Τετάρτη 11 Σεπτεμβρίου 2013

ΟΙ ΥΠΟΔΙΑΙΡΕΣΕΙΣ ΤΟΥ ΜΗΝΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ Α' ΜΕΡΟΣ



   Η επιστημονική βάση του χρονολογίου όλων των ελληνικών πόλεων για τον καθορισμό τόσο των θρησκευτικών γιορτών, όσο και των κοινωνικών ασχολιών τους ήταν η Σελήνη, οι φάσεις της οποίας ήταν ευδιάκριτες και σταθερές. Το πολιτικό, λοιπόν, έτος των ελληνικών πόλεων ήταν σεληνιακό αποτελούμενο από δώδεκα σεληνιακούς συνοδικούς μήνες, οι οποίοι όμως δεν αντιστοιχούν με το ηλιακοτροπικό έτος και γι' αυτό ήταν αδύνατη η θεμελίωση του χρονολογίου επί σταθερής βάσεως. Για να αντισταθμιστεί αυτή η διαφορά μεταξύ σεληνιακού και ηλιακού έτους, οι Έλληνες σοφοί-αστρονόμοι δημιούργησαν αρχικά την τριετηρίδα που περιελάμβανε δύο έτη, εκ των οποίων το ένα είχε δώδεκα μήνες και το άλλο δεκατρείς. Επειδή όμως πάλι δεν υπήρχε η κατάλληλη αντιστοιχία των δύο χρονικών περιόδων, οι αστρονόμοι καθόρισαν το πενταετηρικόν κύκλο των τεσσάρων πλήρων ετών. Τελικά καθιερώθηκε η εννεατηρίς κύκλος, κύκλος οκτώ πλήρων ετών και άλλοι κύκλοι, που τελικά θα τους δούμε στη συνέχεια της μελέτης μας.
   Η διαίρεση του έτους σε μήνες ήταν ήδη καθιερωμένη την εποχή του Ομήρου, ο οποίος όμως δεν αναφέρει εμβόλιμο μήνα, παρά μόνον τις διαιρέσεις του μηνός κατά τις φάσεις της Σελήνης και τις αντίστοιχες ονομασίες ημερών.
   Κάθε μήνας στην αρχαία Ελλάδα διαιρείτο σε τρεις δεκάδες, από τις οποίες η τρίτη για τους έξι κοίλους μήνες είχε εννιά ημέρες.
   Οι αρχαίοι Αθηναίοι, λοιπόν, διαιρούσαν τον μήνα σε τρία δεκαήμερα, από τα οποία το πρώτο ονομαζόταν "δέκας ισταμένου ή αρχομένου" μηνός, το δεύτερο "μεσούντος" μηνός και το τρίτο "φθινόντος εξιόντως ή ληγόντος" μηνός (Ομήρου Οδύσσεια Ξ, 160 κ.α.), όροι που διατηρήθηκαν σε χρήση στην υπερησιακή αλληλογραφία σχεδόν μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα στην αρχαΐζουσα καθαρεύουσα.
   Η πρώτη μέρα του μήνα, το βράδυ της οποίας ανέτελλε η νέα Σελήνη, λεγόταν νουμηνία από το νεο-μηνία (νέα Σελήνη), δηλαδή πρωτομηνία, και ήταν ιερή μέρα αφιερωμένη στον Απόλλωνα.
   Κατά την πρώτη εκάστου μηνός, δηλαδή κάθε νουμηνία, τελούνταν τα Ιερά Επιμήνια, ειδική θρησκευτική τελετή με θυσίες, για να είναι αίσιος ο μήνας.
   Η πανσέληνος συνέβαινε περίπου στα μέσα του μηνός. Συνεπώς, η νουμηνία ήταν η αρχή του σεληνιακού μήνα ή -όπως αναφέρεται στην αστρονομία- η περίοδος την νέας Σελήνης. Κατά τη νουμηνία η Σελήνη βρίσκεται μεταξύ Ήλιου και Γης, οπότε στρέφει προς τη Γη το σκοτεινό ημισφαίριό της και έτσι είναι αθέατη, δε φαίνεται δηλαδή από την Γη.
   Μετά την πρωτομηνία, οι άλλες ημέρες μέχρι τη δέκατη (2η-10η) είχαν τα ονόματα της σειράς τους, με την προσθήκη της λέξεως "ισταμένου ή αρχομένου" μηνός.
   Δηλαδή: Δευτέρα, τρίτη, ......, δεκάτη ισταμένου μηνός.
   Οι ημέρες της δεύτερης δεκάδας, από την 11η μέχρι την 19η, ονομάζονταν: ενδεκάτη ως ενάτη επί δέκα μεσούντος ή πρώτη ώς ενάτη μεσούντος.
   Η εικοστή μέρα ονομαζόταν δεκάτη προτέρα ή εικάς.
   Εικαδιστές λέγονταν στην αρχαιότητα οι Επικοίρειοι, επειδή γιόρταζαν την ημέρα γέννησης του Εικαδίου Απόλλωνα, που λεγόταν έτσι επειδή κατά την παράδοση τους είχε γεννηθεί την "εικάδα", δηλαδή την 20ή του Γαμηλίωνα.
   Οι μετά την 20ή οι τελευταίες ημέρες κάθε αττικού μήνα ονομάζονταν εικάδες ή επεικάδες και -από κάποια μαρτυρία_ φαίνεται ότι ήταν αποφράδες (δυσοίωνες).
   Οι ημέρες της τρίτης δεκάδας αριθμούνταν πάλι με τη φυσική τους σειρά ή με την προσθήκη της λέξεως "φθίνοντος" ή "παυομένου" ή "λήγοντος" ή "απιόντως".
   Μ' αυτό το σύστημα, η εικοστή πρώτη ημέρα λεγόταν δεκάτη υστέρα ή δεκάτη φθίνοντος, και οι ημέρες από την 22η-29η υπολογίζονταν κατ' αντίστροφη αριθμητική τάξη. Δηλαδή, η 22α λεγόταν ενάτη φθίνοντος στους πλήρεις μήνες ή ογδόη φθίνοντος στους κοίλους μήνες. Αντίστοιχα η 29η ονομαζόταν δευτέρα φθίνοντος.
   Οι ημέρες, όμως, της τρίτης δεκάδας από την 22α-29η ονομάζονταν και δευτέρα απ' εικάδος ή μετ' εικάδα ως ενάτη επ' εικάδος.
   Η 30ή ημέρα ονομαζόταν τριακάς ή ένη και νέα, δηλαδή παλαιά και νέα Σελήνη (Πλούταρχος, βίος Σόλωνος, ΚΕ').
   Κάθε νέα Σελήνη, μετά τον καθαρισμό των σπιτιών τους, οι νοικοκυρές άφηναν στις τριόδους, προς τιμήν της Εκάτης, διάφορα τρόφιμα (μελόπιτες, αυγά, ψάρια κ.α.). Αυτά ονομάζονταν Εκάτης δείπνο ή Εκαταία ή Εκάταια ή Εκατήσια, θεωρούνταν ακάθαρτα και τα έτρωγαν οι ζητιάνοι.
   Πολλές φορές η πανσέληνος, δηλαδή το μέσον του σεληνιακού μήνα, λεγόταν διχοτόμησις ή διχόμηνις (Πινδ. Όλ. Δ', 34).
   Όλες οι ημέρες ήταν αφιερωμένες σε μια ή περισσότερες θεότητες. Η πρωτομηνιά (νέα Σελήνη=νουμηνία) ήταν αφιερωμένη στον Απόλλωνα, στην Εκάτη και στον Ερμή. Η 4η ημέρα ήταν αφιερωμένη στον Ερμή και κατ' αυτήν πανηγύριζαν τα Ερμαία, κατά τα οποία οι πιστοί θυσίαζαν στον Ερμή αρνιά, κατσίκες και χοίρους και του πρόσφεραν τις γλώσσες τους μαζί με πλακούντες από μέλι, ξερά σύκα και λιβάνι.
   Η έκτη ημέρα κάθε μήνα ήταν αφιερωμένη στην Αρτέμιδα, στην οποία ιδιαίρερα είχε αφιερωθεί και η νύχτα της εαρινής ισημερίας.
   Την έβδομη ημέρα κάθε σεληνιακού μήνα γιορταζόταν η Εβδόμη, αρχαία γιορτή προς τιμήν του Απόλλωνα, επειδή κατά την παράδοση ο Απόλλωνας είχε γεννηθεί την έβδομη ημέρα μετά τη νέα Σελήνη. Άλλωστε, γι' αυτόν τον λόγο ο θεός ονομαζόταν Εβδόμειος, Εβδομαγέτης (Αισχ. Επτ. Θηβ. 800) και Εβδομαγενής (Πλουτ. Ηθικ. 717 Ε).
   Η τελευταία ημέρα (ένη) ήταν αφιερωμένη στην Εκάτη, ενώ η 3η,13η και 20ή (εικάς) στην Αθηνά. Οι τρεις τελευταίες ημέρες του μήνα θεωρούνταν ημέρες αποφράδες (κακότυχες) και ήταν αφιερωμένες στους νεκρούς και στις χθόνιες θεότητες.
   Επίσης, οι ημέρες κατά τις οποίες αργούσαν στην αρχαία Αθήνα η Βουλή και τα δικαστήρια ονομάζονταν "άφετοι ημέραι" (Πολυδ. Δ', 56, 3), δηλαδή αποφράδες ημέρες και δημοτελείς γιορτές (Ξενοφ. Αθήν. Πολιτ. Γ', 2). Η τελευταία αυτή περίπτωση, όπως γνωρίζουμε, δεν καλυπτόταν από το νόμο, αλλά ειδικά η απόφαση για την αργία ήταν έργο της Βουλής, όπως φαίνεται από ένα ψήφισμα του 323 π.Χ. που αναφέρεται από τον Αθήναιο (Δ', 171e), για μια αργία της Βουλής κατά τη γιορτή των Απατουρίων τον μήνα Πυανεψιώνα.

ΠΗΓΗ: Η Οδύσσεια των Ημερολογίων Α τόμος. Στράτος Θεοδοσίου,   Μάνος Δανέζης (εκδόσεις Δίαυλος)

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου