Δευτέρα 30 Ιουνίου 2014

Η 28 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 1940 ΚΑΙ Η ΟΥΔΕΤΕΡΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΙΣΠΑΝΙΑΣ




  Βασίλης Σ. Ε. Τσίχλης, Ιστορικός, δικηγόρος Πειραιώς





Η ιταλική επίθεση κατά της Ελλάδος την 28η Οκτωβρίου 1940, παρά τη μεγάλη σημασία που έχει για τη χώρα μας, αποτελεί για τους ξένους ιστορικούς ένα γεγονός ελάσσονος σημασίας, γι’ αυτό άλλωστε οι περισσότερες ξένες μελέτες αναφέρονται σε αυτή ακροθιγώς.



    Η Γερμανία φαίνεται ότι δεν γνώριζε τη σχεδιαζομένη επίθεση καθώς δεν έβλεπε τον λόγο να επεκταθεί ο πόλεμος στη βαλκανική χερσόνησο. Από τη στιγμή, όμως, που η Ιταλία ενεπλάκη, έπρεπε οπωσδήποτε να νικήσει, ειδάλλως ο Άξονας διέτρεχε τον κίνδυνο να μετατραπεί η Ελλάδα σε βρετανική στρατιωτική βάση. Το θέμα ήταν ζωτικής σημασίας για τη Γερμανία διότι η Κρήτη αποτελούσε το νοτιότερο σημείο από το οποίο τα συμμαχικά βομβαρδιστικά μπορούσαν να απογειωθούν για να πλήξουν τις ρουμανικές πετρελαιοπηγές, τη βασική πηγή καυσίμων του Ράιχ.


   Την αποτυχημένη ιταλική εισβολή ακολούθησε η γερμανική που σύντομα κατέβαλε τον ήδη κουρασμένο ελληνικό στρατό. Συνήθως λέγεται ότι η ελληνική αντίσταση καθυστέρησε τη γερμανική επίθεση στη Σοβιετική Ένωση, προσφέροντας πολύτιμο χρόνο στους Σοβιετικούς και φέρνοντας πιο κοντά τον βαρύ ρωσικό χειμώνα. Εν τούτοις, η ελληνική αντίσταση στην ίδια την ιταλική επίθεση επηρέασε την εξέλιξη του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου; Αυτό είναι ένα ερώτημα με το οποίο δεν φαίνεται να ασχολήθηκε κανείς αλλά απασχόλησε τον Χίτλερ. Όταν ο Μουσολίνι συνελήφθη από τους παρτιζάνους, ανάμεσα στα έγγραφά του βρέθηκε και μια επιστολή του Χίτλερ προς αυτόν του Δεκεμβρίου 1944. Στην ενδιαφέρουσα αυτή επιστολή, ο Χίτλερ σχολιάζει πως θα μπορούσε να είχε εξελιχθεί ο πόλεμος αν οι Ιταλοί δεν είχαν εισβάλει στην Ελλάδα.

    Ο Χίτλερ έως τον Ιανουάριο του 1941 επιθυμούσε να ελέγξει απολύτως τη δυτική Μεσόγειο. Αυτό δεν ήταν δύσκολο διότι εκτός από την Ισπανία και τις βρετανικές κτήσεις του Γιβραλτάρ και Μάλτας, η υπόλοιπη δυτική Μεσόγειος ήδη ελεγχόταν από τον Άξονα. Γράφει μάλιστα ότι είχε έρθει σε κάποια συνεννόηση με τον Φράνκο, χωρίς περισσότερες λεπτομέρειες. Η Ισπανία, αν και τελικώς παρέμεινε ουδέτερη, ήταν φιλικά διακείμενη στον Άξονα. Στόχο του Χίτλερ λοιπόν, αποτελούσαν οι βρετανικές κτήσεις και κυρίως το Γιβραλτάρ που ήλεγχε την είσοδο της Μεσογείου. Εν τούτοις, οι ελληνικές νίκες επί των Ιταλών ενθάρρυναν τους Βρετανούς να αντεπιτεθούν στη Λιβύη, νικώντας και αυτοί τους Ιταλούς. Από εκείνο το σημείο και ύστερα, εξακολουθεί ο Χίτλερ στην επιστολή του, ο Φράνκο έγινε διστακτικός. Πλην του γεγονότος ότι οι Ιταλοί έχαναν και στα δύο μέτωπα που οι ίδιοι άνοιξαν, γινόταν σαφές ότι δεν υπήρχε συντονισμός μεταξύ των γερμανικών και ιταλικών κινήσεων, γεγονός που μάλλον προβλημάτιζε τους Ισπανούς.



    Η τελευταία φορά που η Γερμανία προσπάθησε να πείσει τον Φράνκο ήταν την άνοιξη του 1941.
Έκτοτε, η εμπλοκή της στη Σοβιετική Ένωση δεν της επέτρεψε να ασχοληθεί με τη δυτική Μεσόγειο. Πάντως, την άνοιξη του 1941 ο Χίτλερ πίστευε ότι ήταν τόσο ισχυρός που μπορούσε να επιτεθεί στο Γιβραλτάρ ακόμη και χωρίς ισπανική βοήθεια. Για την ευόδωση του σχεδίου του όμως, χρειαζόταν η πλήρης συνδρομή της Ιταλίας (υλική και διπλωματική), που δεν υπήρχε εκείνη τη στιγμή.


    Και ο Χίτλερ ολοκληρώνει την επιστολή του γράφοντας: «Αν το 1941 η Ιταλία, αντί να μάχεται στην Ελλάδα είχε από κοινού με τη Γερμανία επιλύσει το ισπανικό ζήτημα, η εξέλιξη του πολέμου ίσως ήταν διαφορετική». Αυτήν την πρόταση της επιστολής, ο Μουσολίνι την υπογράμμισε δύο φορές. Τι ακριβώς εννοεί ο Χίτλερ με τον όρο «ισπανικό ζήτημα», δεν γίνεται σαφές στην επιστολή του. Αν όμως ο Άξονας είχε καταφέρει να καταλάβει το Γιβραλτάρ, θα προκαλούσε ασφυξία στις βρετανικές δυνάμεις στην Αίγυπτο, που κάλυπταν τις πετρελαιοπηγές της Μέσης Ανατολής. Από την επιστολή φαίνεται ότι ο Χίτλερ διαμαρτύρεται (διακριτικώς) διότι αναγκάσθηκε από την πολιτική του Μουσολίνι να εισβάλει στην Ελλάδα και αντί να επενδύσει στην κατάληψη του Γιβραλτάρ να αναλώσει τους αλεξιπτωτιστές του στην Κρήτη.


   
 Είναι δύσκολο να απαντήσουμε κατά πόσον οι ελληνικές νίκες πράγματι αποθάρρυναν τους Ισπανούς. Εν τούτοις, είναι προφανές ότι για να διατυπώνει την εικασία αυτή ο Χίτλερ, το ζήτημα απασχόλησε τους Γερμανούς. 

Παρασκευή 27 Ιουνίου 2014

ΜΠΟΥΡΤΖΙ











Μικρό νησί μπροστά στο λιμάνι του Ναυπλίου καλυμμένο πλήρως από ένα παλιό ενετικό κάστρο, στο οποίο οφείλει και το όνομά του.

 

 

 

Ιστορία

Αρχικά ονομαζόταν από τους ναυτικούς νησάκι του Αγίου Θεοδώρου. Κατά την πρώτη Ενετική κυριαρχία (1389 – 1540) και συγκεκριμένα το 1473, μετά την αποχώρηση του Μαχμούτ Πασά, οι Ενετοί το οχύρωσαν με πύργο, όπου τοποθέτησαν πυροβόλα. Από τότε ονομάστηκε Καστέλλι ή Μπούρτζι και αργότερα Πασσάζ – πέρασμα. Πρόσθετα οχυρωματικά έργα έγιναν κατά την δεύτερη ενετική κυριαρχία (πύργος με περίβολο και προμαχώνα).
Η πρώτη οχύρωση -του 1473- έγινε από τον Ενετό Προβλεπτή Pasqualigo, ο οποίος ανέθεσε τις εργασίες στον αρχιτέκτονα Antonio Gambello.


Οι Τούρκοι επανήλθαν το 1540. Ο Μοροζινης κυρίευσε και πάλι το Μπούρτζι το 1686 και κατέσφαξε τη φρουρά των Τούρκων. Από το Μπούρτζι έως τον απέναντι λιμενοβραχίονα απλωνόταν τη νύχτα μια αλυσίδα που έκλεινε το λιμάνι. Εξαιτίας αυτού ονομαζόταν το Ανάπλι Πόρτο Κατένα ή «Λιμήν της Αλύσου», στα χρόνια της Γαληνοτάτης Δημοκρατίας.
Μετά τη συνθήκη του Κάρλοβιτς (1698), οι Ενετοί ανήγειραν στο νησάκι ισχυρό πύργο και προμαχώνες με πυροβόλα δημιουργώντας έτσι το γνωστό κάστρο που δεσπόζει σήμερα στην είσοδο του λιμανιού του Ναυπλίου.



Οι Τούρκοι ξαναπήραν το κάστρο, όπως και την υπόλοιπη περιοχή, από τους Ενετούς το 1715.
Κατά την Ελληνική επανάσταση του 1821, το Μπούρτζι καταλήφθηκε το 1822 από 50 οπλοφόρους και 150 πυροβολητές των οποίων ηγούνταν οι Άστιγξ, Άνερμαν, Χάνεκ και Δημ. Καλλέργης, υπό τη γενική διοίκηση του Γάλλου ταγματάρχη Φ. Γκιουρντέν, που κανονιοβολούσε το Ναύπλιο από το Μπούρτζι και κατάφερε να ματαιώσει απόπειρα τροφοδοσίας των πολιορκούμενων Τούρκων από αγγλικό πλοίο. Στις αιματηρές ελληνικές εμφύλιες διαμάχες (1823–1833), δύο φορές η τότε κυβέρνηση αναγκάσθηκε να καταφύγει στο Μπούρτζι για την ασφάλειά της, στις 25 Μαΐου του 1824 και στις 2 Ιουλίου του 1827.


Μετά την έλευση του βασιλιά Γεωργίου Α' και με εντολή του, το 1865, το Μπούρτζι αφοπλίστηκε, έπαψε να είναι φρούριο κι έγινε τόπος διαμονής του δήμιου της γκιλοτίνας. Η γκιλοτίνα "λειτουργούσε" στο φρούριο του Παλαμηδίου (όταν δεν περιόδευε) και οι δήμιοι υπήρξαν ανέκαθεν λίαν μισητά πρόσωπα, οπότε προφανώς θεωρήθηκε καλή ιδέα ο τόπος διαμονής των δημίων να είναι απομονωμένος.


Από το 1930 ο χώρος στο Μπούρτζι μετατράπηκε σε ξενοδοχείο, που λειτουργούσε έως το 1970 και φιλοξένησε πολλές προσωπικότητες στην πρώτη περίοδο της τουριστικής ανάπτυξης της Ελλάδας.

ΠΗΓΗ  http://www.kastra.eu

Δευτέρα 23 Ιουνίου 2014

ΦΙΛΟΠΟΙΜΗΝ Ο ΜΕΓΑΠΟΛΙΤΗΣ (253π.Χ.- 183π.Χ.) Ο ΕΣΧΑΤΟΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

Πρόλογος - η μόρφωση και ο βίος του Φιλοποίμενος

Ο Φιλοποίμην, ο επονομαζόμενος και "έσχατος των Ελλήνων"(1), γεννήθηκε το 253 π. Χ. στην Μεγαλόπολη, ήταν γιος του Κραύγιδος αλλά επειδή έμεινε ορφανός σε νεαρή ηλικία και μεγάλωσε από ένα φίλο του πατέρα του, τον Κλέανδρο. Από νωρίς έδειξε κλίση προς την πολεμική τέχνη και ήδη από την εφηβεία του λάμβανε μέρος σε μικρές επιδρομές πολεμιστών της Μεγαλόπολης εναντίον άλλων πόλεων. Ακολούθησε την σωματική άσκηση ως στάση ζωής που ερχόταν σε αντίθεση με τον πολυτελή και τριφυλό βίο των συμπατριωτών του εκείνη την εποχή. Όταν δεν ησκείτο στα όπλα εργαζόταν επίπονα στο κτήμα του όπως ένας απλός εργάτης, ζώντας λιτά. Με τα έσοδα από το κτήμα του αγόραζε κυρίως όπλα και άλογα, ενώ στον ελεύθερο χρόνο του μελετούσε συγγράμματα Ελλήνων φιλοσόφων, αλλά και τα Ομηρικά έπη. Διάβαζε επίσης συγγράμματα για την στρατηγική (όπως τα "Τακτικά" του Ευαγγέλου), αλλά δεν περιοριζόταν μόνο στην θεωρία, αλλά εξέταζε και στην πράξη τοποθεσίες, ρέματα, χαντάκια, ποταμούς, στενώματα πεδιάδων, υπολογίζοντας με πρακτικό τρόπο ζητήματα στρατηγικής.




Ο Φιλοποίμην από νωρίς ασχολήθηκε με τα δημόσια πράγματα συμμετέχοντας σε δημόσιες ομιλίες και συγκεντρώσεις, ενώ καθημερινά συναναστρεφόταν με φίλους και συμπολίτες του στην αγορά. Η εποχή κατά την οποία ανδρώθηκε ο Φιλοποίμην ήταν εποχή παρακμής για τον Κλασσική Ελλάδα. Το μοντέλο της πόλης κράτους έτεινε να εγκαταλειφθεί καθώς δεν εξυπηρετούσε τις ανάγκες της εποχής. Οι δύο μεγάλοι συνασπισμοί πόλεων ήταν η Αιτωλική και η Αχαϊκή συμπολιτεία, ενώ μεγάλη στρατιωτική και πολιτική δύναμη είχε και η Μακεδονία. Η υπερδύναμη της εποχής ήταν φυσικά η ανερχόμενη Ρώμη που βρίσκοντας συνεχώς αφορμές ακολουθούσε μια όλο και περισσότερο παρεμβατική πολιτική στον Ελλαδικό χώρο.

Στα μισά του 3ου αιώνα π.χ. χάρις τις μεταρρυθμίσεις του Βασιλιά Κλεομένη Γ΄, η Σπάρτη ανέκαμψε στρατιωτικά και πολιτικά, απειλώντας την κυριαρχία της Αχαϊκής Συμπολιτείας στην Νότια Πελοπόννησο μετά τις αποσκιρτήσεις πολλών πόλεων της Αρκαδίας. Το 222 π. Χ. ο Κλεομένης σε μια αιφνιδιαστική επίθεση του κατά της Μεγαλόπολης εισχώρησε και κατέλαβε την αγορά της. Οι κάτοικοι της κατάφεραν να διαφύγουν, ενώ ο Φιλοποίμην μαζί με λίγους ακόμη πολέμησε κατά τον εισβολέων στο κέντρο της πόλης και αποχώρησε μόνο όταν ο ίδιος πληγώθηκε και σκοτώθηκε το άλογο του.

Χάρις στην μάχη αυτή, οι κάτοικοι της πόλης βρήκαν ευκαιρία να ξεφύγουν από μια πιθανή αιχμαλωσία καταφεύγοντας στην Μεσσηνία. Ο Κλεομένης έστειλε πρεσβευτές καλώντας τους πρόσφυγες να επιστρέψουν στις εστίες τους υποσχόμενος ότι δεν θα τους πειράξει, αλλά ο Φιλοποίμην έπεισε τους συμπατριώτες του να μην επιστρέψουν γιατί κάτι τέτοιο θα τους καθιστούσε αιχμαλώτους του Κλεομένη. Τελικώς λόγω της άρνησης των Μεγαλοπολιτών να επιστρέψουν, ο Κλεομένης αποχώρησε άπρακτος καταστρέφοντας όμως μεγάλο τμήμα της πόλης. Η ανερχόμενη δύναμη της Σπάρτης είχε προσελκύσει πολλές πόλεις της Αρκαδίας που αποχωρούσαν από την Αχαϊκή Συμπολιτεία και συμμαχούσαν με τον Κλεομένη.  

Η μάχη της Σελλασίας - ο Φιλοποίμην ίππαρχος των Αχαιών

Κλεομένης Γ΄
Για να αντιμετωπίσουν τον κίνδυνο του Κλεομένη, οι Αχαιοί απευθύνθηκαν στον ισχυρό Βασιλιά της Μακεδονίας Αντίγονο Γ΄ Δώσωνα, ο οποίος συγκέντρωσε μια μεγάλη στρατιά αποτελούμενη από 30.000 οπλίτες και εισέβαλε στην Λακωνική ακολουθούμενος από τους Αχαιούς συμμάχους του. Ο Κλεομένης αντιλαμβανόμενος την κρισιμότητα της κατάστασης απελευθέρωσε όλους τους είλωτες δίνοντας τους δικαιώματα πολίτη, κατάφερε βιαστικά να συγκεντρώσει 1.000 μισθοφόρους και τελικά παρέταξε μια στρατιά 20.000 ανδρών. Ακολούθησε η μάχη της Σελλασίας, μια από της σημαντικότερες του ύστερου Αρχαίου Ελληνισμού, κατά την οποία αρχικώς οι Σπαρτιάτες αιφνιδίασαν τους αντιπάλους τους με μια ισχυρή επίθεση στο κέντρο της παράταξης με αρχηγούς τον Ευκλείδα και τον ίδιο τον βασιλιά Κλεομένη. Στην κρίσιμη στιγμή που διαφαινόταν μια πιθανή νίκη των Σπαρτιάτων, το ιππικό των Αχαιών επιτέθηκε με σφοδρότητα στο δεξιό των αντιπάλων τους χάρις την ηγεσία του Φιλοποίμενος. Η επίθεση αυτή συνέτριψε το δεξιό άκρο των Σπαρτιατών που σταδιακά ξεκίνησαν να υποχωρούν. Η υποχώρηση εξελίχθηκε σε φυγή κατά την οποία σκοτώθηκαν ο Κλεομένης και ο Ευκλείδας. Η στρατιωτική δύναμη της Σπάρτης εκμηδενίστηκε για να μην ανακάμψει ποτέ ξανά. Ο Αντίγονος επέβαλλε την ειρήνη στην περιοχή αποκαθιστώντας την επιρροή των Αχαιών.

Μετά την μάχη της Σελλασίας ακολούθησε μια δεκαετία χωρίς στρατιωτικές εξελίξεις στην περιοχή. Κατά την περίοδο αυτή ο Φιλοποίμην ταξίδεψε στην Κρήτη όπου πολέμησε ως μισθοφόρος στους πολέμους μεταξύ των πόλεων του νησιού. Στις μάχες αυτές, ο Φιλοποίμην απέκτησε πολύτιμη εμπειρία, ενώ έμαθε τα πολεμικά τεχνάσματα στην πράξη. Επιστρέφοντας στην Πελοπόννησο είχε εδραιωθεί ήδη η φήμη του σε σημείο να οριστεί αρχηγός του ιππικού (ίππαρχος) της Αχαϊκής συμπολιτείας. Την εποχή εκείνη οι πολεμιστές ήταν υποχρεωμένοι να κομίζουν οι ίδιοι τα όπλα τους και τον εξοπλισμό τους. Έτσι και οι ιππείς όφειλαν να συντηρούν εξ ιδίον τα άλογα τους. Για τον λόγο αυτό οι ιππείς ήταν όλοι από εύπορες οικογένειες που χάρις την επιρροή τους, απέφευγαν την στράτευση είτε έστελναν αντικαταστάτες, ενώ οι ίδιοι ήταν εντελώς άπειροι και ακατάλληλοι. Ο Φιλοποίμην δεν ανέχτηκε τίποτε από όλα αυτά, επέβαλλε την κανονική στράτευση όλων των ιππέων, κατέβαλλε προσπάθειες ώστε να συντηρούνται σωστά τα πολεμικά άλογα, ενώ ο ίδιος με συνεχείς περιοδείες του στις πόλεις του κοινού παρακινούσε τους νέους να φιλοτιμηθούν και να στρατευθούν για την ελευθερία της πατρίδας τους. Εκτός αυτών, ο Φιλοποίμην καθιέρωσε να γίνονται συνεχώς ασκήσεις, συνοδείες και αγώνες μεταξύ των ιππέων, ώστε να διατηρούνται σε εγρήγορση, ενώ τους δίδαξε ελιγμούς κατά ιππέα και κατά ουλαμό. Όλη αυτή η εργώδης προσπάθεια απέδωσε σύντομα καρπούς, ώστε η Αχαϊκή Συμπολιτεία αναγνωρίζοντας την προσφορά του τον εξέλεξε στρατηγό.

Οι στρατηγίες του εναντίον της Αιτωλικής Συμπολιτείας και της Σπάρτης

Το 209 π.Χ. η Αιτωλική Συμπολιτεία με σύμμαχους από τις πόλεις της Ηλείας χωρίς αφορμή διεξήγαγαν μια άγρια επιδρομή στα εδάφη των Αχαιών λεηλατώντας και καταστρέφοντας πόλεις και αγρούς. Ακολούθησε η μάχη στον Λαρισό ποταμό (2), κατά την οποία ηττήθηκαν κατά κράτος οι επιδρομείς. Στην μάχη αυτή έμεινε ξακουστή η προσωπική μονομαχία του Φιλοποίμενος με τον ίππαρχο των Αιτωλών Δαμόφαντο, κατά την οποία ο Φιλοποίμην σκότωσε τον αντίπαλο του και σκόρπισε φόβο στις τάξεις των Αιτωλών. Μετά την σημαντική αυτή νίκη ο Φιλοποίμην καθιερώθηκε στην συνείδηση όλων ως ο κορυφαίος στρατηγός της εποχής του. Αυτός επιδόθηκε στην οργάνωση του πεζικού των Αχαιών, τους οποίους εξόπλισε με σάρισες και μεγάλες ασπίδες και τους δίδαξε τα προτερήματα της οργανωμένης φάλαγγας και των ελιγμών της.

Ακολούθησε το 209 π. Χ. ένας νέος πόλεμος κατά της Σπάρτης που είχε ως ηγέτη τον τύραννο Μαχανίδα. Συγκεκριμένα όταν οι Σπαρτιάτες εισέβαλαν στην Μαντίνεια, ο Φιλοποίμην οδήγησε όλο τον στρατό των Αχαιών εναντίον τους. Στην Μαντίνεια έγινε μια μεγάλη μάχη καθώς και οι δύο στρατοί είχαν χιλιάδες μισθοφόρους στις τάξεις τους. Αρχικώς νικούσαν οι Σπαρτιάτες, αλλά έκαναν το μοιραίο λάθος οι ιππείς με επικεφαλής τον Μαχανίδα να αποσπαστούν από τους οπλίτες. Τότε ο Φιλοποίμην με την φάλαγγα του που είχε μείνει ανέπαφη επιτέθηκε εναντίον των Σπαρτιατών που πίστευαν ότι νικούσαν και ήταν απροετοίμαστοι και σκότωσε σχεδόν 4.000 οπλίτες τους. Ο Μαχανίδας βλέποντας την σφαγή προσπάθησε να ξεφύγει αλλά ο Φιλοποίμην τον κυνήγησε χωρίς έλεος και τον σκότωσε με έναν περιπετειώδη τρόπο (3).  Μετά την Μαντίνεια ο Φιλοποίμην έφτασε στο απόγειο της δόξας του, καθώς η φήμη του ήταν πλέον πανελλήνια. Είχε αυξήσει τόσο τις προσδοκίες των Ελλήνων, ώστε στα Νέμεια εντελώς συμπτωματικά μπήκε στο στάδιο ακολουθούμενος από τους νέους που είχε γυμνάσει στα πολεμικά, όταν συμπτωματικά ο κιθαρωδός Πυλάδης τραγουδούσε τον στίχο "δίνω στους Έλληνες το ένδοξο και μεγάλο στολίδι της ελευθερίας". Όλοι οι παρόντες γύρισαν και κοίταξαν τον εισερχόμενο και χειροκρότησαν με χαρά, καθώς ήλπιζαν πως ο Φιλοποίμην θα τους επανέφερε στο παλαιό ένδοξο φρόνημα και θα αναζωογονούσε .

Η συνέχεια όμως έμελλε να διαψεύσει τις ελπίδες τους. Το πρώτο λάθος του Φιλοποίμενος έγινε όταν το 199 π.Χ. δεν εξελέγη στρατηγός των Αχαιών επειδή επικράτησαν οι πολιτικοί του αντίπαλοι, και ταξίδεψε στην Κρήτη κατά παράκληση των Γορτυνίων που τον ζήτησαν για στρατηγό. Για την απόφαση του αυτή να αποχωρήσει από την πατρίδα του σε μια τόσο κρίσιμη περίοδο, κατηγορήθηκε έντονα από τους συμπολίτες του, σε σημείο να συζητηθεί η πιθανότητα μέχρι και να τον αποκηρύξουν. Ο Φιλοποίμην οργίστηκε και στράφηκε φανερά εναντίον της Μεγαλόπολης στο "κοινό" των Αχαιών με αποτέλεσμα να παραμεριστεί εντελώς από τους συμπολίτες του. Επιστρέφοντας από την Κρήτη το 193 π.Χ., ο Φιλοποίμην βρήκε μια εντελώς διαφορετική κατάσταση από αυτή που είχε αφήσει: ο Φίλιππος ο Ε΄ είχε συντριβεί στην μάχη στις Κυνός Κεφαλές από τον Ρωμαίο Τίτο Φλαμινίνο, ενώ στην Σπάρτη είχε επικρατήσει ο τύραννος Νάβις ο οποίος είχε πρόσκαιρα αναβιώση την Σπαρτιατική ισχύ και βρισκόταν σε πόλεμο με τους Αχαιούς.

Η στρατηγία κατά της Σπάρτης  του Νάβι και η τελική εξόντωση της

Νάβις
Οι Αχαιοί εξέλεξαν εκ νέου τον Φιλοποίμενα για στρατηγό τους για να τους οδηγήσει κατά του Νάβι. Αυτός αρχικά έκανε ένα μεγάλο λάθος: παρακίνησε τους Αχαιούς να ναυπηγήσουν στόλο και να ναυμαχήσουν με τους Σπαρτιάτες. Οι Αχαιοί ηττήθηκαν, ενώ και ο ίδιος ταπεινώθηκε καθώς χρησιμοποίησε ένα παλαιό πλοίο, το οποίο έμπαζε νερά και από το οποίο κινδύνεψαν πολλοί πολίτες. Μετά την προσωρινή νίκη του, ο Νάβις πίστεψε πως είχε συντρίψει τους Αχαιούς και πολιόρκησε το Γύθειο. Ο Φιλοποίμην οδήγησε τους Αχαιούς σε μια νυχτερινή έφοδο εναντίον του Σπαρτιατικού στρατοπέδου, σκοτώνοντας πολλούς, ενώ έκαψε τις σκηνές τους και το στρατόπεδο τους. Λίγες μέρες μετά, ο στρατός των Αχαιών έπεσε σε ενέδρα του Νάβι, όμως ο Φιλοποίμην και πάλι αντέδρασε μεθοδικά και ψύχραιμα. Χάρις τις διαταγές του, ο στρατός του βγήκε από την μειονεκτική θέση και επιτιθέμενος συνέτριψε τον Νάβι, του οποίου ο στρατός διαλύθηκε. Την νύχτα που ακολούθησε, ο Φιλοποίμην με ενέδρες στην περιοχή αιχμαλώτισε και σκότωσε πολλούς Σπαρτιάτες που προσπαθούσαν να σωθούν οπισθοχωρώντας. Το επιστέγασμα της επιτυχίας του αυτής ήταν η πραγματοποίηση της μεγάλης του επιθυμίας: βαδίζοτας με τον στρατό του κατά της Σπάρτης που βρισκόταν σε αναταραχή λόγω της δολοφονίας του Νάβι από τους Αιτωλούς(4), έπεισε -με δυσκολία- τους πολίτες της να ενταχθούν στην Αχαϊκή Συμπολιτεία.

Σύντομα όμως οι Σπαρτιάτες αποσκίρτησαν από την Αχαϊκή Συμπολιτεία και ο στρατηγός των Αχαιών Διοφάνης αποφάσισε να εκστρατεύσει εναντίον τους. Ο Φιλοποίμην που τότε ήταν απλός ιδιώτης καθώς δεν είχε εκλεγεί στρατηγός, προσπάθησε να ματαιώσει την εκστρατεία αυτή, ώστε να μην δοθεί νέα αφορμή στους Ρωμαίους να επέμβουν στη περιοχή. Έτσι, ως ιδιώτης εισήλθε στην Σπάρτη και με επαφές που έκανε με τους άρχοντες της πόλης κατάφερε η Σπάρτη να επιστρέψει στην Συμπολιτεία. Οι Σπαρτιάτες όμως αποσκίρτησαν εκ νέου, εξοργίζοντας τον Φιλοποίμενα, ο οποίος στην πέμπτη στρατηγία του εισέβαλε στην Σπάρτη, κατέλαβε την πόλη και θανάτωσε 80 Σπαρτιάτες από αυτούς που υποκινούσαν τις ταραχές. Γκρέμισε τα τείχη της άλλοτε ένδοξης πόλης και μοίρασε τα εδάφη της περιοχής σε Μεγαλοπολίτες. Άφησε μόνο 3.000 Σπαρτιάτες στην πόλη στους οποίους απαγόρευσε να ζουν με τους πατροπαράδοτους νόμους του Λυκούργου και τους υπόλοιπους τους μετέφερε στην Αχαΐα για να τους εγκαταστήσει μόνιμα εκεί. Επειδή αυτοί αρνήθηκαν μια τόσο σκληρή μοίρα μακριά από την πατρίδα τους, ο Φιλοποίμην σε ακόμη μια ανόσια πράξη, τους πούλησε ως δούλους και με τα έσοδα κατασκεύασε μια στοά στην Μεγαλόπολη.

Ο σαφής Αντιρωμαϊκός προσανατολισμός του Φιλοποίμενος

Οι εναπομείναντες Σπαρτιάτες αποτάνθηκαν στην Ρώμη ζητώντας βοήθεια κατά των Αχαιών, ενώ επανέφεραν εκ νέου την Σπαρτιατική παραδοσιακή αγωγή του Λυκούργου - αν και πλέον αυτό λίγη σημασία είχε αφού η πόλη είχε σχεδόν καταστραφεί και ξεκληριστεί από πληθυσμό. Η κλήση των Σπαρτιατών και η παρουσία του Αντίοχου του Γ΄ στην Αιτωλία με 10.000 στρατιώτες, επέτρεψαν στην Ρώμη να επεμβαίνει στην περιοχή με μεγαλύτερη αποφασιστικότητα. Ο Φιλοποίμην έβλεπε την στρατιωτική υπεροχή των Ρωμαίων, πάσχιζε όμως να κρατήσει τα προσχήματα και την ανεξαρτησία του "κοινού" των Αχαιών. Τηρούσε περήφανη στάση έναντι των απαιτήσεων των Ρωμαίων ενώ πολύ συχνά ερχόταν σε σύγκρουση με τους πολιτικούς της φιλορωμαϊκής μερίδας των Αχαιών.

Ο Φιλοποίμην προσπαθούσε συνεχώς να παρακινεί τους Αχαιούς υπέρ της ελευθερίας και κατά της επέμβασης των Ρωμαίων στα εσωτερικά τους. Σε κάποια περίσταση, ο Αρίσταινος ο Μεγαλοπολίτης, πολιτικός με μεγάλη επιρροή στους Αχαιούς, παρακινούσε τους συμπολίτες του να μην εναντιώνονται στους Ρωμαίους. Τότε ο Φιλοποίμην ξέσπασε και διακόπτοντας τον λόγο του είπε: " Άνθρωπε γιατί βιάζεσαι να δεις την μοιραία μέρα της Ελλάδας;"

Η τελευταία και μοιραία αρχιστρατηγία - Θάνατος Φιλοποίμενος 

Αρχαία Μεσσήνη σήμερα
Το 183 π. Χ. ο Φιλοποίμην στην ηλικία των εβδομήντα ετών εξελέγη για όγδοη φορά στρατηγός των Αχαιών σε μια συγκυρία που έδινε ελπίδες ότι δεν θα χρειαζόταν να εκστρατεύσει και να αναλάβει πολεμικούς κινδύνους. Αυτό όμως δεν συνέβη. Στην Μεσσήνη ξεκίνησε μια εξέγερση από τον Μεσσήνιο Δεινοκράτη, ο οποίος παρακίνησε τους συμπολίτες του να στασιάσουν εναντίον της Αχαϊκής Συμπολιτείας και να επιτεθούν εναντίον της Κολωνίδας. Ο Φιλοποίμην, παρά το γεγονός ότι βρισκόταν στο Άργος άρρωστος από πυρετό, δεν δίστασε να εκστρατεύσει κατά των Μεσσήνιων ακολουθούμενος από τους ιππείς του, οι οποίοι όμως ήταν όλοι νέοι και άπειροι. Αρχικώς συγκρούστηκε με τον Δεινοκράτη στον λόφο του Ευάνδρου και διέλυσε τον στρατό του. Σύντομα όμως κατέφτασαν ενισχύσεις από την Μεσσήνη, ενώ και όσοι είχαν διασκορπιστεί συγκεντρώνονταν εκ νέου στους γύρω λόφους.

Ο Φιλοποίμην φοβήθηκε μήπως κυκλωθεί και διέταξε υποχώρηση από δύσβατα μονοπάτια. Ο ίδιος παρέμενε τελευταίος στην υποχώρηση βοηθώντας και σώζοντας τους άπειρους στρατιώτες του. σε κάποια συμπλοκή όμως απομονώθηκε από τους υπόλοιπους και οι εχθροί τον κύκλωσαν. Ο Φιλοποίμην παρά την ηλικία του και την αρρώστια του πολέμησε με γενναιότητα για αρκετή ώρα, όμως μετά από αγωνιώδη προσπάθεια το άλογο του γλίστρησε παρασύροντας και τον ίδιο. Οι Μεσσήνιοι φέρθηκαν με αλαζονεία στον Φιλοποίμενα διαπομπεύοντας τον γηραιό αιχμάλωτο στους δρόμους της πόλης τους (5). Όταν μαθεύτηκε η αιχμαλωσία του, οι Αχαιοί έστειλαν πρεσβευτές για να τον ελευθερώσουν. Ο Δεινοκράτης όμως που ήταν άσπονδος εχθρός του, κατάλαβε πως κάθε καθυστέρηση ήταν υπέρ του Φιλοποίμενος, έτσι την νύχτα απέστειλε έναν δημόσιο υπηρέτη με δηλητήριο και τον διέταξε να το δώσει στον Φιλοποίμενα.

Ο Φιλοποίμην βρισκόταν στο δεσμωτήριο ξαπλωμένος και μόλις είδε τον υπηρέτη να έρχεται μόλις κατάφερε να ανασηκωθεί από την αδυναμία του. Χωρίς να ρωτήσει τίποτε, μαντεύοντας το περιεχόμενο του ποτηριού το πήρε στο χέρι του και ρώτησε τον υπηρέτη αν άκουσε κανένα νέο για τους ιππείς και τον Λυκόρτα. Αυτός του απάντησε πως οι περισσότεροι γλύτωσαν και τότε ο Φιλοποίμην γύρισε ήρεμα προς το δήμιο του και του είπε: "ευτυχώς δεν αποτύχαμε σε όλα". Αμέσως μετά ήπιε το δηλητήριο και ξάπλωσε ήσυχα. Ο Θάνατος δεν άργησε να έρθει για τον τελευταίο μεγάλο στρατιωτικό ηγήτορα των Αρχαίων Ελλήνων...

Η εκδίκηση των Αχαιών και η ταφή του Φιλοποίμενος

Όταν η αγγελία του θανάτου του έφτασε στους Αχαιούς, όλες οι πόλεις τους πλημμύρισαν από πένθος. Οι άρχοντες συγκεντρώθηκαν στη Μεγάλη Πόλη,εξέλεξαν νέο στρατηγό το Λυκόρτα και εισέβαλαν στη Μεσσηνία, τιμωρώντας τη δολοφονία του Φιλοποίμενα με φοβερές σφαγές και καταστροφές. Ο Δεινοκράτης αυτοκτόνησε, ενώ οι Μεσσήνιοι αμέσως συνθηκολόγησαν παραδδίδοντας την σωρό του Φιλοποίμενα, αλλά και όσους πολίτες επέμεναν στον βασανισμό και την θανάτωση του

Αφού πήραν τη σορό του, την έκαψαν και έβαλαν την τέφρα σε μια μαρμάρινη υδρία, που μετέφερε ο γιος του στρατηγού Λυκόρτα Πολύβιος (5), και ξεκίνησε μια μεγάλη πομπή από τη Μεσσήνη στη Μεγαλόπολη, την οποία ακολουθούσαν και αιχμάλωτου Μεσσήνιοι. Οι κάτοικοι των πόλεων απ' όπου περνούσε η πομπή υποδέχονταν το νεκρό σαν να γύριζε νικητής από εκστρατεία κι ακολουθούσαν κι αυτοί την πομπή, ως τη Μεγαλόπολη. Εκεί, άρχισαν όλοι να θρηνούν, καταλαβαίνοντας πως ο χαμός του μεγάλου αυτού άνδρα θα σήμαινε και το δικό τους χαμό. Ο Φιλοποίμην ενταφιάστηκε στην πατρίδα του με δόξες ενώ γύρω από τον τάφο του εκτελέστηκαν δια λιθοβολισμού οι αιχμάλωτου Μεσσήνιοι.

Συμπέρασματα - σύντομη αποτίμηση

Ο πόλεμος για τον Φιλοποίμενα ήταν ουσιαστικά ένας τρόπος ζωής. Αντιλαμβανόταν τον πόλεμο ως μια υψηλή συνδυαστική τέχνη σωματικής ρώμης, τεχνικής, φρονήματος και υψηλής στρατηγικής. Η αγάπη του Φιλοποίμενα για την τέχνη του πολέμου εξηγεί την φυγή του στην Κρήτη όταν δεν εξελέγη στρατηγός από τους συμπολίτες του. Ο Φιλοποίμην υπήρξε μεγάλος στρατηγός αλλά ίσως όχι τόσο μεγάλος πολιτικός: είχε ορθά συλλάβει ότι ο πραγματικός εχθρός ήταν οι Ρωμαίοι, αλλά απέτυχε να ενώσει τους Έλληνες εναντίον τους. Απλώς επεδίωξε να τους εντάξει στην Αχαϊκή Συμπολιτεία, προοπτική που απογοήτευε τις Ελληνικές πόλεις που με πείσμα δεν εγκατέλειπαν την ανεξαρτησία τους.Έτσι ουσιαστικά κατέστρεψε τους αντιπάλους της Αχαϊκής Συμπολιτείας αποδυναμώνοντας ακόμη περισσότερο την ισχνή δυναμική του θνήσκοντος Ελληνικού κόσμου.

Πλούταρχος
Σε μια εποχή παρακμής ηθών και στρατιωτικού φρονήματος του ύστερου Αρχαίου Ελληνικού κόσμου όπου όλες οι πόλεις χρησιμοποιούσαν κυρίως μισθοφόρους για την υπεράσπιση τους, ο Φιλοποίμην αποτέλεσε μια φωτεινή εξαίρεση, μια τελευταία αναλαμπή του θνήσκοντος Αρχαίου Ελληνισμού. Ως γνήσιο τέκνο της κατακερματισμένης Ελληνικής Αρχαιότητας ήταν πλήρης αντιφάσεων: είχε τις μεγάλες στιγμές του δείγματα ευγένειας και γενναιότητας αλλά και τις ακραίες εκδικήσεις εις βάρος των αντιπάλων του. 

Σάββατο 21 Ιουνίου 2014

ΤΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΛΑΜΙΑΣ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ
       Aρχαιότατη η πόλη της Λαμίας, που η ίδρυσή της χάνεται στην αχλύ του μύθου και της ιστορίας. Οικοδομημένη σε δεσπόζουσα θέση, μοναδικό πέρασμα, σταυροδρόμι της Κεντρικής Ελλάδος, ήταν υποχρεωμένη να δέχεται συνεχείς επιδρομές και να είναι σε μία διαρκή εμπόλεμη κατάσταση. Παρόλα αυτά ανέπτυξε έναν δικό της εσωτερικό πολιτισμό και διακρίθηκε ανάμεσα στις άλλες ελληνικές πόλεις για το σωστότατο διαχωρισμό του χρόνου, αφού στην περιοχή γενικότερα διακρίνονταν χαρακτηριστικά οι τροπές του ηλίου.


     Η μέτρηση του χρόνου άρχιζε την ημέρα της εαρινής ισημερίας και βασιζόταν στον κύκλο της σελήνης. Η εαρινή ισημερία ήταν η σπουδαιότερη, αφού η προηγούμενή της ήταν το τέλος του Χειμώνος, αυτή δε η έναρξη της νέας ζωής. Το ετήσιο χρονικό διάστημα το μετρούσαν σε τέσσερα ίσα μέρη, το καθένα απ΄τα οποία διαιρούσαν σε τρία τμήματα.
Τα τέσσερα είχαν βάση τις τροπές του ηλίου, δηλαδή εαρινή ισημερία, θερινό ηλιοστάσιο, φθινοπωρινή ισημερία και χειμερινό ηλιοστάσιο.
Με βάση την εαρινή ισημερία, διακρίνονταν τα διαστήματα (μήνες).
      ΟΙ ΜΗΝΕΣ
      α΄.  ΛΥΚΕΟΣ (σελήνη Μαρτίου)

     Αποκαλούσαν το διάστημα από τα μέσα περίπου του σημερινού Μαρτίου (στη νέα σελήνη) μέχρι τα μέσα του σημερινού Απριλίου και μετρούσε τριάντα μία ημέρες. Είναι η περίοδος του φωτός και είναι αφιερωμένη στον Λύκεο Απόλλωνα, απ΄τον οποίο πήρε και το όνομα.
Με την αὐξηση των φυτών κατά την πανσέληνο, οι Λαμιείς, όπως και οι άλλοι αρχαίοι Ἐλληνες, παραλλήριζαν την ανάπτυξη της ψυχής. Αφορούσε όμως και την Ελευθερία, την λύτρωση της ψυχής από το γήϊνο περιβάλλον.

     Την περίοδο αυτή αρχίζει να υποχωρεί η νύχτα, παραχωρώντας όλο και μεγαλύτερη διάρκεια στην ημέρα, στο φως που κυριαρχεί ιδιαίτερα και αποδεδειγμένα στην περιοχή.
Περίοδος που οι κυνηγοί επιχειρούν τις μεγάλες εξορμήσεις, με τις ανάλογες θυσίες και εορταστικές εκδηλώσεις και στην Αρτέμιδα, από την οποία περιμένουν εύνοια.
Ο Μαλεαίος Δρυμός που υψωνόταν πάνω από τη Λαμία κυριαρχώντας στις νότιες πλαγιές της Όθρης, όπου είχε παραμείνει για αρκετό διάστημα και ο κένταυρος Χείρων κυνηγημένος απ΄το Πήλιο από τον Ηρακλή, παρείχε πλούσιο και εξαιρετικό κυνήγι.

     Την ίδια περίοδο και κατά την εορτή της Πασελήνου, τιμούνταν με εξαιρετικές τιμές και οι ‘’εφήμεροι άμπελοι’’ προς τιμήν του Θεαινίου Διονύσου, κατά τις οποίες, μέσα σε μία ημέρα εκτελείτο συμβολικά ένας πλήρης κύκλος αμπελοκαλλιέργειας, όπου, μετά από μυστικές ιεροπραξίες και οργιώδεις χορούς Μαινάδων, των αποκαλούμενων Μυστιδών, του Θεού Διονύσου, ένα θαυματουργικό αμπέλι έκανε την εμφάνισή του και μέχρι τη νύχτα είχε παραχθεί από τους χυμούς του ερυθρός οίνος.

     Την περίοδο αυτή κυριαρχούσαν αγώνες με ανάλογες πολιτιστικές εκδηλώσεις, που συμβόλιζαν την αέναη κυκλική εναλλαγή των μορφών της πολυεπίπεδης ζωής, με το πέρασμα του ενιαυτού από τη νεκρή φάση προς τη ζώσα αναβλάστηση, το πέρασμα του ηλίου πάνω από το φράγμα ανάμεσα στο χειμώνα και το θέρος.
Αγώνες και εκδηλώσεις, μιμούνταν, όχι μόνο το ρυθμό του κόσμου, αλλά τιμούσαν και την ύλη του σώματος δίνοντάς της υγεία, που ήταν απαραίτητη για την ύπαρξη υγιούς νου.
       β΄. ΘΥΟΣ (σελήνη Απριλίου)

      Αποκαλούσαν το διάστημα από τα μέσα περίπου του σημερινού Απριλίου (στη νέα σελήνη) μέχρι τα μέσα του σημερινού Μαΐου και μετρούσε τριάντα ημέρες. Όμοιό του στη Θεσσαλία αποκαλούσαν Θύϊο και στη Βοιωτια Θυουΐο. Ήταν η περίοδος των μεγάλων θυσιών, η δε ονομασία του οφειλόταν στο δέντρο θύο, που ευδοκιμούσε ιδιαίτερα στις μεγάλες εκτάσεις της περιοχής του Μαλεαίου Δρυμού, πριν αυτός καταστραφεί από πυρκαγιά.
Τα κλαδιά του θύου, τρυφερά καθώς ήταν αυτήν την εποχή, καιόμενα στα θυσιαστήρια ανέδιδαν εξαιρετική ευωδία που πλημμύριζε τους χώρους, ευχαριστούσε τους πάντες και όσους παρέμεναν περισσότερο χρόνο κοντά στα θυσιαστήρια τους κλυδώνιζε και τους έκανε να χρησμοδοτούν.

     Οι θυσίες, κατεξοχήν αμνοεριφίων, συνοδεύονταν από εορταστικές πομπές και εκδηλώσεις, που είχαν αφετηρία την Κεντρικί Αγορά (Αρχαία Οδό σήμερα) που βρισκόταν στην περιοχή της οδού Αινιάνων, όπου σήμερα βρίσκεται η πινακοθήκη Αλ. Κοντοπούλου.
Κάποιες από τις εκδηλώσεις εκείνες διατηρήθηκαν με τη μορφή του κλήδονα.
       γ΄. ΑΡΕΟΣ (σελήνη Μαΐου)

     Αποκαλούσαν το διάστημα από τα μέσα περίπου του σημερινού Μαΐου (στη νέα σελήνη) μέχρι τα μέσα του σημερινού Ιουνίου και μετρούσε τριάντα μία ημέρες. Με την ίδια ονομασία η περίοδος αυτή συναντάται και στη Βιθυνία. Ήταν άλκιμη εποχή, η γερή, η δυνατή, η δοκιμασμένη, αυτή που ενίσχυε, που παρείχε δυνάμεις, που τόνωνε, γι΄ αυτό ως απαραίτητο μετά το φαγητό ήταν καθημερινά το μέλι με το γάλα της αίγας.

     Ήταν ξεχωριστά αφιερωμένη στο νεαρό Δία, που ήταν προστάτης της μελισσοκομίας και του αμπελιού και τον αποκαλούσαν σε πολλά μέρη και (F)Βέλχανο. Αυτόν το αγένιο νεαρό Δία τον καλούσαν οι θρησκευτές να φέρει ως βιοδότης και αναβλαστικός Θεός, το μέγα δώρο της καρποφορίας και της ευτυχίας σε όλους τους ανθρώπους, στους καρπούς και τα ζωντανά.
Στην εορταστική πομπή που σχηματιζόταν και ξεκινούσε από την περιοχή της παλαίστρας (γωνία των οδών Θερμοπυλών και Μιαούλη) πάνω από την οποία βρισκόταν και τα νεκροταφεία, και κατευθυνόταν προς την Κεντρική Αγορά, προηγείτο ένα αγόρι (παις) ‘’αμφιθαλές’’ (που ζούσαν δηλαδή και οι δύο γονείς του), ήταν χρυσοστεφανομένο και κρατούσε στα χέρια του την ‘’κωπό’’, ένα κλαρί διακοσμημένο με κοσμολογικά σύμβολα (ήλιος, σελήνη, γη).
Όλοι οι άλλοι που ακολουθούσαν, αντί για άνθη στα χέρια τους κρατούσαν και κουνούσαν, τρυφερούς βλαστούς από ένα είδος πουρναριού που δεν είχαν αγκάθια τα φύλλα του και φυόταν σε πολύ μεγάλες συστάδες, στις νότιες πλαγιές της Όθρης, (Παρασκευής Ταράτσας σήμερα) όπου την προηγούμενη της εορτής σαν εκδρομείς ανέβαιναν ομαδικά οι Λαμιείς και έκοβαν. Εκείνη η εκδρομή διατηρήθηκε μέχρι και μετά το 1940 την πρωτομαγιά.
       δ΄. ΧΡΥΤΤΑΙΟΣ (σελήνη Ιουνίου)

     Αποκαλούσαν το διάστημα από τα μέσα περίπου του σημερινού Ιουνίου (στη νέα σελήνη) μέχρι τα μέσα του σημερινού Ιουλίου και μετρούσε τριάντα ημέρες. Εποχή που τη χαρακτηρίζει και παρουσιάζει η ξεραμένη γη, η πυρώδης, η γη που καίγεται, γι΄ αυτό στη Λαμία ήταν αφιερωμένη στον Ήλιο και στη Δήμητρα, η οποία ήταν προστάτιδα γενικά της περιοχής. Στις εορτές και πολιτιστικές εκδηλώσεις κυριαρχούσαν τα ‘’αρτοφόρια’’, εορτές προς τιμήν της Δήμητρος Μεγαλάρτου ή Αρτοφόρου, στις οποίες τελούνταν πομπές με περιφορά φρεσκοψημένων άρτων, σπονδές και αρτοκλασίες.

     Ξεχωριστά τελούνταν και τα ‘’Μεγαλάρτια’’ καθαρά γυναικείες εορτές, με λαμπρότατο εορτασμό, κατά τον οποίο πραγματοποιούνταν αναίμακτες θυσίες με προσφορά στη θεά αρτοσκευασμάτων φρεσκοψημένων που τα έλεγαν ‘’αχαϊνες’’.
Μέσα στη Λαμία υπήρχε μεγαλοπρεπέστατος Ναός της Δήμητρας, κοντά στη σημερινή πλατεία του Πάρκου ή Τσολιά, όπως βεβαιώνει και Ιωάννης Βορτσελάς, ο οποίος τον τοποθετεί στο τετράγωνο των οδών Καραγιανοπούλου-Βύρωνος-Χατζοπούλου-Διάκου, ενώ νότια της Λαμίας και περί τα 11 χλμ. ήταν το κέντρο των Αμφικτυονικών σε Ναό της Δήμητρας, με παλαιότερη ημερομηνία ύπαρξης και λειτουργίας του το – 1522 για την προστασία του οποίου ξεκίνησε το θέρος του -480 (την περίοδο της μεγαλύτερης εορτής της Σπάρτης, αφιερωμένης στον Κάρνειο Απόλλωνα, που απαγορευόταν κάθε άλλη ασχολία), ο βασιλιάς της Σπάρτης Λεωνίδας με τους 300 Σπαρτιάτες, αφού ο Ναός κινδύνευε από τους Πέρσες και η Σπάρτη ως αμφικτυονίδα πόλη ήταν υποχρεωμένη από τον Αμφικτυονικό Νόμο να τον υπερασπίσει.

     Την περίοδο αυτή, η οποία άρχιζε το θερινό ηλιοστάσιο, οι πολιτιστικές – εορταστικές εκδηλώσεις ήταν κυρίως νυχτερινές, αναπέμπονταν ευχαριστίες προς τη Θεά, της οποίας παρακαλούσαν την εύνοια για καλή σοδειά και ικεσίες για διαφύλαξη της πόλης και της περιοχής από τον καύσωνα και την ξηρασία.

Η ημέρα του θερινού ηλιοστασίου, όπως προαναφέρθηκε, ήταν αφιερωμένη και στον Ήλιο το γιο του Φαέθοντα, που τιμούσαν με εκδηλώσεις ημέρας, αφού ο Ήλιος τιμούσε ιδιαίτερα την πόλη και την περιοχή της με τη μεγαλύτερη ετήσια ηλιοφάνεια.

     Καθαρά τοπικός μύθος αναφέρει ότι ο Φαέθων ερωτοτροπούσε με μια Λάμια που κατοικοέδρευε στο Λάμο ή Λαμό, , το μεγάλο ρέμα που χώριζε τους δυο λόφους της Λαμίας, τον ανατολικό (ακρολαμία ή Κάστρο) από τον δυτικό (α. Λουκάς) και απ΄το οποίο ασφαλώς πήρε και το όνομά της και η Λαμία, παρακαλούσε ο Φαέθων τον πάτερα Ήλιο να στέκει περισσότερο στην περιοχή, να λιάζει- θερμαίνει την αγαπημένη του και ο Ήλιος του έκανε το χατήρι.

     ε΄. ΙΠΠΟΔΡΟΜΙΟΣ (σελήνη Ιουλίου)

     Αποκαλούσαν το διάστημα από τα μέσα περίπου του σημερινού Ιουλίου (στη νέα σελήνη) μέχρι τα μέσα του σημερινού Αυγούστου και μετρούσε τριάντα μία ημέρες. Ήταν ξεχωριστά αφιερωμένο στον Ποσειδώνα και τη θάλασσα, η οποία έφτανε μέχρι τις παρυφές της Λαμίας, στην περιοχή της Νέας Άμπλιανης. Ο Ποσειδώνας ήταν από τους κατεξοχήν τιμώμενους Θεούς στη Λαμία και, όπως για τη Δήμητρα, υπήρχε μεγαλοπρεπέστατος Ναός, ο οποίος πιθανόν να ήταν νότια της αποκαλούμενης σήμερα ‘’αρχαίας οδού’’ στη πινακοθήκη Α. Κοντοπούλου εκεί όπου υπήρχε υπαίθρια στάθμευση.

     Η Λαμία κυκλοφορούσε νομίσματα αφιερωμένα στον Ποσειδώνα, αλλά υπάρχει και ο μύθος, χωρίς συγκεκριμένα στοιχεία, ότι η κόρη του Λάμια έδωσε το όνομά της στην πόλη. Την περίοδο αυτή ωρίμαζαν και οι σκέψεις, οι ιδέες, οι γνώσεις και οι αντιλήψεις ηθικών και συναισθηματικών καταστάσεων. Κατά την διάρκειά της τελούνταν μεγάλες θυσίες, πομπές, αρματοδρομίες, θαλασσινοί αγώνες, γυμνικοί, παίδων, εφήβων και ανδρών και παρατίθεντο και δημοτελή γεύματα και συμπόσια.

     στ΄. ΠΑΝΑΜΟΣ (σελήνη Αυγούστου)

     Αποκαλούσαν το διάστημα από τα μέσα περίπου του σημερινού Αύγουστου (στη νέα σελήνη) μέχρι τα μέσα του σημερινού Σεπτεμβρίου και μετρούσε τριάντα ημέρες. Με την ίδια ονομασία το συναντάμε και στην Αιτωλία, και στη Βοιωτία και ήταν το σπουδαιότερο, αφού ήταν περίοδος βοηθητική, μεταβατική, ελεύθερη, ανακουφιστική με τα μελτέμια να κυριαρχούν, να απομακρύνουν τη φλόγα και να φέρνουν την ωραιότερη, γλυκύτερη και συμφερότερη εποχή της παγκαρπίας, το Φθινόπωρο ή Μετοπωρινή εποχή. Ήταν αφιερωμένη στον Μεταγείτνιο Απόλλωνα, που ήταν προστάτης των μετοικούντων και της εφαρμογής των καλών σχέσεων μεταξύ των ανθρώπων. Στη Λαμία, την περίοδο αυτή, ο επισκέπτης έβρισκε μια φιλοξενία ιδιαίτερης προσοχής, αξίας και σημασίας, καθώς και πολύ καλές σχέσεις. Ήταν εποχή που ανήκε στον καθένα και σε όλους, γι΄ αυτό και αποκαλέστηκε παναμός, από τη σύνθεση των λέξεων παν = όλος και αμός (εμός) = δικός μου (μας).

    Οι τελευταίες ημέρες της περιόδου αυτής ήταν ειδικά αφιερωμένες στη Δήμητρα, γι΄ αυτό τελούνταν στο Ναό της Πυλαίας Δήμητρας στην Ανθήλη ή Ανθηλή κοντά στα Θερμοπύλια, η Μετοπωρινή Αμφικτυονία, από τις πιο σημαντικές εκδηλώσεις (παλαιότερη χρονολογία τελέσεώς της αναφέρεται το – 1522 περίπου, που ήταν γνωστή ανά το Πανελλήνιο, με την κυριαρχούσα σ΄ αυτή υποχρεωτική εκεχειρία, πολύ πιο πριν καθιερωθεί αυτή στους Ολυμπιακούς Αγώνες.

     ζ΄. ΙΤΩΝΙΟΣ (σελήνη Σεπτεμβρίου)

     Αποκαλούσαν το διάστημα από τα μέσα περίπου του σημερινού Σεπτεμβρίου (στη νέα σελήνη) μέχρι τα μέσα του σημερινού Οκτώβριου και μετρούσε τριάντα μία ημέρες. Ήταν η εποχή της σποράς και ήταν αφιερωμένο στην Ιτώνια Αθηνά και τον Διόνυσο. Η λατρεία της Ιτωνίας Αθηνάς ξεκίνησε από την Θεσσαλική πόλη Ιτών ή Ιτωνιάς, νότια της πόλης Φυλακη, στην περιοχή δυτικά του Αλμυρού. Ήταν πόλη της Αχαΐας Φθιώτιδος, που συμφώνα με την μυθιστορία την είχε χτίσει και ήταν προστάτης της ο Ίτων, γιος του Αμφικτύονα και εγγονός του Δευκαλίωνα και της Πύρρας και , όπως λέγεται, ήταν βασιλιάς των Θεσσαλών και ευρετής της χύσεως του χαλκού, η δε Ιτωνία Αθηνά ήταν η κόρη του.

