Η ΦΥΓΑΔΕΥΣΗ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΑΠΟΘΕΜΑΤΟΣ ΧΡΥΣΟΥ ΤΟΝ ΑΠΡΙΛΙΟ ΤΟΥ 1941

Ο υποδιοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος κατά την κρίσιμη περίοδο,  Γ. Μαντζαβίνος αφηγήται:

  <<Ενθυμούμε ότι ευθύς ως έγινε κατάδηλος η πρόθεσις της Γερμανίας την βοήθηση την Ιταλίαν εις τον αγώνα της εναντίον της Ελλάδος - αγώνα τον οποίον είχε σχεδόν χάσει - ελάβομεν μέτρα διά να μεταφερθή χρυσός από τα θυσαυροφυλάκια της Τραπέζης εις ασφαλές μέρος έξω των Αθηνών. Προεκρίθει η Κρήτη το υποκατάστημά μας Ηρακλείου, όπου είχομεν αρκετά ασφαλή χρηματοκιβώτια. Ο χρυσός - ο οποίος ανήρχετο εις ουγγίας καθαρού καθ' υπολογισμόν βάρους 610.796 και 431/1000 - έπρεπε πρώτον να τοποθετηθή εις ασφαλή κιβώτια. Όταν έγινε αυτή η προπαρασκευαστική εργασία, την οποίαν μόνον τρεις ή τεσσάρες εγνώριζον εις την τράπεζαν, παρεκλήθη το Ναυτικό Επιτελείο το οποίο έθεσε εις την διάθεσιν μας δύο αντιτορπιλικά τον "Βασιλέα Γεώργιο" και την "Βασίλισσαν Όλγα", τα οποία μετέφεραν τον χρυσόν εις το Ηράκλειον. Η μεταφορά έγινε κατά τας αρχάς Φεβρουαρίου, ευθύνομαι ότι ήτο Καθαρά Δευτέρα.

Το αντιτορπιλικο Βασίλισσα Όλγα

  Η αναχώρηση της διοικήσεως της Τραπέζης από τας Αθήνας, κατ' ακολουθίαν της αναχωρήσεως του Βασιλέως και της Κυβερνήσεως, έγινε την 22 Απριλίου 1941. Οι  ανώτεροι υπάλληλοι της Τραπέζης Λαζαρίδης, Λεβής και Κοσμίδης, οι οποίοι θα μας συνόδευον, έλαβον εντολήν να μεταβούν εις τον Μαραθώνα και εκεί να επιβιβαστούν ενός πλοίου επιτακτου. Το ατμόπλοιον εις το οπίον επρόκειτο να επιβιβαστούν εβυθίσθη από τα γερμανικά στούκας. Οι υπάλληλοί μας ηναγκάστηκαν να επιστρέψουν εις τας Αθήνας, και να φύγουν το ίδιο βράδυ από τον Πειραιά με ένα άλλο οπλιταγωγών. Το ίδιο επίσης βράδυ εφεύγαμεν και ημείς με την κυβέρνηση, επιβιβασθέντες του αντιτορπιλικού "Βασίλισσα Όλγα". Η επιβίβασις μας έγινε υπό τραγικάς συνθήκας εις μιαν παραλίαν των Μεγάρων. Πλάι μας εφλέγετο ένα ατμόπλοιον που είχε προ ολίγου βομβαρδισθή από τα στούκας. Πικρά συναισθήματα μας συνέθλιβαν. Εφεύγαμεν δι' ένα ταξίδι αγνώστου χρόνου, και κανείς μας δεν εγνώριζε αν έμελλε να επιστρέψωμεν ζώντες.

JU 87 STUKA εν δράσει

  Εφθάσαμεν το πρωί της 23 Απριλίου 1941 εις την Σούδαν. Ο Βασιλεύς είχε φθάσει προ ολίγων στιγμών με αεροπλάνον, συνοδευόμενος μόνο από τον πρωθυπουργόν του, τον πρώην διοικητήν τραπέζης της Ελλάδος Εμμανουήλ Τσουδερόν.
  Δεν είχομεν προλάβει να αποβιβασθώμεν εις την Σούδαν, όταν μια επιδρομή στούκας μας ηνάγκασε να καλυφθώμεν μέσα εις ένα ελαιώνα.
  Από την Σούδαν επήγαμεν εις τα Χανιά και εγκατεστάθημεν εις το υποκατάστημα της τραπέζης μας.
  Όταν ήρχισε να διαγράφηται ως επικειμένη η κατάληψις της Κρήτης υπό των Γερμανών, ηρχίσαμεν να προνοούμεν και διά την μετακίνησίν μας έξω της Ελλάδος. Θέμα κύριον ήτο δι' ημάς πάλιν να περισώσωμεν τον χρυσόν του αποθέματος και να τον μεταφέρωμεν εις χώραν ασφαλή. Τοιαύτη χώρα ήτο η νότιος Αφρική. Ο χρυσός θα έπρεπε να μεταφερθή από το Ηράκλειον εις το Πραιτώριαν, έδραν της Κεντρικής Τραπέζης της Νοτίου Αφρικής. Απεφασίσθη να μεταφερθεί ο χρυσός πρώτον εις την σουδάν, και από εκεί να φορτωθή εις άλλο πλοίον διά το μακρυνόν του ταξίδι.

Η κορβέτα SALVIA

  Η μεταφορά του χρυσού από το Ηράκλειον εις το Σουδάν έγινε με ένα μικρόν ρυμουλκόν Αγγλικόν, που ελέγετο "Σάλβυα", και εκυβερνάτο από ένα έφεδρον αξιωματικόν του αγγλικού εμπορικού στόλου. Υπό διαρκείς επιθέσεις στούκας  ο χρυσός μετεφέρθει από το υποκατάστημα του Ηρακλείου εις τον λιμένα του Ηρακλείου, και από εκεί εφορτώθη εις το ρυμουλκόν, εις το μικρόν πλήρωμα του οποίου προσετέθησαν, ως συνοδοί του χρυσού, οι υπάλληλοι της Τραπέζης Αριστείδης Λαζαρίδης και Μίνως Λεβής.
  Όταν εξεκίνησε το "Σάλβυα" τα στούκας, τα οποία το παρακολουθούν , επιτέθησαν εναντίον του. Ο κυβερνητής του ρυμουλκού κατώρθωσε τότε με τα μικρά του αντιαεροπορικά πολυβόλα να καταρρίψη δύο από τα γερμανικά αεροπλάνα. Υπό συνεχή συναγερμόν, και με τον χρυσόν όλον εις το κατάστρωμα του ρυμουλκού, το <<Σάλβυα>> έφθασε τέλος εις την Σουδάν.
  Από εκεί ήρχισε το νέον δύσκολον εγχείρημα. Τα κιβώτια του χρυσού έπρεπε να μεταφορτωθούν από το "Σάλβυα" εις το πλοίον που είχε ορίσει ο Άγγλος ναύαρχος διά να παραλάβη τον χρυσόν και να τον μεταφέρη εις την Αλεξάνδρειαν, πρώτον σταθμόν του ταξιδίου.. Ο Άγγλος ναύαρχος της Μεσογείου, παρ'όλον ότι εμαίνετο η ναυμαχία την προηγούμενην εσπέραν και την ημέραν εκείνην εις το Κρητικόν πέλαγος, είχε δεχθή να αποσπάση από την μοίραν του μιαν αξιόμαχον μονάδα, το καταδρομικόν "Διδώ", και να το θέση εις την διάθεσιν της Τραπέζης της Ελλάδος διά την μεταφοράν του χρυσού.

Το ελαφρό καταδρομικό ΔΙΔΩ

  Πάλιν υπό συνεχή συναγερμόν και βομβαρδισμόν των στούκας ο χρυσός μεταφορτώθη εις το καταδρομικόν, με την βοήθειαν και των Άγγλων ναυτών. Πλάι εις την "Διδώ", που τα πυροβόλα της διαρκώς έβαλλον, ήρχισε βληθέν να καίεται ένα Δανικόν πλοίον. Όλη αυτή η εργασία εγίνετο με απιστεύτως νευρικόν ρυθμόν, διότι ο Άγγλος Κυβερνήτης, φοβούμενος διά το πλοίον του, εβιάζετο να το θέση εις κίνησιν, και υπήρχε κίνδυνος ένα μέρος του πολίτιμου φορτίου, καθώς μετεφορτάνετο, να πέση εις την θάλασσαν. Ευτυχώς η μεταφορά έγινε εις τα κύτη του "Διδώ" χωρίς καμμίαν ζημίαν. Μόνον ένα κιβώτιο, ενώ μετεφέρετο εις το κύτος του καταδρομικού έσπασε και το κύτος γέμισε από χρυσάς λίρας. Αυτό ανησύχησσε πολύ τον Άγγλον Κυβερνήτην και διέταξε ένα συνεργείον ναυτών, ενώ το "Διδώ" έπλεε προς Αλεξάδρειαν, να μαζέψη τας χρυσάς λίρας. Όλαι αι χρυσαί λίραι του κιβωτίου που είχαν σκορπίσει ευρέθησαν. Εκτός μιάς.
  Κατόπιν παραμονής ενός μηνός εις Αλεξάνδρειαν, το κεντρικόν της τραπέζης μας μετεφέρθη εις το Κάιρον, τρίτην κατά σειράν έδραν διοικήσεως της τραπέζης. Εν συμφωνία μετά των Συμμαχικών Αρχών ερρυθμίσαμεν τα της μεταφοράς του χρυσού της Τραπέζης, μέσω του Σουέζ, εις Πραιτώριαν. Τον ετοποθετήσαμεν εις φορτηγά αυτοκίνητα, και υπό την συνοδείαν τανκς τον μεταφέραμεν μέσω της ερήμου εις το Σουέζ. Εκεί εφορτώθει εις επίτακτον εμπορικόν πλοίον, εις το οποίον επεβιβάσθη ο διευθυντής Αριστείδης Λαζαρίδης μαζί με έναν ακόμη υπάλληλον. Έτσι ο χρυσός μετεφέρθει εις Durban της νοτίου Αφρικής, όπου εις το μεταξύ εφθάσαμεν και ημείς. Εκεί εφορτώθη εις ειδικήν αμαξοστοιχείαν, την οποία είχε την καλοσύνην να θέση εις την διάθεσίν μας ο Στρατάρχης Σματς. Και με την συνοδείαν πάντοτε του Διευθυντού Αριστείδη Λαζαρίδη, ο χρυσός μετεφέρθη εις Germiston της Νοτίου Αφρικής όπου εξηλέγχθη και ετάκη. Σημειώ εν προκειμένω ότι εκ του λόγου ότι ο μεταφερθής χρυσός αποτελείτο από διάφορα χρυσά νομίσματα, ως και από ράβδους  που είχαν προέλθει από τήξιν εις την Ελλάδα χρυσών αντικειμένων, ήτο ανάγκη να μετατραπή εις ομοειδήν ράβδους που να περιέχουν τον κεκανονισμένον βαθμόν καθαρότητος.

ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΤΣΟΥΔΕΡΟΣ

  Εκ της ανατήξεως του  χρυσού, η οποία εξετελέσθη υπό την επίβλεψιν της South African Reserve Bank, εκδοτικής Τραπέζης της Νότιας Αφρικής, παρά της εν Germiston της Νότιας αφρικής Rand Refinery Ltd προέκυψε χρυσός κεκανονισμένης καθαρότητας βάρους ουγγιών 608350 και 790/1000. Ο χρυσός αυτός εις ράβδους μετεφέρθει εις Πραιτώριαν, όπου και επανετέθη προς φύλαξιν εις τα θυσαυροφυλάκια της south African Reserve Bank. Τα έξοδα της μεταφοράς και της αναπτύξεως του χρυσού υπήρξαν ελάχιστα, διότι λόγω των ειδικών μέτρων ασφαλείας που είχαν ληφθή απεφύγαμεν να πληρώσωμεν ασφάλιστρα τα οποία θα ανήρχοντο, κατά τους μετριωτέρους υπολογισμούς, εις 500000λίρας>>.
  Αυτή είναι η πλέον επίσημη εκδοχή. Ωστόσο υπάρχει και άλλη, σύμφωνα με την οποία ο χρυσός ήδη από τον Αύγουστο του 1940 είχε αρχίσει να μεταφέρεται στο εξωτερικό. Το πιθανότερο είναι ότι και οι δύο εκδοχές μπορεί να συγκλίνουν με αντίστοιχη αυξομείωση των ποσοτήτων του χρυσού.
 
ΠΗΓΗ: ΔΗΜΟΣΘΕΝΗ ΚΟΥΚΟΥΝΑ  "Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΚΑΤΟΧΗ"
(ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΕΡΩΔΙΟΣ 2013)