Μυκηναϊκά ξίφη και εγχειρίδια του 16ου αι. π.Χ., εποχής της ακμής των Λαπιθών.
Άρθρο του Περικλή Δεληγιάννη
Οσοι δεν θεωρούν τον Θησέα ιστορικό πρόσωπο, τουλάχιστον
στην Αττική, υποθέτουν ότι η μορφή του προήλθε από τη
«σύνθεση» διαφορετικών ηρώων. Ο Βρετανός φιλόλογος Ρ. Γκρέηβς
υποθέτει πως υπήρξαν τρεις ήρωες με αυτό το όνομα, ένας
Λαπίθης από τη Θεσσαλία, ένας Τροιζήνιος και ένας Μαραθώνιος,
συμφωνώντας με τον άλλο σπουδαίο μελετητή Τζ. Τόμσον. Ο
τελευταίος θεωρεί ότι η ενοποίηση των τριών ηρώων σε έναν
Θησέα δεν είχε γίνει πριν τον 6ο αι π.Χ., όταν οι Βουτάδες,
μια φυλή Λαπιθών, ηγέτες των αριστοκρατικών στην Αθήνα,
αντιπαρέθεσαν τον «Αθηναίο» Θησέα (στην πραγματικότητα Λαπίθη
ήρωα) στον «Δωριέα» Ηρακλή (στην πραγματικότητα Αχαιό ήρωα της
Τίρυνθας τον οποίο οικειοποιήθηκαν οι Δωριείς). Μερικοί Γερμανοί
φιλόλογοι θεωρούν τον Θησέα ως προσωποποίηση του ιωνικού
(ουσιαστικά αττικού) φύλου ή του αθηναϊκού κράτους, δηλαδή μία
«κατασκευασμένη» πολιτική προσωποποίηση σε αντιπαράθεση με τον
Δωριέα Ηρακλή.Ο φιλόλογος Γουώρντ προσπάθησε να αποδείξει την ύπαρξη ενός ιστορικού Θησέα που έζησε στην εποχή του Χαλκού και φαίνεται πως έχει πείσει αρκετούς μελετητές. Την εποχή των Πεισιστρατιδών, ο Θησέας είναι ήδη ο «εθνικός ήρωας» των Αθηναίων παραμένοντας έως το τέλος της αρχαιότητας ο ήρωας-εκπρόσωπος της αθηναϊκής φήμης. Ομως η άποψη των Τόμσον και Γκρέηβς για την ύπαρξη τριών ηρώων με το όνομα «Θησέας» δεν θεωρείται πλέον έγκυρη, επειδή οι άλλοι δύο Θησείς, ο Θησέας του Μαραθώνα και εκείνος της Τροιζήνας είναι επίσης Λαπιθικής προέλευσης, δηλαδή ταυτίζονται με τον Θησέα από τη Θεσσαλία (για τα επιχειρήματα υπέρ αυτής της ταύτισης βλ. άρθρο μου για τους Λαπίθες σε μηνιαίο ιστορικό περιοδικό). Ο αρχικός ήρωας Θησέας ήταν μία μοναδική μορφή οι μύθοι του οποίου διαδόθηκαν σε διαφορετικούς τόπους εγκατάστασης λαπιθικών ομάδων. Ετσι προέκυψαν οι “διαφορετικοί” Θησείς οι οποίοι με το πέρασμα των αιώνων “συνέκλιναν” πάλι σε έναν Θησέα, Αθηναίο αυτή τη φορά.
Ένας κλασσικός πλέον πίνακας του Alton Tobey
ο οποίος παρουσιάζει τη σφοδρότητα της σύρραξης έξω από μία
μυκηναϊκή ή και δυτική μικρασιατική ακρόπολη/ανάκτορο. To επεσόδιο
αφορά τον φονικό αγώνα γύρω από το σώμα ενός νεκρού πολεμιστή.
Οι εχθροί του προσπαθούν να το αποσπάσουν και να το πάρουν
μαζί τους, ενώ οι φίλοι προσπαθούν να το διασώσουν μαζί με
τη στρατιωτική τιμή τους.
-
Έχει υποτεθεί πως
κατά την Πεισιστρατιδική περίοδο «δημιουργήθηκαν» νέοι μύθοι για
τις περιπέτειες του Θησέα στην περιοχή του Ισθμού, ωστόσο οι
συγκεκριμένοι μύθοι έχουν φανερά μυκηναϊκή προέλευση. Ενδεχομένως
οι άθλοι του στη χερσαία πορεία από την Τροιζήνα έως την
Αθήνα αντιστοιχούν σε πολέμους των Αθηναίων εναντίον τοπικών
εχθρών σε όλες τις ακτές του Σαρωνικού. Σύμφωνα με την
αντίθετη άποψη, οι άθλοι του Θησέα «συντέθηκαν» επί
Πεισιστρατιδών ή νωρίτερα προκειμένου να συνδεθούν και να
ταυτισθούν ο Μαραθώνιος Θησέας με τον Τροιζήνιο Πιτθέα/Θησέα,
με μια μυθική πορεία του δεύτερου έως την Αττική διαμέσου του
Ισθμού. Όμως οι παραδόσεις για τη δράση του Θησέα στην
Αττική, στις χώρες του Σαρωνικού και στην Κρήτη είναι πολύ
έντονες, εκτεταμένες και σαφείς για να έχουν «συντεθεί» και να
αναφέρονται σε μυθικό πρόσωπο. Οι δώδεκα άθλοι του Θησέα,
ισάριθμοι με εκείνους του Ηρακλή για πολιτικούς λόγους
(προκειμένου οι Αθηναίοι να μην υστερούν έναντι των Δωριέων
ανταγωνιστών τους), έχουν προφανώς και πολιτικοστρατιωτική
ερμηνεία (πέρα από τις άλλες προτεινόμενες). Φαίνεται πως
συμβολίζουν εκστρατείες των Λαπιθών της Αθήνας κατά εχθρικών
φύλων και κοινοτήτων που αντιστέκονταν στην επέκταση τους. Τα
ονόματα των εχθρών του Θησέα στους άθλους του, αντιστοιχούν σε
πολεμικά φύλα και όχι απλώς σε ληστρικά άτομα (ή επικίνδυνα
θηρία). Αυτό είναι προφανές π.χ. στη μορφή του Κερκύονος, τον
οποίο η τοπική ελευσίνια παράδοση θεωρούσε ενάρετο βασιλιά της
Ελευσίνας και των Μεγάρων, και στη μορφή του Σκίρωνος, τον
οποίο η τοπική παράδοση τιμούσε ως ήρωα έντιμο και φιλάνθρωπο.
Ο Θησέας εξοντώνει τον Μινώταυρο, σε αγγειογραφία.
-
Οι παλαιότεροι αρχέγονοι μύθοι
τοποθετούν τον Θησέα μεταξύ των Λαπιθών στην Θεσσαλία όπου
αντιμετωπίζει τους Κένταυρους. Αργότερα αντιμετώπισε τις Αμαζόνες
στην Αττική (ή στη Θεσσαλία). Οι συγκεκριμένοι πόλεμοι του
έχουν πανελλήνιο χαρακτήρα και μάλλον πρέπει να τοποθετηθούν
αμφότεροι στη Θεσσαλία, επειδή είναι η ακριτική πρωτομυκηναϊκή
χώρα που φαίνεται πως υπέφερε από τις επιδρομές λαών εκτός
των μυκηναϊκών ορίων, ελληνικών και μη (αντιπροσωπευόμενων από
Κένταυρους και Αμαζόνες που εξορμούσαν από τα βόρεια). Οι
Λαπίθες ζούσαν στο βόρειο άκρο του μυκηναϊκού κόσμου, μαζί με
τους Αινιάνες και τους Περραιβούς που ήταν ανίσχυροι συγκριτικά
με εκείνους. Αργότερα οι Λαπίθες έφεραν στην Αττική την
ανάμνηση αυτών των πολέμων με τη μορφή του μύθου των
Αμαζόνων. Το ίδιο έπραξαν με τον μύθο των Κενταύρων στην
Ήλιδα, στη Μαγνησία, στο Ταίναρο και αλλού. Υπάρχει η
πιθανότητα οι «Αμαζόνες» (στην πραγματικότητα κάποιος
μητριαρχικός λαός) να διείσδυσαν μέχρι την Αττική, αν και αυτή
είναι μικρή. Τέλος, θεωρώ πιθανό ότι στον αρχικό (γνήσιο)
λαπιθικό μύθο, ο Θησέας και ο γνωστός ήρωας Πειρίθοος/Πειρίθους
ήταν αδέλφια και ότι αργότερα οι Αθηναίοι προκειμένου να
«απαλείψουν» τη λαπιθική καταγωγή του Θησέα, τους «μετέτρεψαν»
σε αδελφικούς φίλους.
Ο Θησέας μετά τον φόνο του Μινώταυρου, δέχεται
την ευγνωμοσύνη των παιδιών που προορίζονταν για το θηρίο (κλασσικός
πίνακας του 19ου αι.).
-
Η γνωστή μυθολογική
περιπέτεια του Θησέα στην Κρήτη και η θανάτωση του Μινώταυρου,
αντικατοπτρίζει μάλλον την αττική συμμετοχή στη μυκηναϊκή
κατάκτηση της Κνωσού (περίπου 1450 π.Χ.). Ο θρίαμβος του Θησέα
με καθοδηγητή του έναν Μινωίτη φυγάδα (μυθολογικός Δαίδαλος)
και συμπαραστάτη την κόρη του Μίνωα (Αριάδνη), μπορεί να
απηχεί μία τέτοια επιχείρηση από τους Μυκηναίους με την
ενίσχυση Κρητών «αντιφρονούντων», ίσως και με τη σύμπραξη
κάποιων Μινωιτισσών πριγκιπισσών που είχαν γοητευθεί από τους
Μυκηναίους μισθοφόρους στο νησί. Σύμφωνα με μία παράδοση, ο
Θησέας αρνήθηκε να παραδώσει στους Μινωίτες τον Δαίδαλο ο
οποίος είχε καταφύγει στην Αθήνα και ο Μίνωας έστειλε μία
μοίρα του στόλου του με ναύαρχο τον Δευκαλίωνα, για αντίποινα
εναντίον της Αττικής. Ο αθηναϊκός στόλος καταναυμάχησε τον
κρητικό και στη συνέχεια ο Θησέας στράφηκε εναντίον της
μεγαλονήσου. Ίσως το συγκεκριμένο επεισόδιο να αντικατοπτρίζει
κάποιες ναυτικές συρράξεις στα ανοικτά της Αττικής.
Σύγχρονη αναπαράσταση με τομές, του ανακτόρου της Κνωσσού. Οι παρευρισκόμενοι παρακολουθούν ταυροκαθαψια.
-
Σε κάθε περίπτωση,
έως τότε η Αθήνα ήταν υποτελής της Κρήτης, με υποχρέωση
καταβολής φόρου αίματος. Μία πολύ πιθανή εκδοχή για την
υπερίσχυση των Μυκηναίων στην Κνωσό, είναι εκείνη που
υποστηρίζει ότι υπηρετούσαν εκεί ως μισθοφόροι και
εκμεταλλεύθηκαν την αναταραχή που επικράτησε μετά από σεισμούς
ή από την έκρηξη του θηραϊκού ηφαιστείου ή από την επανάσταση
των επαρχιακών ανακτόρων της Κρήτης (σύμφωνα με μερικές μόνο
θεωρίες). Έτσι ανέτρεψαν τον Μίνωα και κατέλαβαν την αρχή. Ο
Θησέας έφθασε στην Κρήτη την εποχή των αναταραχών, πιθανώς
συνοδεύοντας τους Αθηναίους νέους που παραδίδονταν στον
Λαβύρινθο (το Ανάκτορο-Ιερό της Κνωσσού) για τις μινωικές
τελετές ή προκειμένου να προσφέρει μισθοφορικές υπηρεσίες. Εκεί
ενδεχομένως ενώθηκε με τους άλλους Μυκηναίους (κυρίως
Πελοποννήσιους) και μετά τη νίκη τους, θυσίασε στους
μυκηναϊκούς θεούς τον Ιερό Ταύρο της μινωικής θρησκείας (τον
«Μινώταυρο») σηματοδοτώντας το τέλος της μινωικής εξουσίας. Στο
μυθολογικό δρομολόγιο της επιστροφής του Θησέα στην Αθήνα
αναφέρονται τα νησιά Νάξος, Δήλος και Κύπρος, τα οποία πέρασαν
από τη μινωική στη μυκηναϊκή επιρροή μετά το 1450 πΧ.
Φαίνεται πως τα νησιά του δρομολογίου του ήταν ο κλήρος των
Μυκηναίων της Αττικής στη διανομή των μινωικών κτήσεων. Στην
Κύπρο οι Αττικοί θα εξασφάλισαν κάποιο λιμάνι, ενώ
αποκλείσθηκαν τελείως από την Κρήτη την οποία διαμοίρασαν
μεταξύ τους οι Πελοποννήσιοι Αχαιοί, κυρίως εκείνοι της
Αργολίδας. προφανώς οι Αχαιοί δεν επιθυμούσαν την παρουσία
κάποιου άλλου ελληνικού ηπειρωτικού φύλου στην πλούσια και
στρατηγική Κρήτη.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου