Η Iταλοκρατία στα Δωδεκάνησα και στη Ρόδο (1912-1939)

 
Η Ιταλία επεδίωκε να γίνει αποικιοκρατική δύναμη και το Σεπτέμβριο του 1911 έκανε απόβαση στη Λιβύη για να εκδιώξει τους Τούρκους. Για να κάμψει την αντίστασή των Τούρκων μεταξύ ων οποίων ήταν ο νέος στην ηλικία αξιωματικός ο Κεμάλ ο στόλος των Ιταλών επιτηρούσε τα παράλια της Μικράς Ασίας να μην ανεφοδιάζονται οι Τούρκοι στη Λιβύη. Όμως για καλύτερη επιτήρηση σκέφθηκαν να καταλάβουν τα Δωδεκάνησα.Στις 15 Απριλίου του 1912, 15 πολεμικά ιταλικά περιέζωσαν τη Ρόδο και το πρωινό εκείνο ο Ιταλός στρατηγός Giovanni Αmeglio αποβίβασε 15 χιλιάδες Ιταλούς στρατιώτες στο σημερινό Φαληράκι. Οι κάτοικοι της Ρόδου έπλεαν σε πελάγη χαράς. Επιτέλους ύστερα από αιώνες θα απαλλάσσονταν από τον επαχθή τουρκικό ζυγό που βύθισε τη Ρόδο και τα άλλα Δωδεκάνησα στην αμάθεια, στην οικονομική αθλιότητα και στην πολιτιστική υποβάθμιση. Περίπου 800 έως 1000 Ιταλοί ανέβηκαν προς τις Καλυθίες. Τους υποδέχθηκαν ως ελευθερωτές. Η καμπάνα της εκκλησίας του Σταυρού χτυπούσε χαρμόσυνα. Σμύρτα και δάφνες στης εκκλησιάς τα σκαλοπάτια κι ύστερα δοξολογία. Είχε φτερουγίσει στη Ρόδο κατά τον Ιταλό στρατηγό η Λευτεριά.
Κάτοικοι των Καλυθίων οδήγησαν τους Ιταλούς προς το χωριό Ψίνθος, όπου είχαν αποτραβηχτεί οι 1.300 Τούρκοι στρατιώτες, οι οποίοι κάμφθηκαν στα γρήγορα. Μεγάλη ιταλική δύναμη κατευθύνθηκε από το Φαληράκι στην πόλη της Ρόδου και ο βαλής (νομάρχης) Σουπχή βέης πρόλαβε κι έφυγε προς τη Ψίνθο. Ο Ιταλός στρατηγός εξέδωσε διαταγή στην οποία ανέφερε, ότι η κατάληψη των Δωδεκανήσων ήταν προσωρινή. Οι Ιταλοί ζητωκραύγαζαν νiva la Grecia. Οι αιχμάλωτοι Τούρκοι μεταφέρθηκαν στην Ιταλία. Στις 3 έως 5 Ιουνίου του 1912 οι Δωδεκανήσιοι οργάνωσαν συνέδριο στην Πάτμο και ανακήρυξαν τα Δωδεκάνησα Αυτόνομη Πολιτεία Αιγαίου για να προλειανθεί η οδός προς την ένωση με την Ελλάδα. Η Ιταλία δεν αντέδρασε, αλλά άρχισε τις υπεκφυγές. Τα Δωδεκάνησα ελευθερώθηκαν με ιταλικά όπλα διεκήρυξαν. Ούτε η κυβέρνηση του Βενιζέλου έδειξε ενδιαφέρον. Όμως ο ελληνικός λαός μυριζόταν την πρόθεση των Ιταλών να μην αποχωρήσουν και ο σατιρικός ποιητής στόλισε για καλά με σατιρικούς στίχους το στρατηγό Giovanni Ameglio.

Στις 18 Οκτωβρίου του 1912 στη Λωζάνη Ιταλία και Τουρκία συνθηκολόγησαν. Η Τουρκία αναγνώρισε την κυριαρχία των Ιταλών στη Λιβύη και η Ιταλία έπρεπε να επιστρέψει τα Δωδεκάνησα στην Τουρκία. Στις 16 Μαρτίου του 1917 ο στρατηγός Ameglio έγινε διοικητής Λιβύης και στη θέση του ήρθε ο υποστράτηγος Ιταλός Bittorio Elia, ενώ μητροπολίτης Ρόδου έγινε ο Απόστολος Τρύφωνος που εξέδιδε το περιοδικό «Ορθόδοξος Διδαχή» με θρησκευτικό και πατριωτικό περιεχόμενο και σε 5 χρόνια απαγορεύτηκε. Τότε κυκλοφόρησε και η εφημερίδα «Ροδιακή» που σήμερα στα 2015 ακόμα κυκλοφορεί, αν και είχε επιβληθεί τότε η λογοκρισία από την Ιταλική διοίκηση. Τα χρόνια αυτά αναδείχθηκε μεγάλος ευεργέτης της Ρόδου ο Ιωάννης Καζούλης αλλά και συνάμα θερμός πατριώτης. Πρόσφερε 4 αεροπλάνα στους πολέμους 1912-13, 6 χιλιάδες λίρες για ρουχισμό του στρατού μας και κατετάγη ως έφεδρος αξιωματικός στον ελληνικό στρατό. Η Ιταλία διατυμπάνιζε, ότι κρατά τα Δωδεκάνησα έως ότου παγιωθεί η ηρεμία στη Λιβύη. Με τους νικηφόρους πολέμους 1912-13 η Ελλάδα απέκτησε γόητρο. Στον 1ο Παγκόσμιο Πόλεμο η Ελλάδα βρέθηκε στο πλευρό των νικητών, στο πλευρό της AΝΤΑΝΤ. Ο Βενιζέλος δεν γνώριζε, ότι η Αγγλία, η Γαλλία και η Ρωσία υπέγραψαν μυστικό πρωτόκολλο στις 26 Απριλίου του 1915 με το οποίο υπόσχονταν τα Δωδεκάνησα, ότι θα καταχωρούνταν στην Ιταλία, αν συντασσόταν με τις δυτικές δυνάμεις, πρόταση που τη δέχθηκε η Ιταλία προθύμως.

Στο Συνέδριο της Νίκης στο Παρίσι στις 30 Δεκεμβρίου του 1918 ο Βενιζέλος υπέβαλε υπόμνημα με το οποίο ζητούσε τα Δωδεκάνησα και το πέτυχε. Όλα τα Δωδεκάνησα θα περιέρχονταν στην Ελλάδα πλην τη Ρόδου για μια πενταετία, οπότε θα γινόταν δημοψήφισμα. Οι Ρόδιοι που πληροφορήθηκαν την εξαίρεσή τους το Πάσχα του 1919 διενήργησαν συλλαλητήριο. Οι Ιταλοί αντέδρασαν και μάλιστα σκότωσαν το γέροντα ιερέα Οικονόμου Παπαλουκά και την Ανθούλα Ζερβού στο χωριό Παραδείσι δίπλα στο σημερινό αεροδρόμιο Διαγόρας της Ρόδου. Τελικά με το Σύμφωνο Βενιζέλου - Τιττόνι τα Δωδεκάνησα πλην της Ρόδου θα παραδίδονταν στην Ελλάδα γι’ αυτό γινόταν υποστολή των ιταλικών σημαιών και αναρτώνταν οι Ελληνικές. Δάκρυα χαράς. Οι Δωδεκανήσιοι εν μέρει δικαιώνονταν.

Με τη Συνθήκη των Σεβρών στις 10 Αυγούστου του 1919 η Τουρκία παραιτείται από κάθε δικαίωμα για τα Δωδεκάνησα και η Ιταλία το ίδιο υπέρ της Ελλάδος. Οι πανηγυρισμοί στα Δωδεκάνησα ατελείωτοι. Μόνο στη Ρόδο η πικρία διαχέονταν στις καρδιές των Ροδίων, αλλά η ελπίδα βρίσκει καλό κλίμα στις ψυχές των Ελλήνων και δε μαραίνεται. Στη Ρόδο διορίζεται ο ιππότης Felice Maissa ως ο πρώτος πολιτικός Ιταλός διοικητής και ύστερα από ένα χρόνο ο κόμης Allesandro de Bosdari.
Με τη συμφορά στη Μικρά Ασία η Ιταλία κι ο Κεμάλ κατήγγειλαν τη Συνθήκη των Σεβρών και η Ελλάδα έχασε τη Σμύρνη και την ενδοχώρα της, την Ανατολική Θράκη και τα Δωδεκάνησα με τη νέα Συνθήκη της Λωζάννης της 24ης Ιουλίου του 1923. Και η Ιταλία προσάρτησε και επίσημα τα Δωδεκάνησα. Το μαρτύριο της σκλαβιάς των Δωδεκανήσιων συνεχίστηκε υπό νέα σκληρή μορφή, γιατί στις 28 Οκτωβρίου του 1922 ο Benito Mussolini με την πορεία του προς τη Ρώμη εγκαθίδρυσε το φασισμό και ανακηρύχτηκε απόλυτος δικτάτορας με τη συγκατάθεση του βασιλιά της Ιταλίας Εμμανουήλ του Γ΄.

Στις 18 Αυγούστου του 1923 στη Ρόδο διορίζεται ο γερουσιαστής Μario Lago με απόλυτες εξουσίες νομοθετικής και διοικητικής στην κτήση της Ιταλίας, στα Δωδεκάνησα. Τα Δωδεκάνησα ήταν επισήμως κτήση της Ιταλίας. Οι Δωδεκανήσιοι υποχρεωτικά απέκτησαν ιταλική υπηκοότητα και ιταλική ταυτότητα, αλλά δεν επιστρατεύονταν. Όσοι αρνούνταν να πάρουν ιταλική υπηκοότητα και ιταλική ταυτότητα έπρεπε να εγκαταλείψουν τα Δωδεκάνησα. Παύθηκε ο δήμαρχος της Ρόδου και διορίστηκε ως δήμαρχος, ως Potesta ο Ιταλός Alfredo Billoti. ΟMario Lago διόρισε σε κάθε κοινότητα, σε κάθε χωριό δήμαρχο της αρεσκείας του και καθιέρωσε τον ιταλικό πανικό κώδικα. Ήταν απόλυτος άρχων ο Mario Lago.

Ο Γενικός Διοικητής προώθησε την επιγαμία. Άρχισαν οι Ιταλοί να παντρεύονται Ελληνίδες και αντίστροφα, αν και ο μητροπολίτης Ρόδου Απόστολος Τρύφωνος αντιδρούσε και δεν επέτρεπε το γάμο. Στα κατοχικά αυτά χρόνια ο μητροπολίτης έγινε ο εθνάρχης των Ελλήνων. Είχε εξουσία να εγκρίνει διαζύγια, να δίνει άδειες γάμου, να εκδικάζει οικογενειακές διαφορές ακόμα και ιδιοκτησίας.

Τότε οι σχέσεις του Αποστόλου με το Mario Lago εντάθηκαν, διότι ο Ιταλός Γενικός Διοικητής κήρυξε την εκκλησία της Δωδεκανήσου Αυτοκέφαλη και απαγόρευσε κάθε σχέση της Δωδεκανησιακής εκκλησίας με το Πατριαρχείο της Κωνσταντινουπόλεως. Κατήργησε τα ελληνικά δικαστήρια και λειτουργούσαν μόνο τα ιταλικά και έβαλε στόχο τον εξιταλισμό των Δωδεκανησίων. Σχετικά με την παιδεία ο Mario Lago εξέδωκε στα 1926 τον Κανονισμό Σχολείων. Όσα χωριά πλήρωναν δασκάλους μπορούσαν να εφαρμόζουν το πρόγραμμα του ελληνικού υπουργείου Παιδείας, αλλά σ’ αυτά η ιταλική γλώσσα ήταν υποχρεωτική και εθεωρείτο πρωτεύον μάθημα. Οι τίτλοι τους όμως δεν αναγνωρίζονταν. Ιδρύθηκαν και ιταλικά σχολεία στα οποία όλα τα μαθήματα γίνονταν στα ιταλικά και οι τίτλοι τους ήταν επίσημοι. Σ’ αυτά τα βιβλία και η γραφική ύλη παρέχονταν δωρεάν. Επίσης ο γενικός Διοικητής ίδρυσε φροντιστήριο για όσους Έλληνες είχαν τίτλο Δημοτικού Σχολείου, τίτλο Γυμνασίου και οι οποίοι αφού μάθαιναν την ιταλική γλώσσα, θα διορίζονταν ως δάσκαλοι. Όσοι επιθυμούσαν ανώτερες σπουδές στέλνονταν στην Ιταλία. Ο Mario Lago τα’ βαλε και με το πηλήκιο, το οποίο φορούσαν οι μαθητές του ελληνικού Γυμνάσιου που τότε ήταν εξατάξιο, το οποίο πάνω από το γείσωμά του είχε επίχρυση τη γλαύκα, το δε χρώμα του ήταν μπλε και έγινε το σύμβολο του πατριωτισμού των Ελλήνων, γι’ αυτό και το απαγόρευσε. Τα ελληνικά σχολεία ως εθνικές γιορτές είχαν την εορτή των τριών Ιεραρχών και την 25ηΜαρτίου.

Ο Ιταλός διοικητής έφερε από την Ιταλία εποίκους Ιταλούς. Άρπαξε εκτάσεις καλλιεργήσιμες και ίδρυσε πρότυπα χωριά με πειραματικές καλλιέργειες, τα οποία είχαν καθολική εκκλησία, δημαρχείο, ιατρείο και κατάστημα τροφίμων και σχολείο. Η ύπαιθρος της Ρόδου που ήταν γεωργική, άρχισε να κάμπτεται. Τα διαβόητα χωριά ήταν: το San Marco στην Κατταβιά, το San Benetetto στα Κολύμπια, το Campochiaro στην Ελεούσα και το Beveragno στον Καλαμώνα. Από τα 1921 οι Ιταλοί έκαμαν εργοστάσιο ηλεκτρικής ενέργειας στην πόλη της Ρόδου που η ζωή της ξεκίνησε από το 408 π.Χ. Οργάνωσαν ταχυδρομείο, τηλεγραφείο και συγκοινωνίες. Στα 1922 ίδρυσαν την εταιρεία τηλεφωνίας. Τα επόμενα χρόνια έως τα 1930 ιδρύθηκε η καπνοβιομηχανία, η λεγόμενη Τ.Ε.Μ.Ι., η βιομηχανία ταπήτων, οι οινοποιία, τα κεραμικά, η σαπωνοποιία, η μεταποίηση λαδιού και η αλευροβιομηχανία. Ανέπτυξαν την οικοδομική δραστηριότητα. Ιδρύθηκε η Κ.Α.Ι.R. στα 1928 ως ποτοποιία που ακόμα και σήμερα στα 2011 υπάρχει, η εταιρεία κεραμικών ΙΚΑΡΟΣ, και η εταιρεία παραγωγής πάγου και αεριούχων ποτών. Επίσης ιδρύθηκε στα 1927 η Τράπεζα Ιταλίας, η Τράπεζα Σικελίας στα 1928 και η Τράπεζα Ρώμης. Όμως το εξαγωγικό και εισαγωγικό εμπόριο διεξήγαγαν οι Ιταλοί και οι Εβραίοι που είχαν ιδρύσει και δικιά τους τράπεζα. Οι Εβραίοι δεν ανθίσταντο στην ιταλοποίηση της Δωδεκανήσου γι’ αυτό και τα παιδιά τους σήκωναν ιταλικές σημαίες χωρίς αντιρρήσεις, ενώ τα ελληνόπουλα αρνούνταν να παρελάσουν με ιταλικές σημαίες. Ο πόθος της ένωσης με την Ελλάδα έκαιγε τις καρδιές τους.

Από τα 1912 έως και τα 1923 οι Ιταλοί άρχισαν να ανοίγουν δρόμους, έκαμαν το αεροδρόμιο των Μαριτσών ως πολεμικό και επιβατικό, δημόσια κτίρια, αστυνομικούς σταθμούς, λιμενικές εγκαταστάσεις, ξενοδοχεία και όλα αυτά με χέρια ροδίτικα και με αγγαρείες ή εξευτελιστικό ημερομίσθιο. Στην πόλη της Ρόδου απαλλοτρίωσαν ιδιοκτησίες Ροδίων για να ιδρύσουν δημόσια κτίρια με εικονικά ποσά. Για την κατασκευή των έργων υποχρέωναν τους εύπορους να προσφέρουν ιταλικές λιρέτες και για την αξία τους, τους έδιναν ομόλογα, τα οποία ποτέ δεν εξοφλήθησαν. To ρυθμιστικό σχέδιο της επέκτασης της πόλης της Ρόδου ανατέθηκε στον αρχιτέκτονα Ιταλό Florestano di Fausto, ο οποίος κατήργησε το τούρκικο νεκροταφείο. Από τα Πλατανάκια και προς το Μόντε Σμιθ έγινε ο νέος οικισμός των Ιταλών στον οποίο οικοδομήθηκε σε κήπο και η κατοικία του κυβερνήτη, τα δε τούρκικα νεκροταφεία που ήταν γύρω από το κάστρο των Ιπποτών καταργήθηκαν όλα. Στα 1928 ιδρύθηκε και το λοιμοκαθαρτήριο.

Άρχισαν περίπου στα 1928 και έως τα 1930 κατήρτισαν κτηματολόγιο, το οποίο και υφίστανται ακόμα, αλλά έχει αρκετά λάθη. Στους δε ιδιοκτήτες έδιναν μεγάλους εντυπωσιακούς τίτλους στην ιταλική γλώσσα. Από το 1923 έως και στα 1936 ιδρύθηκαν τα δημόσια κτίρια: η Νέα Αγορά, το κτίριο της Banca d’ Itaalia, το Ακταίο, το Δικαστικό Μέγαρο, το Ταχυδρομείο, το κτίριο για τις Δημόσιες Υπηρεσίες, το Δημαρχείο, το Νομαρχιακό Μέγαρο και η καθολική του San Giovanni, η σημερινή ορθόδοξη του Ευαγγελισμού εκκλησία και το Θέατρο Puccini. Το Δημαρχιακό Μέγαρο λεγόταν Μέγαρο Φασιστικής Ομοσπονδίας. Εμπρός στο Δημαρχείο ήταν στημένα τα αγάλματα του Ιουλίου Καίσαρα και του Οκταβιανού, οι οποίοι κυβέρνησαν ως απόλυτοι αυτοκράτορες, γιατί και ο Μουσολίνι κυβερνούσε ως αυτοκράτορας. Η ιδρυθείσα εκκλησία του San Giovanni ήταν παρόμοια με εκείνη των Ιπποτών που ανατινάχθηκε, όταν κεραυνός έπεσε και ανεφλέγη η μπαρούτι που βρισκόταν κρυμμένη από τα 1522 στα υπόγεια του ναού τουSan Giovanni μέσα στο κάστρο στο τέρμα της οδού των Ιπποτών. Εμπρός από την νέα εκκλησία του San Giovanni στο Μανδράκι στήθηκε η διαβόητη βρύση καλλιτεχνικό αντίγραφο της βρύσης (της Fontana) που υπήρχε στην πόλη της Ιταλίας Viterbo και εκεί ήταν η granda (η μεγάλη). Η Viterbo φημιζόταν για τις βρύσες της, επειδή η μία συναγωνιζόταν την άλλη σε καλλιτεχνικότατα.

Οι Ιταλοί βέβαιοι, ότι ποτέ δεν θα έφευγαν από τη Ρόδο και τα Δωδεκάνησα επιδόθηκαν στην κατασκευήν και άλλων οικοδομών. Ίδρυσαν Σχολείο αρρένων και θηλέων, ορφανοτροφείο θηλέων, την μετέπειτα Παιδαγωγική Ακαδημία και το κτίριο της φασιστικής Νεολαίας. Ίδρυσαν ακόμα δύο στρατώνες, την Caserma Principeκαι την Caserma Regina, στους οποίους σήμερα στεγάζονται το Βενετοκλειο Γυμνάσιο και Λύκειο. Κατασκεύασαν το κτίριο της αεροπορίας στο οποίο λειτουργεί η Τουριστική Σχολή σήμερα και το Βασιλικό Νοσοκομείο, διότι ενώ στην Ιταλία κυβερνούσε ο φασίστας Μουσολίνι, είχε ταυτόχρονα κρατήσει και το θεσμό της βασιλείας με βασιλιά τον Εμμανουήλ τον Γ΄.

Επίσης η φασιστική διοίκηση στη Ρόδο ίδρυσε: το στάδιο Μουσολίνι, το σημερινό Στάδιο Διαγόρα, που ήταν στην αρχαία εποχή ο ολυμπιονίκης από τότε έως σήμερα όλων των αιώνων και τη Μονή Φιλερήμου. Στα 1932 στη Ρόδο υπήρχαν 9 ξενοδοχεία από τα οποία ξεχώριζαν το Έλαφος και η Ελαφίνα στον Προφήτη Ηλία και το ξενοδοχείο των Ρόδων που ήταν το μεγαλύτερο και ωραιότερο στη Μεσόγειο και στα Βαλκάνια, το la Grande Albergo delle Rose».

Στα 1935 κατασκευάστηκε το ξενοδοχείο Θέρμαι, διότι εκεί ανάβλυζε ζεστό ιαματικό νερό. Τη χρονιά του 1935 οικοδομήθηκε το Ενυδρείο που λειτουργεί έως και σήμερα. Επειδή οι Ιταλοί πίστεψαν, ότι η Ρόδος και τα Δωδεκάνησα και κληρονομικά τους ανήκαν, αφού οι καθολικοί Ιππότες άφησαν την πολιτιστική τους ταυτότητα στη Ρόδο και στα υπόλοιπα Δωδεκάνησα, γι’ αυτό προσπαθούσαν να αναδείξουν τη Ρόδο πνευματικά και πολιτιστικά. Ίδρυσαν Αρχαιολογικό Μουσείο στο χώρο του νοσοκομείου των Ιπποτών, Βιβλιοθήκη αρχαιολογικού και ιστορικού περιεχομένου, εξέδιδαν το περιοδικό «Clara Rhodos» (Λαμπρή Ρόδος), συνέστησαν τη Βιβλιοθήκη των Λουλουδιών (Biblioteca del Fiore), τη Βιβλιοθήκη Gioventu στο ναυαρχείο των Ιπποτών εντός του Κάστρου, τη Βιβλιοθήκη της καθολικής Αρχιεπισκοπής και του Βενετοκλείου Γυμνασίου.

Η Ρόδος για τους Ιταλούς ήταν το καμάρι τους, η περηφάνεια τους, ήταν η δόξα τους. Ακόμα και λέσχες ίδρυσαν όπως η λέσχη Ιταλία, των Κυνηγών και η Περιηγητική. Μόνο που οι Δωδεκανήσιοι και οι Ρόδιοι από τα βάσανα της τουρκοκρατίας και τη φτώχεια έπεσαν στα φασιστικά δεσμά. Το όνειρό τους να δουν το εθνικό τους σύμβολο να ριπίζεται από τ’ αγέρι του Ανατολικού Αιγαίου ξεθώριαζε. Σιγά – σιγά έσβηνε, ενώ οι Ιταλοί καυχόταν για τη Ρόδο και έγραφαν: Η Ρόδος είναι μια Πομπηία που επέζησε. Είναι πολύτιμο αντικείμενο. Η Ρόδος δεν είναι μόνο ιταλική, είναι ιδανική κληρονομιά, είναι αλλά κοινή κληρονομία τέχνης και ιστορίας.

Οι Ιταλοί επέβαλαν βαρύτατη φορολογία στους Έλληνες, τους οποίους δεν τους ονόμαζαν Έλληνες αλλά απλώς ορθόδοξους. Το ημερομίσθιο των Ελλήνων εργατών ήταν μία λιρέτα, ενώ των Ιταλών 10 λιρέτες. Οι ώρες εργασίες των Ορθόδοξων ήταν εξαντλητικές. Για τις ιταλικές εταιρείες η φορολογία ήταν ελαφρότατη. ιδιαίτερα οι Έλληνες στην οικονομική κρίση του 1929 – 1936 υπέφεραν πολύ, αλλά παρά τα καταπιεστικά μέτρα το πατριωτικό φρόνημα των Ελλήνων δεν εκάμθη. Πολλοί όμως μετανάστευσαν στην Αμερική, στην Αυστραλία, στη Βραζιλία και ιδιαίτερα στην Αίγυπτο όπου ο Ελληνισμός άκμαζε οικονομικά και κυρίως ο οίκος Καζούλη γι’ αυτό και ευεργέτησαν τη Ρόδο ιδρύοντας την Αστική Σχολή, το Αμαράντειο και το Βενετόκλειο Σχολείο για να ξεφύγουν οι Ρόδιοι από το σκοτάδι της αμάθειας. Τη μετανάστευση των ορθοδόξων οι Ιταλοί τη βοηθούσαν ποικιλοτρόπως.

Οι Ιταλοί παντού ακόμα και στα 44 χωριά της Ρόδου ίδρυσαν τα κέντρα «DOPO LAVORO», μετά την εργασία. Σ’ αυτά ακουγόταν η προπαγάνδα υπέρ του φασισμού και του Μουσολίνι. Η Ιταλία ήταν αυτοκρατορία και ο Duce ο αυτοκράτορας, ενώ η Ελλάδα ήταν μια πάμπτωχη χώρα. Το μόνο που επέτρεπαν οι Ιταλοί ήταν το Ελληνικό Προξενείο, αλλά περιόριζαν τη δράση του. Απ’ αυτό οι Έλληνες δρόσιζαν την ελπίδα τους που άρχισε να μαραίνεται. Κυκλοφορούσαν δύο ελληνικές εφημερίδες η Ροδιακή και η Νέα Ρόδος αλλά από αυστηρότατη λογοκρισία. Ευρύτατη κυκλοφορία είχε η ιταλική εφημερίδα «Messagero di Rodi».

Στα 1933 ο Νικόλαος Πλαστήρας κατέφυγε στη Ρόδο μετά την αποτυχημένη απόπειρα του να καταλάβει πραξικοπηματικά την εξουσία, αλλά οι Ιταλοί δεν του επέτρεψαν την παραμονή. Το ίδιο συνέβη και με τον Ελευθέριο Βενιζέλο, όταν στα 1935 που προσπάθησε να καταλάβει πραξικοπηματικά την εξουσία και απέτυχε. Ο Μario Lago παραιτήθηκε στα 1936 και στη Ρόδο κατέβηκε ο ένας εκ της τετραρχίας του φασισμού, ο σκληρός και άτεγκτος De Vecchi, ο οποίος καθύβρισε τους αρμόδιους Ιταλούς που ύστερα από τόσα χρόνια οι Ρόδιοι και οι Δωδεκανήσιοι μιλούσαν ελληνικά ακόμα και δημοσίως γι’ αυτό έλαβε σκληρότατα μέτρα.

Ø Κατήργησε το μπλε πηλίκιο με τη γλαύκα στους μαθητές του Βενετοκλείου Γυμνασίου και τους υποχρέωσε να παρελαύνουν στις ιταλικές γιορτές με ιταλικές σημαίες, αλλά ο Αλέξανδρος Διάκος μαθητής της προτελευταίας τάξης του εξατάξιου Γυμνασίου αρνήθηκε να κρατήσει την Ιταλική σημαία και ο πατέρας του νύχτα το φυγάδευσε για να μην τον φυλακίσουν. Στην Αθήνα τελείωσε το Γυμνάσιο, μπήκε στη Σχολή Ευελπίδων και ήταν ο πρώτος αξιωματικός που για να καταλάβει στην Πίνδο το ύψωμα Τσούκα όταν οι Ιταλοί την 28η Οκτωβρίου του 1940 εισέβαλαν στην Ελλάδα φώναξε: «Εμπρός… παιδιά… για μια ελεύθερη Ελλάδα και ελεύθερα Δωδεκάνησα». Ένα κρυμμένο ιταλικό πολυβόλο του ’κοψε το νήμα της ζωής του. Σήμερα το άγαλμά του δεσπόζει στο Μανδράκι της Ρόδου σε στάση επίθεσης και στη βάση του είναι τα ιερά οστά του.

Ø Απαγόρευσε επί ποινή φυλάκισης την ελληνική γλώσσα
Ø Ο χαιρετισμός σε δημόσιους χώρους έπρεπε να γίνεται ρωμαϊστί, με ανύψωση της δεξιάς παλάμης.
Ø Όταν γινόταν η έπαρση και η υποστολή της ιταλικής σημαίας, έπρεπε να γίνεται αυτόματη ακινητοποίηση με το βρόντο του πυροβόλου από το Μόντε Σμιθ και ρωμαϊκός χαιρετισμός. Οι πάντες πεζοί, μικροί και μεγάλοι, εποχούμενοι και μη ακόμα και τετράποδα με τους συνοδούς τους, κάρα και άμαξες. Υπεύθυνοι ήταν οι ιδιοκτήτες των ζωντανών.
Ø Στα λεωφορεία έβαλε Ιταλούς που δεν ήξεραν ελληνικά. Τα λεωφορεία ήταν δημόσιος χώρος.
Ø Για να ασκήσεις το επάγγελμα του γιατρού, του εμπόρου ακόμα και του πλανόδιου πωλητή έπρεπε ή ο ίδιος ή ένα από τα παιδιά σου να πάρουν την ιταλική υπηκοότητα ή να γραφτεί στο φασιστικό κόμμα. Όποιος αρνείτο, αφαιρείτο η άδεια ασκήσεως επαγγέλματος και εφυλακίζετο.
Ø Για κάθε τι έπρεπε οι ορθόδοξοι να παίρνουν permesso, άδεια. Οι Ιταλοί αστυνομικοί, οι carabinieri ήλεγχαν τα πάντα.
Ø Αντικατέστησε τους κοινοτάρχες και έβαλε άλλους που έπρεπε να είναι ντυμένοι με φασιστική στολή: πράσινο παντελόνι, μαύρο πουκάμισο (camicia nero), δίκοχο με το σήμα το φασιστικό, σακάκι πράσινο με εξάρτηση όπως οι αξιωματικοί.
Ø Σε κάθε επέτειο οι κάτοικοι της πόλης της Ρόδου έπρεπε να αναρτούν ιταλική σημαία με τα χρώματα verde, bianco και rossο, πράσινο, άσπρο και κόκκινο.
Ø Κάθε δημόσιο κτίριο και κάθε σχολείο όχι μόνο ιταλικό και ελληνικό ακόμα και στα χωριά στην πρόσοψή του έπρεπε να’ έχει την ανάγλυφη φυσιογνωμία του Μουσολίνι δεξιά και αριστερά το φάχιο, fachio το ρωμαϊκό σύμβολο ισχύος, ράβδους δεμένες με ένα πέλεκη στην άκρη που εσήμενε εν τη ενώσει η ισχύς, το δε τσεκούρι , ότι τσακίζει κάθε αντίσταση, κάθε ανταρσία.
Ø Απαγόρευσε τη χειροτονία νέων ιερέων, αλλά ύστερα από ικεσίες επέτρεψε στις εκκλησίες να γίνεται κατηχητικό στα Ελληνόπουλα και στις Ελληνοπούλες.

Ø Έκλεισε όλα τα ελληνικά σχολεία που λειτουργούσαν με το πρόγραμμα του Ελληνικού Υπουργείου Παιδείας και με νόμο όλα τα σχολεία μετετράπησαν σε ιταλικά με δασκάλους Ιταλούς ή Έλληνες που διδάχθηκαν την ιταλική γλώσσα και είχαν σχετική πιστοποίηση για την κατάρτιση τους στην ιταλική γλώσσα. Τα δημοτικά σχολεία σύμφωνα με το ιταλικό Υπουργείο Παιδείας ήταν πενταετή. Στα ιταλικά σχολεία ασκείτο η φασιστική προπαγάνδα. Η Ιταλία ήταν αυτοκρατορία, ενώ η Ελλάδα, la Grecia ήταν χώρα φτωχή. Όσα Ελληνόπουλα τελείωναν την Πέμπτη Δημοτικού και είχαν έφεση για γράμματα προσπαθούσαν να τα προωθήσουν προς το ιταλικό Γυμνάσιο της πόλης της Ρόδου που είχε και οικοτροφείο και όλα δωρεάν ακόμα η φοίτησή τους σε πανεπιστήμιο της Ιταλίας.

Κάθε πρωί σε κάθε σχολείο γινόταν έπαρση της ιταλικής σημαίας και τα παιδιά υποχρεωτικά τραγουδούσαν τον ύμνο για το Μουσολίνι του οποίου ο βίος του και η πορεία του προς τη Ρώμη διδασκόταν υποχρεωτικά και οι Ιταλοί δάσκαλοι υποχρέωναν τα παιδιά να διηγούνται τη ζωή και τη δόξα του ως μάθημα. Βιβλία και γραφική ύλη όλα δωρεάν. Επίσης ησκείτο προπαγάνδα τα παιδιά του δημοτικού σχολείου να γράφουν balilla, δηλαδή στην κατώτερη βαθμίδα του φασισμού. Όσα ήταν γραμμένα ή για λόγους ανάγκης των γονέων τους ή από φτώχεια ή από συμπάθεια το φασιστικό καθεστώς που υποσχόταν πλούτη και καλοπέραση είχαν πολλές απολαβές. Τους χορηγούσαν δωρεάν στολή. Κάθε Κυριακή καινούριο λεωφορείο τα ’παιρναν, τα πήγαιναν περιήγηση, εκδρομή και πλούσιο φαγοπότι. Όλα δωρεάν. Στα 1939 εγκαινιάστηκε ο νέος καθολικός ναός κοντά στη καπνοβιομηχανία παρουσία του De Vecchi. Ήταν και είναι αφιερωμένος στον San Franchisco, στον Άγιο καθολικό που μάγευε τα πουλιά γι’ αυτό και σήμερα στο άγαλμά του στο δεξί του χέρι και συγκεκριμένα στην παλάμη του κάθεται ένα πέτρινο πουλί. 
 ΠΗΓΗhttp://www.istorikathemata.com/