ΠΕΘΑΙΝΟΝΤΑΣ ΣΤΗ ΜΑΝΩΛΙΑΣΣΑ, Ο ΑΓΩΝΑΣ ΚΑΙ Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ ΦΙΛΕΛΛΗΝΑ THOMAS PALMER NEWBOULD

Στις αρχές του 20ου αιώνα, τα Βαλκάνια βίωναν μια εκρηκτική κατάσταση, καθώς ήδη από το τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα επικρατούσε ένταση μεταξύ των βαλκανικών κρατών και της παραπαίουσας Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Στην «πυριτιδαποθήκη της Ευρώπης», όπως χαρακτηριζόταν αλλιώς τα Βαλκάνια, οι περιφερειακές διαβαλκανικές συρράξεις ήταν συχνό φαινόμενο, ήδη από το 1877, με πρωταγωνιστές, τη Σερβία, τη Βουλγαρία, το Μαυροβούνιο, τη Ρουμανία, την Ελλάδα και την Οθωμανική Αυτοκρατορία.  Η ήττα του Ελληνικού στρατού στον ελληνοτουρκικό πόλεμο το 1897, αναπτέρωσε το ηθικό των υπόδουλων Ελλήνων στη Μακεδονία και την Ήπειρο, καθώς άρχισαν να προσδοκούσαν την απελευθέρωσή τους από τον Οθωμανικό ζυγό και την ένωσή τους με τη μητέρα Ελλάδα. Τον Φεβρουάριο του 1912, οι Σέρβοι και οι Βούλγαροι, υπέγραψαν διμερή στρατιωτική συμφωνία, βάσει της οποίας προβλεπόταν και η ανάληψη στρατιωτικής δράσης, εναντίον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ενώ τον Μάιο του 1912, η Ελλάδα υπέγραψε μυστική συμφωνία για στρατιωτική συνεργασία με τη Βουλγαρία. Παράλληλα το Μαυροβούνιο, μετά από προφορική συμφωνία, αποφάσισε τη συνεργασία με την Ελλάδα και τη Βουλγαρία, ενώ υπέγραψε και συμφωνία με τη Σερβία. Όλες αυτές οι γεωπολιτικές ανακατατάξεις στον Βαλκανικό χώρο, επέφεραν πολιτικές αναταράξεις με ιδεολογικές συγκρούσεις ανάμεσα στις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις και τα πολιτικά κόμματα σχετικά με τις νέες διαμορφούμενες εθνότητες-κράτη, στο νέο Βαλκανικό χάρτη. 

Από την αυτοδιάθεση στον εθελοντισμό

Στην Αγγλία, το Φιλελεύθερο κόμμα (Liberal Party), σαφώς επηρεασμένο από το κοινωνικό κίνημα Χάρτισμ (Chartism) της εργατικής τάξης, κατά την Βικτωριανή εποχή, είχε καταφέρει να επιφέρει στην αγγλική κοινωνία, μια σειρά από κοινωνικές μεταρρυθμίσεις.

Ο σταθερός πυλώνας αυτής της νέας ιδεολογικής κοινωνικής χάρτας, μέσα στο Φιλελεύθερο κόμμα, ήταν οι Ριζοσπάστες (Radicals) οι οποίοι έθεταν ζητήματα ενιαίας εξωτερικής πολιτικής, τονίζοντας «πως θα πρέπει η Βουλή των Κοινοτήτων να έχει τον έλεγχο των πολιτικών κινήσεων του Υπουργείου Εξωτερικών». Ταυτόχρονα αναφερόταν «με πάθος στην ιδέα της αυτοδιάθεσης, για τους υπόδουλους λαούς της φθίνουσας Οθωμανικής αυτοκρατορίας».

Στα επόμενα χρόνια, με τις πρώτες βαλκανικές εξεγέρσεις, οι Ριζοσπάστες, δημιούργησαν την Βαλκανική Επιτροπή, (Balkan Committee), σκοπός της οποίας ήταν να καταστήσει γνωστά στο κοινοβούλιο και τον αγγλικό λαό, τα δεινά των υπόδουλων λαών της Βαλκανικής.

Συνολικά, στην Βαλκανική Επιτροπή εντάχθηκαν 361 βουλευτές και πολιτικά στελέχη, προερχόμενα από τους Φιλελεύθερους και τους Ριζοσπάστες, ενώ μια σειρά από στελέχη των Ριζοσπαστών  επέλεξαν να μετεγκατασταθούν στη Βαλκάνια.

Ο Νιούμπολντ (Thomas Palmer Newbould), σημαίνoν στέλεχος των Ριζοσπαστών, αλλά και της Βαλκανικής Επιτροπής, ώριμο τέκνο της Αγγλικής διανόησης, αποτέλεσε την εξαίρεση του κανόνα αφού δεν επέλεξε να ταξιδέψει απλώς σε κάποια βαλκανική χώρα, αλλά με το ξέσπασμα του Α΄ Βαλκανικού Πόλεμου, διάλεξε το δύσκολο μονοπάτι του πολέμου επιλέγοντας να καταταχτεί ως απλός εθελοντής στρατιώτης στις τάξεις του ελληνικού στρατού.

Ο ερχομός του, στην Ελλάδα των Βαλκανικών πολέμων, δεν πέρασε απαρατήρητος από τις αθηναϊκές εφημερίδες της εποχής,  οι οποίες εξεθείαζαν, τον  «θαυμαστή της ελληνικής ψυχής», με την ακατάπαυστη πολιτική και κοινωνική δραστηριότητα. Οι εφημερίδες, εκφραζόταν με συμπάθεια σ΄αυτόν, τον βετεράνο πολεμιστή του 1897, στο πρόσωπο του οποίου αναβίωνε ο ρομαντισμός και ο Βυρωνικός Φιλελληνισμός της Αγγλίας, μέσα στο πολεμικό κλίμα της εποχής.

Το πεπρωμένο του Νιούμπολντ ταυτίστηκε με την Ελλάδα. Σκοτώθηκε στις 6 Δεκεμβρίου 1912, πολεμώντας εκ του συστάδην, εναντίον μονάδας του τουρκικού στρατού, που εκτελούσε αντεπίθεση, στο ύψωμα Προφήτης Ηλίας, στο χωριό Μανωλιάσσα, λίγα χιλιόμετρα έξω από τα Γιάννενα χωρίς να μπορέσει να δει την απελευθέρωση της πόλης, στις 21 Φεβρουαρίου 1913.

Ο Νιούμπολντ είχε πολεμήσει ως εθελοντής στον ελληνικό στρατό και στη διάρκεια του Ελληνοτουρκικού πολέμου του 1897

Για την συμμετοχή του, σ΄εκείνο τον πόλεμο, η ελληνική κυβέρνηση του απένειμε τον βαθμό του υπολοχαγού στο πεδίο της μάχης. Επίσης τον έχρισε αξιωματικό του τάγματος του Σωτήρος και του απένειμε τον Χρυσό Σταυρό, μια διάκριση που απονέμεται σε Έλληνες, αλλά και σε ξένους, από το εξωτερικό, για την προσφορά τους στους αγώνες του Έθνους.

Στις 13 Σεπτεμβρίου 1912, η Τουρκία, έθεσε σε επιστράτευση τις στρατιωτικές της δυνάμεις στη Θράκη. Η Σερβία και η Βουλγαρία προχώρησαν και αυτές σε επιστράτευση στις 16 Σεπτεμβρίου, ενώ ακολούθησε και η Ελλάδα, την επόμενη μέρα 17 Σεπτεμβρίου 1912, κηρύσσοντας τον πόλεμο εναντίον της Τουρκίας στις 5 Οκτωβρίου.

Ο Α΄ Βαλκανικός Πόλεμος (1912-1913), βρήκε τον Ελληνικό στρατό με την επιστράτευση, να διαθέτει 130.000 άνδρες, εξοπλισμένους με σύγχρονο πολεμικό υλικό. Επιπλέον ο Ελευθέριος Βενιζέλος, με το κόμμα των Φιλελευθέρων από τον Μάρτιο του 1912, είχε επιτύχει στις εκλογές σαρωτική νίκη.

Με την έναρξη του πολέμου ο ελληνικός στρατός κατανεμήθηκε σε δύο μέτωπα, το μέτωπο της Θεσσαλίας, με επικεφαλής τον Διάδοχο Κωνσταντίνο και το μέτωπο της Ηπείρου, με επικεφαλής τον στρατηγό Σαπουντζάκη, με αντικειμενικό σκοπό να συντριβεί αρχικά ο τουρκικός στρατός στην Μακεδονία και στην συνέχεια, να μεταφερθούν οι στρατιωτικές επιχειρήσεις, στο μέτωπο της Ηπείρου.

Ο Νιούμπολντ σημαντικό πολιτικό στέλεχος, του Φιλελεύθερου κόμματος στο Λονδίνο και στο Μπίρμιχαμ, επέλεξε για δεύτερη φορά, να καταταχτεί στον ελληνικό στρατό.

Πολέμησε ενταγμένος στο στρατιωτικό σχηματισμό της ΙΙ Μεραρχίας, με διοικητή τον υποστράτηγο Κωνσταντίνο Καλλάρη, που υπαγόταν στο 1^ο Σύνταγμα πεζικού, με διοικητή τον συνταγματάρχη (ΠΖ) Μέξα Γεώργιο.

Οι ρυτίδες του θετικισμού

Ένας τραυματίας στη μάχη στο Σαραντάπορο, αναφέρει χαρακτηριστικά για τον Νιούμπολντ, στον πολεμικό ανταποκριτή της εφημερίδας «ΠΑΤΡΙΣ», στις 5 Ιανουαρίου 1913: «Ενθυμούμαι ότι τον συνήντησα μετά την μάχην του Σαραντάπορου, κατά μιαν ωρίαν στάσιν… το ξερακιανόν του προσώπου του με είχαν κάμει να απορήσω δια μυριοστήν φοράν, που κρύπτουν τόσην ζωήν οι άνθρωποι της πατρίδος του. Η οστεώδης ρίς (μύτη) του προείχεν αρκετά, τα δε μάγουλά του δεν διέγραφον καμπύλας μήλων, αλλά εσχημάτιζον δύο βαθουλούς λάκκους. Τα μάτια του μου είχαν κάμει ιδιαιτέραν εντύπωσιν. Ήσαν μικρά και εξηκόντιζον λάμψεις ευφυΐας. Το μέτωπόν του εις το μέσον είχεν τα κατακορύφους ρυτίδας, που αφήνει η πολλή σκέψις και παρουσιάζει ο θετικισμός. Το υψηλόν του ανάστημα επρόδιδε την Βρεττανικήν καταγωγήν του και ακόμη η τάξις που ηπλούτο επάνω του. Το άνω χείλος του διετήρει μερικάς ψαλλιδισμένας τρίχας. Το χρώμα του προσώπου του σας έπειθε περί της καλής του υγείας. Ήτο πάντοτε ροδοκόκκινος. Ο Νιούμπολδ εφαίνετο ότι είχε πατήσει τα 35 έτη, η δε κράσις του επεριφρόνει τας κακουχίας και αντετάσσετο κατά των στερήσεων…»

Το πρωινό της 5^ης Οκτωβρίου 1912, ο ελληνικός στρατός, πέρασε την μεθόριο στη Θεσσαλία και συγκρούστηκε με τις φρουρές των τουρκικών φυλακίων, καταλαμβάνοντας την Ελασσόνα και τη Δεσκάτη την επόμενη μέρα. Ο Νιούμπολντ ενταγμένος στο 1^ο σύνταγμα πεζικού της ΙΙ μεραρχίας, συμμετέχει στις αρχικές φάσεις των πρώτων στρατιωτικών επιχειρήσεων πολεμώντας στην πρώτη γραμμή. Βαδίζει αγόγγυστα σαν απλός πεζικάριος, χωρίς απαιτήσεις. Οι μάχες στα στενά του Σαρανταπόρου, στα Σέρβια της Κοζάνης, στα Γιαννιτσά, γίνονται αναπόσπαστο κομμάτι της ψυχής του και αποτυπώνονται γραπτώς, μέσα στο μικρό του σημειωματάριο, με την παραμικρή λεπτομέρεια, μετά από την ανάπαυλα, της κάθε μάχης.

Η εφημερίδα «ΠΑΤΡΙΣ», στις 5 Ιανουαρίου 1913, σκιαγραφεί την έντονη προσωπικότητα του Νιούμπολντ:

«Είχεν μανίαν με το τσάι… Ο γυλιός του ήτο εφωδιασμένος με τροφάς και με φάρμακα της πρώτης ανάγκης. Και όχι όλα αυτά δια τον εαυτόν του. Οι συνάδελφοί του εύρισκον μιαν πραγματικήν ανακούφισην πλησίον του. Εκείνο που είχεν αυτός, το εμοίραζε μαζή των. Του προσέφερον και αυτοί ότι είχον. Τον ανεγνώριζον ως αδελφόν των και ο Νιούμπολδ ήτο ευτυχής με την ορθήν αντίληψην των συστρατιωτών του… ο Νιούμπολδ δεν εδίσταζεν να πάρη εις τον ώμον του κανένα ασθενή. Τον είδα να φορτώνεται τον οπλισμόν ενός στρατιώτου, ο οποίος είχε κουρασθή πολύ από την πορείαν. Τον είδον ακόμη εις μιαν επιβίβασιν να αρπάζη εις τα στιβαράς του χείρας του τους συναδέλφους του και να τους τοποθετή εις την μαούναν…»

Στις 26 Οκτωβρίου 1912, ο ελληνικός στρατός απελευθερώνει την Θεσσαλονίκη, χωρίς να υπάρξουν αιματοχυσίες, υποχρεώνοντας τον τουρκικό στρατό (1.000 αξιωματικοί και 25.000 στρατιώτες μαζί με τον οπλισμό τους), να συνθηκολογήσει, σε μια «άνευ όρων» παράδοση.

Στις μονάδες που συμμετέχουν στα επινίκια της απελευθέρωσης της Θεσσαλονίκης, είναι και το 1^ο σύνταγμα πεζικού της ΙΙ μεραρχίας, στο οποίο υπάγεται και ο Νιούμπολντ. Στη συνέχεια το 1^ο σύνταγμα πεζικού της ΙΙ μεραρχίας, αναλαμβάνει δράση για να εκδιώξει τον τουρκικό στρατό από την Βόρειο Ήπειρο, στους τους Άγιους Σαράντα.

Ο Νιούμπολντ, είναι πλέον ένας εμπειροπόλεμος στρατιώτης, συμμετέχοντας και σε αυτή την εκστρατεία του ελληνικού στρατού.

Η εφημερίδα Evening Post της Αυστραλίας και της Νέας Ζηλανδίας στις 15 Φεβρουαρίου 1913, σε ανταπόκριση του Πρακτορείου Ρώυτερ από την Αθήνα, του αφιερώνει τετράστηλο αναφέροντας σχετικά:

«Ήταν η μεγάλη του αγάπη για την Ελευθερία, που τον έσπρωξε στη μοίρα του με τους Έλληνες στον πόλεμο εναντίον των Τούρκων το 1897 και ξανά στην παρούσα εκστρατεία.

Ο Πάλμερ Νιούμπολντ, ήταν γεννημένος μαχητής και αν ο αντίπαλός του ήταν ένας Tory (αγγλικό συντηρητικό κόμμα, αντίπαλο των Φιλελευθέρων), ή ένας Τούρκος, δεν θα παρατούσε τον εαυτό του, αλλά θα ερχόταν σε δράση κάθε φορά, με την ικανότητα που είχε…»

Στις αρχές Οκτωβρίου 1912, ο ελληνικός στρατός αρχίζει τις στρατιωτικές επιχειρήσεις στην Ήπειρο, απελευθερώνοντας τη Φιλιπιάδα στις 12 Οκτωβρίου και στη συνέχεια την Πρέβεζα στις 21 Οκτωβρίου 1912.

Τις επόμενες μέρες, ο τουρκικός στρατός, διατάσσει οπισθοχώρηση και συμπτύσσεται στις οχυρώσεις, που περιβάλλουν από το νότο και από τα δυτικά, το λεκανοπέδιο των Ιωαννίνων και είναι οι οχυρώσεις στην τοποθεσία Μπιζάνι, ενώ από τον Νοέμβριο της ίδιας χρονιάς, η πόλη των Ιωαννίνων, μπαίνει σε στενή φάση πολιορκίας, από τον ελληνικό στρατό.

Ο Νιούμπολντ βρίσκεται ακόμη με το 1^ο σύνταγμα πεζικού της ΙΙ μεραρχίας, στις στρατιωτικές επιχειρήσεις κατά του τουρκικού στρατού, στο έδαφος της Βορείου Ηπείρου. Βιώνει σαν στρατιώτης, όλη την σωματική, αλλά και ψυχολογική κούραση αυτού του «μοντέρνου πολέμου», και υπομένει με στωικότητα όπως οι συναδελφοί του έλληνες στρατιώτες, τις κακουχίες και τα στερητικά σύνδρομα, αυτής της εκστρατείας.

Η εφημερίδα «ΠΑΤΡΙΣ», στις 5 Ιανουαρίου 1913 αναφέρει σχετικά γι΄αυτόν:

«Ο Νιούμπολδ δεν εγόγγυσεν ποτέ δια τας φοβεράς κακουχίας της εκστρατείας, εξέφραζεν μόνον τον θαυμασμόν του δια την αντοχήν του Έλληνος στρατιώτου. Πόσον έχαιρε δια τα προτερήματα των στρατιωτών μας και πόσον εθλίβετο δια τα ελαττώματα της φυλής μας. Και εις τας δύο περιπτώσεις εξεδήλου τας σκέψεις του. Εκείνοι που συνενοούντο μαζή του ηυτύχησαν ν΄ανακαλύψουν τον θησαυρόν, που περιέκλειε το μικρόν του κρανίον. Κατήχει με τας ιδέας του και εξέπληττε με τον θετικισμόν του. Τα λόγια του ήσαν αποσταλάγματα βασανισμένης σκέψεως και δι΄αυτό ήσαν πάντοτε ολίγα…»

Και ενώ στην Ήπειρο, συνεχίζονται οι επιχειρήσεις του ελληνικού στρατού κατά του τουρκικού στρατού, στις 12 Δεκεμβρίου 1912, η Στρατιά Ηπείρου η οποία έχει μετονομασθεί πλέον σε VIII μεραρχία, ενισχύεται με νέους στρατιωτικούς σχηματισμούς του ελληνικού στρατού, που επανδρώνουν το υφιστάμενο μέτωπο επίθεσης κατά του τουρκικού στρατού.

Επίσης με διαταγή του ελληνικού στρατηγείου, ανακαλούνται οι δυνάμεις που βρίσκονται στην Βόρειο Ήπειρο, στην περιοχή της Κορυτσάς, για να ενισχυθεί επιπλέον η δύναμη κρούσης του ελληνικού στρατού, ενώ στα τέλη Νοεμβρίου 1912, φτάνει και η ΙΙ Μεραρχία

Σχηματίζονται δύο τακτικά αποσπάσματα μάχης, στα οποία απαρτίζονται από έλληνες εθελοντές, προερχόμενοι από όλα τα μέρη της Ελλάδος, από την Κρήτη, από τη Μάνη και από την Κύπρο. Αυτά τα δύο τακτικά αποσπάσματα μάχης, εντάσσονται, αναμεμιγμένα, στις μονάδες του τακτικού ελληνικού στρατού.

ΤΟ ΜΝΗΜΕΙΟ ΣΤΟ ΜΠΙΖΑΝΙ

Αρχικά, οι ελληνικές δυνάμεις επιχείρησαν εναντίον του τουρκικού στρατού, στα υψώματα του Δρίσκου, όπου και συνάντησαν λυσσαλέα αντίσταση, από τις τουρκικές μονάδες, οι οποίες στην συνέχεια προχώρησαν σε αντεπίθεση, ενέργεια, η οποία αποκρούστηκε με επιτυχία.

Σε αυτή τη δύσκολη επιχειρησιακή φάση του πολέμου, το ελληνικό στρατηγείο, έλαβε την απόφαση να ξεκαθαρίσει τις όποιες τουρκικές αντιστάσεις, νότια της οχυρωματικής γραμμής της τουρκικής άμυνας των Ιωαννίνων, στην περιοχή από την Μανωλιάσσα, ως τα υψώματα της Αετοράχης.

Ο τουρκικός στρατός, ήταν πλέον περιορισμένος γύρω από τις οχυρές τοποθεσίες της Μανωλιάσσας και του Μπιζανίου, πράγμα το οποίο επιβεβαιώθηκε στην πορεία, καθώς μονάδες του ελληνικού στρατού, βρέθηκαν απέναντι σε τουρκικά οχυρά και χαρακώματα.

Στις 30 Νοεμβρίου το πρωί, μονάδες της ΙΙ μεραρχίας κινήθηκαν προς την Μανωλιάσσα και την κατέλαβαν την 1^η Δεκεμβρίου 1912.

Στις 4 Δεκεμβρίου 1912, στις 1 το μεσημέρι, έφτασε από την Πρέβεζα και το 1^ο σύνταγμα πεζικού της ΙΙ μεραρχίας, στο οποίο ήταν ενταγμένος ο Νιούμπολντ.

Η εφημερίδα «ΠΑΤΡΙΣ» στις 5 Ιανουαρίου 1913 αναφέρει σχετικά γι΄αυτόν:

« Εις την εκτέλεσιν του καθήκοντος του ο Νιούμπολδ ήτο υπέροχος. Συνησθάνετο τον προορισμόν του και εγίνετο περισσότερον μεγαλοπρεπής, αφ΄ότι ήτο. Ήτο στύλος ακίνητος με τους δύο προβολείς των μικρών του ματιών, εστραμμένους προς τον τομέα που εφύλαττε. Δεν ωμίλει, δεν εγέλα, δεν εκινείτο, δεν απησχολείτο από τίποτε. Εξεπλήρου πιστώς, την εντολήν, την οποίαν είχεν λάβει. Το όπλον του, δίπλα του ήτο έτοιμον να χρησιμοποιηθή, κατ΄εκείνου, όστις δεν θα ήρχετο εις αρμονίαν με την ιδικήν του εντολήν.

Οι άλλοι στρατιώται που τον έβλεπον κάθε τόσον εις την εκτέλεσιν του καθήκοντος του, έπαιρναν μαθήματα από την διαγωγήν του…»

Το 1^ο σύνταγμα, αμέσως έλαβε θέσεις μάχης στη νότια είσοδο του στενωπού της Μανωλιάσσας, ενώ απέστειλε δύο λόχους του, στην έδρα του συντάγματος, στο χωριό Μανωλιάσσα, με σκοπό να προσβάλλουν τις επόμενες μέρες, τις τουρκικές θέσεις, στο ύψωμα Προφήτης Ηλίας λίγο πιο έξω από το χωριό.

Σ΄αυτούς τους δύο λόχους, ήταν και η διμοιρία του 3^ου λόχου με τον Νιούμπολντ, που θα πολεμούσε τις επόμενες μέρες, με νύχια και με δόντια, τις τουρκικές μονάδες, στο ύψωμα Προφήτης Ηλίας.

Η εφημερίδα «ΠΑΤΡΙΣ», στις 5 Ιανουαρίου 1913 αναφέρει σχετικά :

«Εμίσει τον εχθρόν, αλλ΄ώκτειρε τον αδύνατον. Εφ΄όσον ο αντίπαλός του, ήτο επίφοβος, ο Νιούμπολδ μετεβάλλετο εις λέοντα, αλλ΄όταν ο πρώτος υπέκυπτεν, ο Νιούμπολδ, εγίνετο ιππότης. Ήτο υπερασπιστής μιας Ιδέας, αλλ΄ ουδέποτε όμως εδείχθη απάνθρωπος. Εις τον εχθρόν διέκρινε τον καταστροφέα της Ιδέας του και ως τοιούτον τον κατεδίωκεν. Ο Νιούμπολδ δεν εξήπτετο εις την θέαν των αιχμαλώτων, αλλ΄απεναντίας ανεγνώριζεν την θέσιν των και τους εφέρετο με αβρότητα. Ήτο ενθουσιασμένος με τους Έλληνας στρατιώτας, οι οποίοι δεν διεφώνουν προς την αντίληψην αυτήν της ψυχής του..»

Εν τω μεταξύ ο τουρκικός στρατός, είχε ενισχυθεί με δύο μεραρχίες πεζικού, η οποίες είχαν έρθει από το Μοναστήρι. Αυτοί οι δύο τουρκικοί σχηματισμοί, στις 4 Δεκεμβρίου 1912 αντεπετέθησαν στα ελληνικά τμήματα, που είχαν καταλάβει το στρατηγικής σημασίας ύψωμα Προφήτης Ηλίας, βορειοανατολικά του χωριού Μανωλιάσσα και προσπάθησαν να το ανακαταλάβουν, χωρίς όμως επιτυχία.

Η ΙΙ μεραρχία, πολέμησε για 4 συνεχείς μέρες (από 4 Δεκεμβρίου 1912, έως και τις 8 Δεκεμβρίου 1912). Χρησιμοποίησε σχεδόν όλες τις δυνάμεις της και παρά την εξάντληση και τις απώλειες των ανδρών της, κατάφερε να κρατήσει τις θέσεις της στο ύψωμα Προφήτης Ηλίας, στη Μανωλιάσσα, μαχόμενη, κάτω από αντίξοες συνθήκες, μέσα σε ένα δύσκολο και δύσβατο ορεινό έδαφος.

Οι συγκλονιστικές μάχες του 1^ου συντάγματος, με το οποίο πολεμά ο Νιούμπολντ, καταγράφονται από τον πολεμικό ανταποκριτή Β. Κατωπόδη στην εφημερίδα «ΠΑΤΡΙΣ», στις 11 Δεκεμβρίου 1912.

«…καθ΄όλην την ημέραν επιτέθησαν κατ΄επανάληψην, κατά του αριστερού μας, κατέχοντος την λοφοσειράν, του Προφήτου Ηλιού. Τα τάγματα του πρώτου συντάγματος, του εβδόμου και του τρίτου, παρ΄όλην την βροχήν των οβίδων, κατόρθωσαν υπεδείξαντο υπεράνθρωπον αντοχήν και ανδρείαν, να κρατήσουν τας θέσεις των. Εκεί είχομεν παραδείγματα ηρωισμού και αυτοθυσίας… Μεταξύ των άλλων εφονεύθη γενναίως μαχόμενος, ο έφεδρος ανθυπολοχαγός Σπυρίδων Καλλάρης υιός του στρατηγού και μεράρχου κ. Καλλάρη…

…Εις το σφοδρότερον πύρ ερρίφθη ο τρίτος λόχος του πρώτου συντάγματος εις τον Προφήτην Ηλίαν. Εκεί εύρον ηρωικόν θάνατον ο έφεδρος λοχίας Λουκιανός… Ετραυματίσθη κατ΄επανάληψην και όμως δεν απεμακρύνετο του πεδίου της μάχης. Παρέμεινεν εκεί μέχρις ότου σφαίρα Τουρκική έπληξεν αυτόν καιρίως…»

ΤΟ ΧΩΡΙΟ ΜΑΝΩΛΙΑΣΣΑ ΜΕ ΦΟΝΤΟ ΤΟΝ ΠΡΟΦΗΤΗ ΗΛΙΑ

Στις 6 Δεκεμβρίου 1912, στις 9 το πρωί, τα υψώματα του Προφήτη Ηλία, τα οποία κατείχαν μονάδες του ελληνικού στρατού, δέχτηκαν σφοδρή επίθεση από τουρκικά τμήματα, υποστηριζόμενα από πυρά του τουρκικού πυροβολικού, το οποίο έβαλλε από τα οχυρά του Μπιζανίου.

Τα ελληνικά τμήματα, αντιστάθηκαν σθεναρά και απέκρουσαν τις τουρκικές επιθέσεις, οι οποίες κράτησαν ως τις 10 το πρωί. Παράλληλα δε κατέφθασαν και άλλες ενισχύσεις, προς τον ελληνικό αμυντικό τομέα, προκειμένου να αντιμετωπισθεί το δεύτερο κύμα επίθεσης των τουρκικών τμημάτων, που εκδηλώθηκε στις 12 το μεσημέρι. Οι μάχες στα υψώματα του Προφήτη Ηλία, που διεξήχθησαν εκείνη την ημέρα, ήταν συγκλονιστικές και επέφεραν τρομακτικές απώλειες τόσο στον ελληνικό όσο και στον τουρκικό στρατό.

Το ύψωμα 1076 Προφήτης Ηλίας, τελικά δεν κατελήφθη από τον τουρκικό στρατό, αλλά παρέμεινε έως το βράδυ στις 6 Δεκεμβρίου 1912 υπό των έλεγχο ενός ουλαμού 100 Ευζώνων, φρουρούμενο από 5 μικτούς λόχους, προερχομένους από 3 διαφορετικά συντάγματα.

Στη μάχη του Προφήτη Ηλία, πολέμησε και ο 3^ος λόχος του 1^ου συντάγματος πεζικού της ΙΙ μεραρχίας, χάνοντας κατά την διάρκεια της μάχης, ικανότατους μαχητές: τον Σώζο Χριστόδουλο από την Κύπρο, δήμαρχο Λεμεσού και βουλευτή, τον Κυπραίο από τη Κύπρο, τον έφεδρο λοχία Λουκιανό Αντώνη καθηγητή φιλόλογο από την Αθήνα με καταγωγή από το νησί της Ίου.

Σ΄αυτούς τους ηρωικούς νεκρούς του 1^ου συντάγματος πεζικού, συγκαταλέγεται και ο  Νιούμπολντ, ο οποίος και αποτέλεσε την εμβληματική μορφή για τους συναδέλφους του στρατιώτες, που τον λάτρεψαν και τον κράτησαν βαθιά μέσα στην ψυχή τους, καθώς υπήρξε γι΄αυτούς, το πρότυπο μαχητή, που πεζοπόρησε μαζί τους, στους σκονισμένους δρόμους της ελληνικής υπαίθρου και πολέμησε δίπλα τους, στα πεδία των μαχών, από τον Σαραντάπορο έως την Μανωλιάσσα.

Στην εφημερίδα «ΠΑΤΡΙΣ», στις 5 Ιανουαρίου 1913 ένας ανώνυμος τραυματίας που επέζησε των μαχών, αναφέρεται στις τελευταίες στιγμές του Νιούμπολντ:

«Ο λόχος του έδινεν μάχην παρά τον Προφήτην Ηλίαν. Οι διμοιρίαι του λόχου είχον ταχθή καταλλήλως προς απόκρουσιν του εχθρού. Ο Νιούμπολδ, ανεζήτησεν μιαν θέσιν πλεονεκτικήν. Ήθελε να είναι ψηλά δια να βλέπη καλά. Και ανερριχήθη εις την πλαγιάν του διπλανού βουνού. Εκεί εδέχθη χάλαζαν σφαιρών, αι οποίαι τίποτε δεν του προσέθεσαν εις συγκίνησιν. Ετοποθετήθη πίσω από έναν βράχον, ήναψε το τσιμπουκάκι του, το εστήριξεν εις το αριστερόν άκρον των χειλέων του και ήρχισεν να πυροβολή χωρίς να βιάζεται.

Εσκόπευε καλά και επυροβόλει…ήτο γενναίος εις τα όλα του. Το εχθρικό πολυβόλον εμαίνετο εναντίον του και ο καπνός από το τσιμπουκάκι του εξηκολούθει να δίδη στόχον…δεν επτοήθη ούτε από την χάλαζαν των οβίδων, αι οποίαι ερρίπτετο προς το μέρος του. Ο Νιούμπολδ εξηκολούθει πάντοτε να πυροβολή μετά την καλήν σκόπευσιν, έως ότου μια εχθρική σφαίρα του αφήρεσεν τον λόγον. Εκεί οπίσω από τον βράχον του Ηπειρωτικού βουνού έσβυσεν η ζωή του Νιούμπολδ, χωρίς να σβύση και το όνειρόν του. Το σώμα του αναπαύεται ήδη μακαρίως εις τους κόλπους της δευτέρας του μητρός, η οποία με εξαιρετικόν πόνον το περιπτύσσεται».

Το μνημόσυνο στο Λονδίνο

Δύο μέρες πριν, η εφημερίδα «ΠΑΤΡΙΣ», στις 3 Ιανουαρίου 1913, σε ανταπόκρισή της από το Λονδίνο αναφέρεται στην επιμνημόσυνη δέηση που ετελέσθη σε εκκλησία στο Λονδίνο, υπέρ της αναπαύσεως της ψυχής του Νιούμπολδ. Στην επιμνημόσυνη δέηση παρέστη και ο τότε Πρωθυπουργός της Ελλάδος Ελευθέριος Βενιζέλος:

«Λονδίνον, 2 Ιανουαρίου. Επιμνημόσυνος ιερουργία ετελέσθη σήμερον ενταύθα υπέρ του εν Ηπείρω πεσόντος Άγγλου ήρωος Πάλμερ Νιούμπολδ. Κατά την δέησιν παρίσταντο οι γονείς και αι αδελφαί του τεθνεώτος. Παρευρέθησαν ωσαύτως ο κ. Βενιζέλος, ο κ. Γεννάδιος, ο κ. Σκουλούδης…πλήθος άπειρον Αγγλοελλήνων είχε κατακλύσει τον ναόν… η συγκίνησις υπήρξε μεγίστη. Μια κυρία ωλοφύρετο. Είτα ο εφημέριος από του άμβωνος εξεφώνησεν επιμνημόσυνον λόγον, εξάρας τα υψηλά ιδεώδη του ιδεώδη Νιούμπολδ, συνδυαζόμενα προς την εγκόσμιον πρακτικότητα… εθυσίασεν την ζωήν αυτού υπέρ της ελευθερίας των Ελλήνων, συνδεομένων αείποτε μετά των Βρεττανών δι΄ισχυροτάτης φιλίας. Η ευγενής ψυχή του μεταστάντος πτερουγίζει ήδη υπεράνω των τειχών των Ιωαννίνων, δεομένη υπέρ της ελευθερίας των Ελλήνων».     

Η εφημερίδα Evening Post της Αυστραλίας και της Νέας Ζηλανδίας, στις 15 Φεβρουαρίου 1913, σε ανταπόκριση του Πρακτορείου Ρώυτερ από την Αθήνα, αφιερώνει τετράστηλο αναφέροντας σχετικά για τον Νιούμπολντ:

« Ο θάνατος του κυρίου Πάλμερ Νούμπολντ ενός εξέχοντος των Φιλελευθέρων του Μπίρμιχαμ και μέλους της Βαλκανικής Επιτροπής, ο οποίος σκοτώθηκε πολεμώντας, ανδρείως σε μάχη στον Προφήτη Ηλία, κοντά στα Γιάννενα, έγινε εδώ αιτία για μεγάλη λύπη. Ο κ. Νιούμπολντ ο οποίος έχει κερδίσει την αγάπη μας και την εκτίμηση του καθενός είχε λάβει μέρος στην εκστρατεία του 1897…Αν και ήταν μόνον 40 χρονών τη χρονιά του θανάτου του, φαινόταν πιο μεγάλος, αλλά αυτό ήταν γιατί είχε ζήσει κάθε χρόνο της ζωής του πολεμώντας για κάποια αιτία στην οποία πίστευε με την καρδιά του και με την ψυχή του…»

Αντίστοιχα αφιερώματα in memoriam, για τον Νιούμπολντ, κατά το ίδιο χρονικό διάστημα, στις 3 Φεβρουαρίου 1913, καταγράφονται και σε άλλες εφημερίδες της Αυστραλίας και της Νέας Ζηλανδίας: Ashburton Guardian, Hawera and Normandy Star, Poverty Bay Herald, Wairapa Daily Times, αλλά και σε αγγλικές εφημερίδες.

Οι πρόσφατες έρευνες που διεξήγαγα, για τον εντοπισμό του σημείου ταφής του Νιούμπολντ, δεν κατέληξαν πουθενά, λόγω ελλείψεως επαρκών στοιχείων, ουτως ώστε να μπορέσω να ταυτοποιήσω, το ακριβές σημείο ταφής, του ηρωικού μαχητή από την Αγγλία. Το πιο πιθανόν, είναι να βρίσκεται θαμμένος μαζί με τους νεκρούς συναδέλφους του στρατιώτες, στον τύμβο που έχει χτιστεί, μέσα στο δασάκι στο Αβγό, στην Εθνική οδό Ιωαννίνων – Αθηνών.

Και πραγματικά, αυτό θα πρέπει να ισχύει, γιατί από προφορικές μαρτυρίες των κατοίκων της περιοχής, από γενιά σε γενιά, γνωρίζουμε ότι μετά το πέρας των πολεμικών επιχειρήσεων, οι πιο πολλοί νεκροί έλληνες στρατιωτικοί από τις μάχες της Μανωλιάσας και τα άλλα πεδία μάχης, μεταφέρθηκαν και τάφηκαν στον τύμβο, στο Αβγό, ενώ κάποιοι άλλοι, στο Εμίν Αγά.

Ένα άλλο στοιχείο τεκμηρίωσης που προκύπτει για τον Νιούμπολντ, προέρχεται από την γιαννιώτικη εφημερίδα «ΗΠΕΙΡΟΣ», στις 7 Ιουλίου 1920 η οποία αναφέρει πως:

«ο ευγενής πατήρ του ελθών μετά τον πόλεμον έλαβεν τας φωτογραφίας του τάφου του ενδόξου υιού του και της οδού δια της οποίας ο Δήμος ημών ετίμησεν τον ήρωα και απήλθεν περήφανος…»

Σήμερα

ΤΟ ΗΡΩΟ ΣΤΟ ΑΒΓΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ

Ο δρόμος που φέρει σήμερα το όνομα του, βρίσκεται στην συνοικία στους Αμπελόκηπους, ενώ η μαρμάρινη αναθηματική στήλη, που ενεγέρθηκε τιμητικά το 1920, από τον δήμο Ιωαννίνων, υπάρχει πίσω από το Ρολόι της Πλατείας και αναγράφει με κεφαλαία γράμματα: «Η Ήπειρος εις τους υπέρ αυτής πεσόντας Άγγλους», ενώ στην βάση της στήλης μπορεί να διακρίνει κανείς χαραγμένα τα ονόματα των άγγλων εθελοντών Χάρυ που σκοτώθηκε το 1897 στα Πέντε Πηγάδια και του Νιούμπολντ που σκοτώθηκε το 1912.

Συμπληρώνονται φέτος 100 χρόνια, από την απελευθέρωση της πόλης από τον τουρκικό ζυγό και σίγουρα όλοι μας θα μνημονεύσουμε τους ηρωικούς μαχητές, ανάμεσά τους και τον Νιούμπολντ, που θυσιάστηκαν, για την απελευθέρωση της πόλης. Ας γίνουμε ανώνυμοι προσκυνητές, κάποια μέρα και ας σταθούμε ευλαβικά, στα κενοτάφια και να αναλογισθούμε τις ευγενικές μορφές και τη χαμένη νιότη αυτών των μαχητών, για να γαληνέψουμε τις προσδοκίες μας, σ΄ αυτά τα δύσκολα σημεία των καιρών που περνάει ο κόσμος στην πατρίδα μας.

ΠΗΓΗ http://www.agon.gr