ΨΗΓΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ: Ο ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ Β' ΜΕΡΟΣ

Φρουρά των Βαράγγων

Πολεμικές μηχανές

Φρουρά των Βαράγγων

Η Βυζαντινή αυτοκρατορία διέθετε ένα ευρύ και υποδειγματικό σύστημα στρατολόγησης. Εκτός από τον τακτικό στρατό των ταγμάτων και τις μονάδες των θεμάτων, δεχόταν στις τάξεις του στρατεύματος μισθοφορικά σώματα ξένων, συνεχίζοντας ουσιαστικά μια πρακτική των ρωμαϊκών χρόνων. Οι πιο ονομαστοί από αυτούς τους ξένους στρατιώτες ήταν οι Βάραγγοι, Σκανδιναβοί Βίκινγκ πολεμιστές που αποτέλεσαν και ιδιαίτερη μονάδα, τη Φρουρά των Βαράγγων.

Η ονομασία Βάραγγοι (στην αρχαία Νορβηγική Vaeringjar) προερχόταν από τη νορβηγική λέξη var, που σημαίνει "λόγος τιμής", κοινός όρκος. Η ετυμολογία αυτή θεωρείται ότι συνδέεται με τις πληθυσμιακές ομάδες σκανδιναβικής καταγωγής -ως επί το πλείστον Σουηδούς- που διείσδυσαν αρχικά στις περιοχές της Βαλτικής και αργότερα στο εσωτερικό της Ρωσίας. Οι ομάδες αυτές περιέλαμβαναν Βίκινγκ πολεμιστές και εμπόρους (η διάκριση δεν ήταν πάντοτε σαφής), οι οποίοι εκμεταλλευόμενοι τον ρου των μεγάλων ποταμών επέκτειναν την πολιτική και οικονομική τους ισχύ στη ρωσική ενδοχώρα. Οι συντονισμένες αυτές ενέργειές τους και η συνεργασία τους δημιούργησε το όνομα Βάραγγοι.

Οι Βάραγγοι ήταν επίσης γνωστοί ως Ρως, αφού έτσι τους ονόμαζαν οι γειτονικοί Φίννοι (από τη φιννική λέξη ruotsi = κωπηλάτες). Υπήρχε μάλιστα επαρχία στη Σουηδία που ονομαζόταν Ρωσλάγκεν (Roslagen = περιοχή των Ρως). Οι Βάραγγοι σύντομα κυριάρχησαν επί του σλαβικού πληθυσμού της Ρωσίας και έδωσαν το όνομά τους στη χώρα που κατέκτησαν. Η μετακίνηση αυτή των Βαράγγων τοποθετείται χρονολογικά στις αρχές της μεσαιωνικής περιόδου, περί τον 6ο-7ο αιώνα μ.Χ.

Μετά τη δεύτερη αποτυχημένη επίθεση των Ρως κατά του Βυζαντίου (907) και την υπογραφή της ρωσο-βυζαντινής συνθήκης του 911, πολλοί στρατιώτες του βόρειου αυτού λαού άρχισαν να καταφθάνουν στα εδάφη της Αυτοκρατορίας για να υπηρετήσουν στο βυζαντινό στρατό ως μισθοφόροι. Αφού συμμετείχαν σε πολλές εκστρατείες που έκαναν οι Βυζαντινοί, το σώμα των Ρως μετεξελίχθηκε σε ιδιαίτερη μονάδα, τη Φρουρά των Βαράγγων, στα τέλη του 10ου αιώνα.

Η επίσημη δημιουργία της Φρουράς των Βαράγγων ως διακριτού επίλεκτου σώματος τοποθετείται χρονολογικά στο έτος 988 από τους περισσότερους μελετητές, όταν Ο Βασίλειος Β΄ Βουλγαροκτόνος (976-1025) δέχτηκε βοήθεια από τον πρίγκιπα του Κιέβου Βλαδίμηρο Α΄, ο οποίος του έστειλε 6.000 Ρως. Οι τρομερές μαχητικές ικανότητες αυτών των πελεκυφόρων, βάρβαρων Βορείων, τυφλά πιστών στον αυτοκράτορα (εφόσον τους αντάμειβε με αρκετό χρυσάφι), τους καθιέρωσε σαν ένα επίλεκτο σώμα, που σύντομα αναδείχθηκε στην προσωπική σωματοφυλακή του αυτοκράτορα. Η Φρουρά των Βαράγγων αρχικά επανδρώνονταν από Ρως, αλλά αργότερα πολλοί Σκανδιναβοί και Αγγλοσάξονες (μετά τη Νορμανδική κατάκτηση της Αγγλίας) προσελήφθησαν επίσης. Προσέφεραν πολύτιμες υπηρεσίες στην αυτοκρατορία και δεν διαλύθηκαν παρά μόνο μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τις δυνάμεις της Τέταρτης Σταυροφορίας στα 1204. Μάλιστα, αποτέλεσαν τη μόνη μονάδα που υπερασπίστηκε αποτελεσματικά ένα μέρος της Πόλης ενάντια στους Σταυροφόρους.

Πελεκυφόρος οπλίτης της Βαραγγείου Φρουράς 1000-1050 μ.Χ.
Εικονογράφηση του Χρήστου Γιαννόπουλου
για τις εκδόσεις ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ

Η Φρουρά των Βαράγγων έδρευε στην Κωνσταντινούπολη (στα ανάκτορα) και συγκεκριμένα στους χώρους όπου παλαιότερα ήταν εγκατεστημένοι οι Εξκουβίτορες (φρουρά του παλατιού). Αποστολή της Φρουράς ήταν η προστασία της ζωής του αυτοκράτορα. Οι Βάραγγοι ήταν πάντοτε κοντά στον αυτοκράτορα και είναι αλήθεια ότι ήταν απόλυτα πιστοί στον θεσμό.

Εκτός από τη διαφύλαξη της ζωής του αυτοκράτορα, η Φρουρά των Βαράγγων αναλάμβανε και την προστασία των ανακτόρων, αλλά και την άμυνα ολόκληρης της Βασιλεύουσας σε κατάσταση ανάγκης. κατά τις πολεμικές επιχειρήσεις οι Βάραγγοι ακολουθούσαν τον αυτοκράτορα, τόσο ως σωματοφυλακή του, όσο και ως επίλεκτο εκστρατευτικό σώμα.

Περιοδικό "Στρατιωτική Ιστορία", τ. 69, Μάιος 2002
"Βάραγγοι, η αινιγματική αυτοκρατορική φρουρά του Βυζαντίου
www.hellenica.de

Σκανδιναβός οπλίτης της Φρουράς των Βαράγγων (1204 μ.Χ.)
Ενδυματολογική έρευνα - εικονογράφηση του Χρήστου Γιαννόπουλου για τις εκδόσεις ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ

Η βαραγγική φρουρά του Αλέξιου Ε΄ του Μούρτζουφλου το 1204
Διακρίνονται από αριστερά προς τα δεξιά: Άγγλος Βάραγγος φρουρός, Ρως Βάραγγος φρουρός, ο αυτοκράτορας, Βάραγγος ακόλουθος του αυτοκράτορα και Δανός Βάραγγος φρουρός.

Βάραγγος φρουρός
(τέλη 10ου αιώνα μ.Χ.)
Πίνακας του Αλέξανδρου Βασιλόπουλου για το περιοδικό "Στρατιωτική Ιστορία"

Πολεμικές μηχανές

Ο οπλισμός του βυζαντινού στρατού θεωρούνταν ο καλύτερος και ο πιο τέλειος της εποχής του. Ήταν ακόμη και καλύτερος του περσικού, ο οποίος και πολύ αρχαιότερος ήταν, αλλά και η τεχνική κατασκευής όπλων στην Περσία είχε εξελιχθεί σε ύψιστο βαθμό με την πάροδο των χρόνων.

Τόσο τα φορητά (ελαφρά) όσο και τα βαριά όπλα του βυζαντινού στρατού υπερείχαν από όλα τα όπλα των άλλων εθνών, και την υπεροχή αυτή το Βυζάντιο τη διατήρησε σχεδόν σε όλη τη διάρκεια της ύπαρξής του.

Τα βαριά όπλα ήταν πολεμικές μηχανές ή όργανα που χρησιμοποιούνταν για την άμυνα ή την προσβολή τειχών. Καλούνταν, γενικά, μάγγανα ή μηχανές και οι κατασκευαστές τους μαγγανάριοι ή μηχανάριοι, ενώ εκείνοι που τις συντηρούσαν και τις χειρίζονταν, κουράτορες των μαγγάνων. Είδη πολεμικών μηχανών ήταν πολλά. Οι κυριότερες όμως πολεμικές μηχανές ήταν:

οι κριοί,
οι πετροβόλοι (πετροβόλα μαγγανικά και βαλλίστρες ή ακαλάτια ή τετραρείς),
οι τοξοβολίστρες ή καταπέλτες
οι χελώνες (χωστρίδες, λαίσαι ή σπαλίωνες, έμβολοι, γεροχελώνες, ορεικτρίδες, αμπελοχελώνες),
οι ελεπόλεις ή μόσσινοι,
οι κλίμακες,
οι αυλοί και
τα τρύπανα.

Επίσης, βαριά όπλα ήταν και τα πυροβόλα, τα οποία εμφανίστηκαν κατά τον 15ο αιώνα (1422) και ονομάζονταν μεγάλες σκευές και μπουμπάρδες και τηλεβόλοι και αφετήρια.

"Ο Βυζαντινός Στρατός", άρθρο του Υποστράτηγου ε.α. Χρήστου Ν. Παπαλόπουλου
Στρατιωτική Επιθεώρηση, Φεβρουάριος 1982, 174-177)