ΤΑ ΨΥΓΕΙΑ ΤΟΥ ΕΠΑΜΕΙΝΩΝΔΑ ΧΑΡΙΛΑΟΥ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ.

   Την άνοιξη του 1987 έγραψαν οι εφημερίδες της Θεσσαλονίκης την είδηση πως τα ψυγεία του Χαρίλαου καίγονταν, όταν στην διάρκεια εργασιών αποξήλωσης των μηχανών τους έπιασε φωτιά η μόνωση από απροσεξία. Έτσι απλά έφτασε στον τύπο η είδηση για το τέλος μιας βιομηχανικής μονάδας, που έπαιξε πρωταρχικό ρόλο στην ιστορία της Θεσσαλονίκης και της Μακεδονίας.
   Τα ψυγεία του Χαρίλαου ήταν παλιά η "Enterprot Figorifique" των Αγγλογάλλων, η οποία στον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο εφοδίαζε με κρέας όλο το μέτωπο από τη Φλώρινα μέχρι τον Στρυμόνα.
   Συγχρόνως συμπληρώνονται φέτος 66 χρόνια από το θάνατο του Ε. Χαρίλαου, ο οποίος αγόρασε τα ψυγεία από τους συμμάχους και η εταιρεία του τα λειτούργησε μέχρι το 1986.

Τα ψυγεία του Χαρίλαου.

ΕΠΑΜΕΙΝΩΝΔΑΣ ΧΑΡΙΛΑΟΣ

   Τα ψυγεία του Χαρίλαου τα πρωτοσυναντήσαμε στα πλαίσια των αναζητήσεών μας για τη συμβολή του σιδηροδρόμου στην εξυπηρέτηση των αναγκών του Μακεδονικού μετώπου κατά τη διάρκεια του πρώτου παγκοσμίου πολέμου. Στους μηνιαίους απολογισμούς της γαλλικής στρατιωτικής διεύθυνσης υπάρχει (Μάιος- Απρίλιος 1918) ειδική μνεία για τον αριθμό των βαγονιών που κινήθηκαν από και προς τη βάση Μπεχτσινάρ (Κήπος Πριγκιπών) και την εγκατάσταση ψυγείων.

   Την εποχή αυτή οι σύμμαχοι εξυπηρετούντε με 3.600 βαγόνια περίπου, από τα οποία 580 περίπου εξυπηρετούν το γαλλικό στράτευμα, για το οποίο κάνουν 2.700 κινήσεις στην περιοχή της Θεσσαλονίκης. Την ίδια περίοδο οι κινήσεις βαγονιών από και προς την εγκατάσταση των ψυγείων ειναι 400 το μήνα.
   Στη Μακεδονία η γαλλική στρατιωτική διοίκηση από την εποχή της αρχιστρατηγίας του πρώτου από τους τρεις διοικητές, στρατηγού Σαράιγ, ζήτησε τη βελτίωση της οργάνωσης του μετώπου. Το 1917 επί αρχιστρατηγίας Γκιγιωμά κατασκευάζουν μόνιμη εγκατάσταση ψυγείων για τις ανάγκες του Μακεδονικού μετώπου. Παγοποιεία βέβαια προϋπήρχαν στην πόλη, από τα οποία προέκυψαν τα ζυθοποιεία, προφανώς όμως η δυναμικότητά τους ήταν περιορισμένη.
   Η τοποθεσία του στρατιωτικού ψυγείου ήταν η βάση Μπεχ-τσινάρ, στις παρυφές της πόλης, στο σημερινό χώρο του λιμανιού, και με κατευθείαν σιδηροδρομική σύνδεση δίπλα στο πρώτο αντλιοστάσιο ΟΥΘ(1892).

   Το κτίριο στην πρώτη του φάση είχε κάτοψη10 Χ 27,5 μ. και δύο ορόφους. Στον κάτω όροφο, προς το σημερινό δρόμο, υπήρχε το μηχανοστάσιο σε χώρο 7,5 Χ 10 μ. που ήταν πετρελαιοκίνητο. Το κτίριο γειτονεύει ακόμη με το κτίριο των δημοτικών σφαγείων (1896), από το οποίο και το αναγνωρίσαμε στις φωτογραφίες του 1917, μια που οι προσθήκες που έγιναν στο μεταξύ δυσκόλευαν την αναγνώρισή του.
   Μετά το τέλος των επιχειρήσεων στο Μακεδονικό μέτωπο ο Ε. Χαρίλαος αγόρασε τις ψυκτικές εγκαταστάσεις από τους συμμάχους. Το συμβόλαιο αγοράς έγινε στις 28 Απριλίου 1920 με έναρξη ισχύος από 1η Μαΐου 1920. Με βάση το συμβόλαιο οι σύμμαχοι κράτησαν με ενοίκιο τρεις ψυκτικούς θαλάμους για τον Αγγλογαλλικό στρατό, όσο καιρό αυτός θα έμενε στην Μακεδονία. Πέντε θαλάμους κράτησε ο Ελληνικός στρατός της Μακεδονίας με συμφωνία που έγινε σε άλλο συμβόλαιο. Η εταιρεία ψυγείων κρατά τους δυο θαλάμους που υπολείπονται και αναλαμβάνει τη λειτουργία της επιχείρησης, εγγυάται δε στους πελάτες ψύξη 4º C.
   Στις 13-6-1923 ιδρύεται η εταιρεία "Ψυγεία Θεσσαλονίκης Επαμεινώνδας Χαρίλαος Α.Ε." με καταστατικό συμβόλαιο του συμβολαιογράφου Αθηνών Κ. Ιωάννου και σκοπό την παραγωγή πάγου και τη συντήρηση εδωδίμων.Ο Ε. Χαρίλαος συμμετέχει με τις εγκαταστάσεις και το οικόπεδο, πάνω στο οποίο ήταν κτισμένες. Το οικόπεδο αγοράζεται από το Δήμο Θεσσαλονίκης με συμβόλαιο 29/11-9-1923 που συντάχτηκε από το συμβολαιογράφο Θεσσαλονίκης Πέτρο Γραικό. Είναι έκτασης 8.550 τετρ. μέτρα και πληρώθηκε αντί του ποσού των 256.000 δρχ.
   Για τη Θεσσαλονίκη του 1960, που θυμόμαστε εμείς, ο πάγος και τα ψυγεία του Χαρίλαου, εκτός από προσφορά στην υγιεινή της διατροφής των κατοίκων, είναι έννοιες που χαρακτηρίζουν την εποχή αυτή.

   Η διάθεση του πάγου στην κατανάλωση γινόταν με χειράμαξες ή με αραμπάδες. Το μέτρημα της κολόνας του πάγου σε τέταρτα (με παλάμη και τέσσερα δάχτυλα), ο καβγάς για την αγορά της κεφαλής του πάγου που ήταν φαρδύτερο κομμάτι από αυτό της ουράς, το πιάσιμο του πάγου με κομμάτι σαμπρέλας ή με λαβίδα, η αρχή του κοψίματος με το πριόνι και το σπάσιμο με το λοστό, ήταν τεχνικές που δεν τις κατέχουν οι νεότεροι πωλητές πάγου στις παραλίες με τα λυόμενα, όπου ο πάγος έχει μια νέα εμπορική άνθιση. Όλα αυτά είναι για τους Θεσσαλονικείς μνήμες όχι τόσο μακρινές.
   Συσχετίζοντας χάρτη του ΟΥΘ του 1930 με τις φωτογραφίες και το κείμενο του συμβολαίου αγοράς των εγκαταστάσεων των ψυγείων βλέπουμε να γίνεται λόγος για δέκα παγοθαλάμους. Καταλήγουμε λοιπόν ότι η εταιρεία "Ε. Χαρίλαος" με την αγορά του συγκροτήματος έκτισε προσθήκη, όπου μετέφερε και εγκατέστησε τις μηχανές του πρώτου μηχανοστασίου. Ο παλιός χώρος των μηχανών μετά την επέκταση έγινε ο δέκατος ψυκτικός θάλαμος και βρισκόταν στο ισόγειο προς το σημερινό δρόμο. Σ'αυτόν άνηκε το κάτω μέρος των τριών μεγάλων παραθύρων που έβλεπαν προς το δρόμο. Το καινούριο μηχανοστάσιο έκλεισε τα παράθυρα και την επιγραφή "Entrepot-frigorifique 117". Στο πάνω μέρος του κτίσματος υπήρχε χαρακτηριστική επένδυση με πηχάκια ξύλου για να επιτρέπει επαρκή εξαερισμό του εναλλάκτη ψύξης την αμμωνίας, που γινόταν με καταιονισμό νερού.
   Στα 1957 η εταιρεία "Ε. Χαρίλαος" αντικατέστησε τους κινητήρες συνεχούς ρεύματος, που κινούσαν τους συμπιεστές αμμωνίας, με άλλους εναλλασσομένου ρεύματος, οι οποίοι τροφοδοτούνταν από γεννήτριες 300 KVA που συνδέονταν με πετρελαιοκινητήρες "Deutz". Οι πετρελαιοκινητήρες αυτοί πρέπει να ήταν από τον εξοπλισμό των Γάλλων.

   Το 1951 η εταιρεία επενδύει χρήματα για τη δημιουργία ενός παγοποιείου με παγολεκάνη (2Χ300.000 στήλες!) και κομπρεσέρ, σε κτίσμα επιφανείας 750 τετραγ. μέτρων που συνορεύει με τις εγκαταστάσεις του ΟΥΘ.
   Οι εικόνες από την εποχή αυτή είναι ιδανικές, Στην παραλία κάτω από τις εγκαταστάσεις ο κόσμος έρχεται να κάνει μπάνιο στη θάλασσα (Μπεχτσινάρ) και να ψαρέψει ψάρια που αφθονούν λόγω των αποβλήτων του σφαγείου. Στη δεκαετία του '80 τα ψάρια θα εξαφανιστούν ακριβώς εξαιτίας αυτών των αποβλήτων.
   Την ίδια εποχή όμως θα πρέπει να τοποθετήσουμε και την αρχή του τέλους αυτών και άλλων παρεμφερών επενδύσεων. Πολύ μακριά από εδώ, στη Βέροια και την Έδεσσα, δημιουργούνται με κρατικά δάνεια συνεταιριστικά ψυγεία. Οι τιμές "αποθήκευσης εδωδίμων" αρχίζουν να πέφτουν για να φτάσουν σύντομα σ'επίπεδα κάτω του κόστους. Συγχρόνως έρχονται δύο ακόμη αιτίες να επισπεύσουν το τέλος της εταιρείας ψυγείων: α) Η ανάπτυξη της τεχνολογίας μικρών ηλεκτρικών οικιακών ψυγείων που κατακλύζουν σε προσιτές τιμές την αγορά. Τα ψυγεία αυτά έχουν για ψυκτικό μέσο φριόν αντί αμμωνία, ένα υλικό που εφευρέθηκε το 1928. β) Η αναπροσαρμογή του δολαρίου κατά 100% το 1953 (Μαρκεζίνης), που υποχρέωσε την εταιρεία να πληρώσει τα δάνεια της ανασυγκρότησης, τα οποία είχε συνάψει  με ΟΧΟΑ-ΕΤΒΑ σε δολάρια και να τα εξοφλήσει με τόκους στο υπερτριπλάσιο.
   Στα 1955 (για να κλείσουμε την ιστορία της εταιρείας) η "Ε. Χαρίλαος" αντικατέστησε τις πετρελαιομηχανές τροφοδοτώντας τους ηλεκτροκινητήρες με ρεύμα από τη ΔΕΗ. Στα 1957 η παραγωγικότητα της εταιρείας φτάνει στο απόγειό της ξεπερνώντας τις 1.000.000 παγοκολόνες το χρόνο.
   Το πραγματικό τέλος έρχεται στα χρόνια 1984-1986. Η εταιρεία αναστέλλει τις εργασίες και στη συνέχεια πουλά τα μηχανήματα για παλιοσίδερα. Στις εφημερίδες φτάνει η είδηση της πυρκαγιάς που προήλθε από σπινθήρα κατά τη διάρκεια των εργασιών διάλυσης των μεταλλικών κομματιών των θαλάμων ψύξης.
ΠΗΓΗ http://media.ems.gr/ekdoseis/makedonika/makedonika_27/ekd_pemk_27_Deligiannis_Papadimitriou.pdf
http://www.culture.gouv.fr