Ιταλικού και Γερμανικού Στρατού. Επιστρέφουν το βράδυ, τίθενται στο Κέντρον του αεροδρομίου και ελάχιστα στα καταφύγια. Καταδιωκτικά δεν υπάρχουν ούτε βομβαρδιστικά.

Είναι ανάγκη να ληφθούν μέτρα συντομότατα η κίνησις αυτή έχει αυξηθεί τελευταίως εξαιρετικά.

Ρεθύμνης. Ελαχίστη κίνησις, υπάρχοντα 2 έως 3 αεροπλάνα μεταγωγικά, στρατιωτική κίνηση ουδεμία.

Ηράκλειον. Δεν γνωρίζω πολλά, πάντως πολλά καταδιωκτικά και βομβαρδιστικά, λίγα μεταγωγικά. Ανάγκη επιχειρήσεων.

Καστέλλι. Πολλά καταδιωκτικά και βομβαρδιστικά, εις τους περιφερειακούς δρόμους έγινε καμουφλάρισμα του αεροδρομίου με κόκκινο χώμα σε τμήματα με ασβέστη, παρουσιάζουν ψεύτικους δρόμους και με λάδι πίσας, μαύρο τα δένδρα.

Σούδα. Ήλθε νηοπομπή, επειδή δεν έβλεπα καλά δεν διέκρινα μεταξύ αυτών βενζινόπλοια αν υπάρχουν. Πάντως εν συνόλω 15 κομμάτια. Λέγεται ότι σπεύδει ταχύτατα να μεταφέρει στρατεύματα εις Λιβύην δια να αρχίσει επιχειρήσεις. Λέγουν οι τραυματίαι ότι το νερό τους έχει αποδεκατίσει, είναι σε άσχημα χάλια. Κύρια αποστολή (από Χανιά αεροδρόμια και Σούδα) να ενεργήσετε συντόμως. Νέα άλλα θα έχετε συντόμως. 30-8-42

Από πληροφορίας άλλων

Ηρακλείου. Μεταξύ Γουρνών και Ασυρμάτου οι Γερμανοί διόρθωσαν ψεύτικο αεροδρόμιο με όλα τα ψεύτικα κομφόρ, ψεύτικον φωτισμό και ψεύτικα αεροπλάνα.

Το ηθικόν των Γερμανών είναι τελείως …. Ο πρώην Φρούραρχος Ηρακλείου λέγεται ότι ετουφεκίσθη, ο δε υποφρούραρχος Όττο και υπασπιστής Σμιθ εκλήθησαν επειγόντως εις Χανιά μεθ’άλλων πολλών κατηγορούμενοι δι υποθέσεις σοβαράς.

Μάρτυρες αυτόπται παρετήρησαν ασυνήθη κίνησιν μεταφοράς πολεμικού υλικού βενζίνης και επίπλων εις τα αεροδρόμια Τυμπακίου και Καστελλίου.

Οι ηλεκτροτεχνίται του αεροδρομίου Τυμπακίου εσταμάτησαν ελλείψει υλικών, … οι τεχνίται κρατούνται ακόμη.

Εξ’άλλων πληροφοριών συνάγεται ότι εξ’όλων των αεροδρομίων καθημερινώς απογειώνονται μεταγωγικά αεροπλάνα μεταφέροντα πολεμικά υλικά, στρατόν και ότι αναγκαίον και ότι υπάρχει βασιμότης ότι συντόμως πρόκειται να γίνη επίθεση εις την Λιβύην όλαι δε αι πληροφορίαι συμπίπτουν ότι αύτη θα εκδηλωθή το πρώτον 10ήμερον του προσεχούς Σεπτεμβρίου.

Έγγραφο 25.1.1943

…αποστέλλεται απλούν πρόχειρον σχεδιάγραμμα λιμένος Χερσονήσου κειμένου περί τα 25 χιλιομ. Ανατολικώς Ηρακλείου. Εις την πλησίον του λιμένος περιοχήν υπάρχουν ανεμόμυλοι και πέριξ αυτών ακουστικά μηχανήματα, ασύρματος, επάκτια και αντιαεροπορικά πυροβολεία. Ο λιμήν Χερσονήσου και τα πλησίον χωρία έχουν εκκενωθή από τον πληθυσμόν και διαμένουν Γερμανοί και Ιταλοί. Οι τελευταίοι ούτοι κατέχουν την Ανατολικήν περιοχήν μέχρι του χωρίου Μάλλια και υπερβαίνουν τους πέντε χιλιάδας άνδρας. Έναντι και ανατολικώς του νεκροταφείου Ηρακλείου (Άγιος Κωνσταντίνος) έξωθι της πόλεως Ηρακλείου και αριστερά της οδού Ηρακλείου-Κνωσσού εις απόστασιν 200-300 μέτρων από την εκκλησίαν εις το εκεί ελαιόφυτον έχει γίνη συσώρευσις πυρομαχικών ιδίως αντιαεροπορικών βλημάτων. Γερμανοί μεταφέρονται εις Ιεράπετραν δι’αμυντικήν οχύρωσιν και αντιμετώπισιν αποβατικής ενεργείας.

23- 1-43. Λιμένα Ηρακλείου αφίχθησαν πέντε πλοία μεταφέροντα στρατόν κυρίως Ιταλούς, αυτοκίνητα, μεταγωγικά και πολεμικόν υλικόν. Μετακινήσεις στρατού πολλαί, αναχωρούν εκτός της Κρήτης και ισάριθμοι αφικνούνται εξ Ηπειρωτικής Ελλάδος. Δύναμις Κρήτης, σοβαρά υπολογίζεται εις 150.000 άνδρας. Ηθικόν μειομένον αισθητώς. Παραλλήλως διακηρύσσουν ότι θα υπερασπισθούν την Κρήτην μέχρις ενός. Πονούν τους πολλούς νεκρούς των και θα διατηρήσουν την κατοχήν της Κρήτης αμυνόμενοι ως εις πάτριον έδαφος. Η οχύρωσις της Νήσου είναι σοβαρά και επιμελής, ακόμη επί της οδού Ηρακλείου-Βιάνου και πλησίον της Βιάνου διέτρησαν εις μίαν στενωπόν βράχον και ετοποθέτησαν πυροβόλα. Τα αντιαεροπορικά πυροβόλα εις τας υποδειχθείσας προ καιρού θέσεις επληρώθησαν και εγκαταστάθησαν τέσσερα νέα δυτικώς της πόλεως, αμέσως Ν.Δ. του εργοστασίου Ραφιναρίας περί τα 600 μέτρα Δ. της Πύλης Χανίων.

Μικρόν αεροδρόμιον παρά την Κνωσσόν κατασκευάζεται εσπευσμένως.

Ανατολικώς της πόλεως Ηρακλείου περί το 10ον χιλιόμετρον νοτίως της προς Νεάπολιν οδού και επί της κορυφής του βουνού «Κακόν όρος» έχουν τοποθετηθή δέκα στύλοι επί των οποίων έχουν εγκατασταθεί φώτα τα οποία άμα τη προσεγγίσει Αγγλικών αεροπλάνων ανάπτουν. Εκ τούτου παραπλανώνται τα αεροπλάνα και βομβαρδίζουν το εικονικόν αεροδρόμιον εις τις Γούβες και ούτω κατά τους τελευταίους βομβαρδισμούς ουδεμία ζημία επροξενήθη εις το αεροδρόμιον Ηρακλείου διότι τα αεροπλάνα παραπλανηθέντα εβομβάρδισαν το εικονικόν αεροδρόμιον Γουβών. Εις την παραπλάνησιν τούτου συντελεί και το εξής γεγονός. Εις την Νήσον Δία υπάρχει φανός, ούτος άμα τη προσεγγίσει αεροπλάνων εις Κρήτην σβύνη και ανάπτεται άλλος φανός εις μικρόν τι νησίδιον κείμενον πλησίον της προς την θάλασσαν προβολής του Κακού όρους δεσπόζοντος του εικονικού αεροδρομίου Γουβών.

Εντός της πόλεως Ηρακλείου οι Γερμανοί ασκούνται εις οδομαχίας και αφήνουν να σχηματισθή η εντύπωσις ότι επίκεινται επιχειρήσεις εις Κρήτην δι αποβάσεως των Άγγλων, προσκαλούν δε τον λαόν να μείνει ουδέτερος διότι θα καταστρέψωσι το παν και ουδόλως είναι διατεθειμένοι ν’απομακρυνθούν της Κρήτης η οποία τους είναι απαραίτητος δια τον έλεγχον των μεταξύ Σουέζ-Γιβραλτάρ Αγγλικών θαλασσίων συγκοινωνιών...

Κάποια λοιπόν από τα συμμαχικά αεροσκάφη εβομβάρδιζαν το εικονικό αεροδρόμιο στις Γούβες με αποτέλεσμα να πέσουν κατά λάθος βόμβες και στα κοντινά χωριά Μάλλια και Πισκοπιανό με θύματα το Δημήτριο Αντωνίου Παρλαμά και το Βαγγέλη Ιωάννου Δερμιτζάκη.

Δημήτριος Αντωνίου Παρλαμάς – Πισκοπιανό: Τη νύχτα της 29ης-30ης Μαΐου 1942 συμμαχικές βόμβες έπεσαν στο χωριό Πισκοπιανό Πεδιάδος. Από το βομβαρδισμό σκοτώθηκε ο νεαρός Δημήτριος Παρλαμάς του Αντωνίου και τραυματίστηκε στο χέρι ο Μουντράκης Μιχάλης ή Μελής. Οι βόμβες σκότωσαν και πολλά οικόσιτα ζώα.

Βαγγέλης Ιωάννου Δερμιτζάκης – Μάλλια : Τη νύχτα της 16ης Απριλίου 1942 βόμβες έπεσαν στο χωριό Μάλλια Πεδιάδος. Τρεις απ’αυτές δεν εξεράγησαν. Ο Βαγγέλης Δερμιτζάκης πλησίασε μαζί με άλλους χωριανούς του τη μία απ’αυτές η οποία ανεφλέγη ξαφνικά με αποτέλεσμα τον ακαριαίο θάνατό του. Τρεις άλλοι συγχωριανοί του τραυματίστηκαν ελαφρύτερα. Όπως μαρτυρεί η αδερφή του, την ώρα της τελετής της κηδείας του αδελφού της εξεράγη και η δεύτερη βόμβα και όταν η επικήδεια πομπή έφτανε στο νεκροταφείο των Μαλλίων ανατινάχτηκε και η τρίτη.

………………………………………………………………………………………….



ΣΤ. Επίλογος

Η κατάληψη της Κρήτης από τις ναζιστικές-φασιστικές δυνάμεις κατοχής επέφερε πολλά δεινά στον τόπο μας. Εκτελέσεις, στρατόπεδα συγκέντρωσης και καταναγκαστικής εργασίας, ξυλοδαρμοί, φυλακίσεις, αρπαγές προϊόντων, εξαναγκασμός σε υποχρεωτική εργασία-αγγαρείες, επιτάξεις, απαγορεύσεις κυκλοφορίας, τρομοκρατία και φόβο, προσβολές και εξαθλίωση του πληθυσμού. Σ’όλα αυτά προστίθονταν και οι καθημερινοί συμμαχικοί βομβαρδισμοί. Τα αποτελέσματά τους ήταν κι αυτά δυσβάσταχτα. Ανθρώπινες απώλειες, απώλειες οικόσιτων ζώων, μετατροπή σε ερείπια δεκάδων σπιτιών, σχολείων, έργων υποδομής της Κρήτης (γεφύρια, εργοστασίων, λιμανιών κλπ.).

Το άρθρο μου αυτό είχε ως σκοπό και στόχο να αναδείξει μερικούς από τους αφανείς ήρωες της Κρήτης, εκείνους που έχασαν τη ζωή τους από χέρι φίλιο και σύμμαχο με τη χώρα μας και που τα ονόματά τους παραμένουν μέχρι σήμερα άγνωστα.

* Γιώργος Καλογεράκης είναι δάσκαλος Δημοτικού Σχολείου Καστελλίου Πεδιάδος ιστορικός ερευνητής-συγγραφέας

ΠΗΓΗ:http://www.patris.gr