     Οι εορτές και εκδηλώσεις που τελούνταν στη Λαμία την περίοδο αυτή, κατά κύριο λόγο αφορούσαν και αναφέρονταν στη σπορά, από τις προετοιμασίες, στο όργωμα και γι΄ αυτό είχαν αναφορά στη Δήμητρα. Αναφέρονταν όμως και στον τρύγο, γι΄ αυτό είχαν και αφιερώσεις στον Διόνυσο, τον οποίο τιμούσαν με λαμπρότητα γενικότερα στην ‘’ευάμπελο Φθία’’ και στη Λαμία, χωρίς όμως να αναφέρονται και οργιαστικές εκδηλώσεις τότε.

     η΄. ΑΠΕΛΛΑΙΟΣ (σελήνη Οκτωβρίου)    

     Αποκαλούσαν το διάστημα από τα μέσα περίπου του σημερινού Οκτωβρίου (στη νέα σελήνη) μέχρι τα μέσα του σημερινού Νοεμβρίου και μετρούσε τριάντα ημέρες. Ήταν η περίοδος των μεγάλων Συνεδρίων, κατά τα οποία, στη Λαμία προσέρχονταν και κατέλυαν μετά τη Μετοπωρινή Αμφικτυονία παρά πολλοί αξιόλογοι ξένοι και συμμετείχαν στα Συνέδρια, τα οποία ουσιαστικά ήταν συνέχεια της Αμφικτυονίας. Ανάμεσα σ΄ αυτούς συμπεριλαμβάνονταν και μεγάλοι και ξακουστοί ποιητές, ρήτορες, ιστορικοί, γεωγράφοι, οι οποίοι έρχονταν να θαυμάσουν την πόλη και την ιδιομορφία των κατοίκων της, που φημίζονταν για φυσική απόδοση απόλυτης δικαιοσύνης. Αυτοί, επισκεπτόμενοι και την παλαίστρα, δίδασκαν στους αθλητές στις αίθουσες που αποκαλύφθηκαν και που κρατήθηκε μια μόνον, πλάι στη μεικτή αίθουσα που αποτελούσε το κονιστήριο, το ελειοθέσιο και το ψυχρό λουτρό (γωνία Θερμοπυλών και Μιαούλη), αφού σ΄ εκείνες τις αίθουσες λειτουργούσε και δημόσιο σχολείο για τους αθλητές, σύμφωνα με την αρχή: ‘’νους υγιής εν σώματι υγιές’’

και του Αντισθένους το : ‘’Δει τους μέλλοντας αγαθούς άνδρας γενέσθαι, το μεν σώμα γυμνασίοις ασκείν, την δε ψυχήν παιδεύειν’’ (πρέπει , εκείνοι που θέλουν να γίνουν ενάρετοι άνθρωποι, το μεν σώμα τους να γυμνάζουν στα γυμνάσια, την δε ψυχή τους να εκπαιδεύουν).

      Η περίοδος αυτή ήταν αφιερωμένη ιδιαίτερα στον Απόλλωνα, από τον οποίον πήρε και την ονομασία της, από τον διαλεκτικό τύπο Απελλών, αλλά ήταν αφιερωμένη και στη θεά του Κυνηγίου , την Αρτέμιδα, επειδή ήταν και περίοδος κυνηγίου και από την περιοχή, που ήταν και είναι κι ακόμα πέρασμα αποδημητικών πουλιών, που κατεβαίνουν από τις ψυχρές για τις θερμές χώρες για τον ερχόμενο χειμώνα.

     Στις εορτές και εκδηλώσεις, πρωτοστατούσαν θυσίες πτηνών, καθώς και γεύματα και δείπνα κυρίως με πτηνά, μετά από τα οποία υποχρεωτικά η κατ΄ έθιμο διανέμονταν βρασμένοι σπόροι, περιβρεγμένοι με γάλα αίγας και μέλι. Συμπεριλαμβάνονταν ακόμα και εκδηλώσεις που αναφέρονταν ιδιαίτερα στην αύξηση της νυκτός και μείωση της ημέρας.

     θ΄. ΘΕΜΙΣΤΙΟΣ (σελήνη Νοέμβριου)

     Αποκαλούσαν το διάστημα από τα μέσα περίπου του σημερινού Νοεμβρίου (στη νέα σελήνη) μέχρι τα μέσα του σημερινού Δεκεμβρίου και μετρούσε τριάντα μία ημέρες. Ήταν περίοδος δικαστική και ήταν εξαιρετικά αφιερωμένη στον πάτερα των Θεών και ανθρώπων, τον Ξένιο Δία, Ναός και βωμός του οποίου υπήρχε στην περιοχή που περικλείεται από τις οδούς: Βύρωνος- Έσλιν- Σατωβριάνδου και Πατρόκλου, λίγο μέσα από το νοτιοδυτικό τείχος της πόλης.

     Ο Ξένιος Δίας για τους αρχαίους Λαμιείς, λειτουργούσε με το αναφερόμενο στην Οδυσσεια Ζ΄-207: ‘’Προς γαρ Διος εισίν άπαντες ξείνοι τε πτωχοί τε’’.

     Η φιλοξενία εκείνη, δεν αναφερόταν μόνο στις σχέσεις που ενώνουν για πολλές οικογένειες που κατοικούν μεν μακριά η μία από την άλλη, σμίγουν δε σε κάποια χρονικά διαστήματα από αίτια κυρίως θρησκευτικά, αλλά είχε γενικότερη και ευγενέστερη υπόσταση και ήταν συνέχεια κατά κάποιον τρόπο της προηγούμενης περιόδου, αφού η φιλοξενία του Ξενίου Διός έπρεπε να προσφέρεται χωρίς διάκριση προς όλους ανεξαιρέτως, γνωστούς και αγνώστους και πιο πολύ σε φτωχούς και σε ζητιάνους, πολλοί από τους οποίους ήταν και ραψωδοί. Η συνήθεια αυτή κρατήθηκε αναλλοίωτη στη Λαμία μέχρι και μετά τη γερμανική κατοχή, οπότε άρχισε να ατονεί μέχρι που χάθηκε, ύστερα από την αλλοίωση του πληθυσμού της πόλης με την είσοδο και εγκατάσταση σ΄ αυτήν των καταδιωκόμενων.

     Αγαπημένο ιστόρημα στην αρχαία Λαμία αυτήν την εποχή ήταν το αφηγούμενο την φιλοξενία του Διός και του Ερμού από τα δύο γεροντάκια Φιλήμονα και Βαυκίδα. Την περίοδο αυτή διεξάγονταν και μεγάλες δίκες, που είχαν χαρακτηριστικό τους την απόδοση απόλυτης δικαιοσύνης. Γι΄ αυτό και στις εορταστικές εκδηλώσεις αυτή την περίοδο, που ήταν και πολυποίκιλες, τιμούσαν ιδιαίτερα το ήθος, την τάξη, το δίκαιο, το νόμιμο, το ορθό, το όσιο και ξεχωριστά το ισχύον έθος, με ιδιαίτερα βραβεία. Γαλουχημένοι με τις προαναφερόμενες αρχές και οι Λαμιείς δικαστές, διακρίθηκαν σε Αμφικτυονικά Συνέδρια για το απόλυτο ορθό, δίκαιο και αντικειμενικό τους πνεύμα, γι΄ αυτό και τιμήθηκαν κατ΄ επανάληψη με χρυσά βραβεία.

      Στις εκδηλώσεις προσφέρονταν θυσίες για καλή σπορά, για αποδοχή από τον Δία της προσφερόμενης γενικά φιλοξενίας και παντού κυριαρχούσε η διανομή βρασμένων πολύσπορων και μια εξαιρετική ποικιλία αρτοσκευασμάτων.

     ι΄. ΒΥΟΜΙΟΣ (σελήνη Δεκεμβρίου)

     Αποκαλούσαν το διάστημα από τα μέσα περίπου του σημερινού Δεκεμβρίου (στη νέα σελήνη) μέχρι τα μέσα του σημερινού Ιανουαρίου και μετρούσε τριάντα ημέρες. Ήταν η νεκρή περίοδος με τη συνεχή υγρασία, με χιόνια και κρύο και ήταν αφιερωμένη στον Ποσειδώνα, του οποίου επιδίωκαν την εύνοια, ώστε η υγρασία και τα νερά να μην βλάψουν τα σπαρτά και τη βλάστηση.

     Η ονομασία του πρέπει να οφείλετο στο ρήμα βύω που σημαίνει βουλώνω, κλείω, φράττω, γεμίζω, στουπώνω, αφού η περίοδος αυτή είναι κατεξοχήν κλεισμένη από συνεχή κακοκαιρία. Περιορισμένες πολύ ήταν και οι εορταστικές εκδηλώσεις, που είχαν πανηγυρικό τόνο μόνο κατά την ημέρα του χειμερινού ηλιοστασίου και ήταν νυχτερινές.

     ια΄. ΘΡΥΞΑΛΛΙΟΣ (σελήνη Ιανουαρίου)

     Αποκαλούσαν το διάστημα από τα μέσα περίπου του σημερινού Ιανουαρίου (στη νέα σελήνη) μέχρι τα μέσα του σημερινού Φεβρουαρίου και μετρούσε τριάντα μία ημέρες. Ήταν η περίοδος με τις Αλκυονίδες Ημέρες, αφού εκείνοι, χωρίς όργανα που υπάρχουν σήμερα, είχαν βρει ακριβώς και την ημέρα του χειμερινού ηλιοστασίου και είχαν υπολογίσει επτά μέρες πριν και επτά μέρες μετά την ημέρα αυτή, αποδίδοντας το φυσικό φαινόμενο που παρατηρούνταν στο διάστημα αυτό, με τον θαυμάσιο μύθο του Κύηκα και της Αλκυόνης, βασιλέων της Τραχίνας, που τιμωρήθηκαν από τον Δία για την οίηση, την έπαρσή τους.

     Ήταν η περίοδος της βαθιάς ζεστής ανάσας μέσα στη καρδιά του χειμώνα με το ευχάριστο άγγελμα ότι θα ξαναρχίσει σύντομα η νέα ζωή. Μια ευχάριστη ανάπαυλα, που οι Λαμιείς τη δέχονταν με απόλυτη ικανοποίηση, με κοινά δείπνα και συμπόσια, απ΄ τα οποία ξεπηδούσαν και ευχάριστες χαρούμενες εκδηλώσεις. Ακολουθώντας τη σταθερή μεταμφίεση της φύσης, επιχειρούσαν και οι Λαμιείς μεταμφιέσεις και μάλιστα απόλυτα εναρμονισμένες με τις θρησκευτικές δοξασίες. Ήταν αφιερωμένη κι αυτή στο Διόνυσο και στις εορταστικές εκδηλώσεις επικρατούσαν πομπές μεταμφιεσμένων, που ξεκινούσαν από την περιοχή της Παλαίστρας και ανέβαιναν με τραγούδι, γλέντι και χορό προς την κεντρική αγορά. Αλλά αυτές οι εκδηλώσεις συνεχίζονταν και στην αμέσως επόμενη περίοδο, καλύτερες και σημαντικότερες.

     ιβ΄. ΓΕΥΣΤΟΣ (σελήνη Φεβρουαρίου)

     Αποκαλούσαν το διάστημα από τα μέσα περίπου του σημερινού Φεβρουαρίου (στη νέα σελήνη) μέχρι τα μέσα του σημερινού Μάρτιου και μετρούσε τριάντα ημέρες. Ήταν η περίοδος της σπουδαίας ένωσης, της ζωής της χαμένης με την ζωή που αρχίζει. Ήταν η αρχή της αναγέννησης της Φύσης, που επιδρά καταλυτικά και στον άνθρωπο. Στο διάστημα αυτό εορταζόταν η μεγαλύτερη εορτή, τα Ανθεστήρια, καθιερωμένη από τον Αμφικτύονα, το γιο του Δευκαλίωνα και της Πύρρας και αδελφό του Έλληνα, τον αναμορφωτή της περιοχής και ιδρυτή των Αμφικτυονιών, της πρώτης ουσιαστικά καθιερωμένης και υποχρεωτικά τηρούμενης ειρηνευτικής περιόδου, με κυρίαρχη για πρώτη φορά την εφαρμογή της εκεχειρίας.

     Εκτός από τη συνέχεια των μεταμφιέσεων, οι οποίες τώρα ήταν συγκεκριμένες, αφού φορούσαν προσωπεία θεών, ήταν και κοινή εορτή των άνθεων και των αποβιωσάντων, γι΄ αυτό από την 11η μέχρι και τη 13η ημέρα του , εορτάζονταν κατά σειρά και ημέρα:

     α’) Τα Πιθοίγια ή ημέρα του Αγαθοδαίμονος : κατά την οποία άνοιγαν τους πίθους με τους ‘’νεανίες οίνους’’ (τα καινούργια κρασιά) και με θυσίες και συμπόσια σε καθολική συμμετοχή αστών και αγροτών, ελεύθερων και μη, στεφάνωναν συμβολικά με άνθη τα κεφάλια των παιδιών που είχαν γεννηθεί την προηγούμενη χρονιά, με την έννοια ότι οι πεθαμένοι πρόγονοι ξαναγυρίζουν με την επιστροφή των άνθεων και με το νέο παιδί, το οποίο έπαιρνε τη θέση του χαμένου πρόγονου.

     β’) Οι Χοές (κύπελλα) : με πολυποσίες άκρατου οίνου , από συνδαιτυμόνες οι οποίοι ήταν στεφανωμένοι με άνθη και συνοδεύονταν από γλυκύσματα που αποκαλούνταν ‘’φινόδημοι’’. Μεθυσμένοι έτσι επιχειρούσαν μεταξύ τους ανταλλαγές σκωμμάτων και ασκωλιασμούς. (Σκώμματα= λεκτικά πειράγματα και ασκωλιασμοί= πηδήματα και προσπάθειες σταθεροποίησης πάνω σε φουσκωμένα αλειμμένα με λάδι τομάρια τράγων ή και στο ένα πόδι με το άλλο να αιωρείται. Την ημέρα αυτή τη θεωρούσαν αποφράδα αφού έβγαιναν οι νεκροί και ο λαός κατέφευγε σε μια σειρά αποτροπιαστικών πράξεων. Συνεχίζεται αυτό και σήμερα σε πολλά μέρη , χωριά κυρίως, το πρωί της Καθαροδεύτερας.

     γ’) Οι χύτροι: που ήταν ημέρα επιμνημόσυνη με διανομή βρασμένων πανσπερμιών που όμως τα μαγείρευαν και με λαχανικά και τα σέρβιραν με ταυτόχρονη διανομή ανθέων. Στο τέλος των εορτασμών γινόταν η επάνοδος των ψυχών των νεκρών στον Άδη και ακολουθούσε εξορκισμός των αρνητικών ψυχικών οντοτήτων με την ομαδική κραυγή : ΘΗΡΑΖΕ ΚΗΡΕΣ ΟΥΚΕΤ΄ΑΝΘΕΣΤΗΡΙΑ. Στη διάρκεια της τρίτης ημέρας διοργανώνονταν και αθλητικοί αγώνες που λέγονταν ‘’χύτρινοι’’ με απονομή των επάθλων από τον πρώτο άρχοντα της πόλης ( η Λαμία είχε τρεις άρχοντες). Σε όλη την διάρκεια έκαναν σπονδές στον Διόνυσο.

     ΕΠΙΛΟΓΟΣ

     Όπως σαφώς γίνεται αντιληπτό, εκείνο που επικρατούσε σε όλες τις ετήσιες εκδηλώσεις ήταν η Ευσέβεια (προς τους Θεούς), γύρω από την οποία καθορίζονταν τα δρώμενα. Επίσης , συνήθειες και εκδηλώσεις που φαίνονται ξενόφερτες, ειναι γνησιότατες τοπικές από αρχαιοτάτων χρόνων, όπως για παράδειγμα οι μεταμφιέσεις, όπου στις σημερινές προσωπίδες υπήρχαν τα προσωπεία, οι βρασμένοι σπόροι κ.α. Κέντρα όλων των εκδηλώσεων ήταν η Κεντρική Αγορά και η Παλαίστρα, που βρισκόταν στο νοτιοανατολικό άκρο των νεκροταφείων. Τέλος οι θαλασσινές εκδηλώσεις γίνονταν στην περιοχή κάτω από την σημερινή οδό Κύπρου, ανατολικότερα της οδού Αμφικτυόνων, με βόρειο άκρο το όριο της Λεωφόρου Ελευθερίας.



Τρίτη 17 Ιουνίου 2014

ΤΑ ΝΑΥΠΗΓΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ "Γ. ΑΒΕΡΩΦ"

Του Αρχιπλοιάρχου εα
Παναγιώτη Γ. Αλούρδα ΠΝ

Όποιος χάνεται μέσα στις αντιλήψεις της δικής του
εποχής, έχει την τάση να εκλαμβάνει πάντοτε το νεώτερο
ως το καλύτερο και γι’ αυτό του είναι αδύνατο να πράξει
κάτι εξαιρετικό.
Carl von Clausewitz


Η περίοδος του δεύτερου μισού του 19ου αιώνα είναι η περίοδος κατά την οποία η ναυπηγία από εμπειρική τέχνη εξελίσσεται σε τεχνολογία και περιλαμβάνει όλους τους τομείς της εφηρμοσμένης επιστήμης που απαιτούνται για την σχεδίαση και την κατασκευή πλοίων. Είναι η εποχή που η μηχανή αντικαθιστά το ιστίο και ο χάλυβας αντικαθιστά το ξύλο. Στις αρχές του 20ου αιώνα, όταν κατασκευάσθηκε ο Αβέρωφ, η ναυπηγία έχει προχωρήσει σημαντικά και χρησιμοποιεί πλέον υπολογισμούς αντί εμπειρικούς κανόνες και εικασίες.
Εισαγωγή
Το πλοίο Γεώργιος Αβέρωφ, αν και είναι γνωστό ως θωρηκτό (battleship), ανήκει στην πραγματικότητα στην κατηγορία των θωρακισμένων καταδρομικών (armoured cruiser), incrociatore corazzato όπως αναγράφεται στα ιταλικά σχέδια του. Ο Αβέρωφ ναυπηγήθηκε στα Ναυπηγεία Orlando στο Livorno της Ιταλίας. Σχεδιαστής ήταν ο μηχανικός Giuseppe Orlando. Το θωρηκτό είναι της κλάσης Pisa με αδελφά πλοία τα Amalfi και Pisa, τα οποία υπηρέτησαν στο Ιταλικό Ναυτικό (Regia Marina). Οι Ιταλοί ναυπηγοί ήταν πρωτοπόροι στην σχεδίαση των πρώτων θωρακισμένων ατμοπλοίων (ironclads), και των θωρηκτών πλοίων pre-dreadnought και dreadnought.
Ο Αβέρωφ ανήκει στην μεγάλη κατηγορία των πλοίων pre-dreadnought.

Σχεδίαση πολεμικών πλοίων στις αρχές του 20ου αιώνα
Η σχεδίαση πολεμικών πλοίων στις αρχές του 20ου αιώνα ήταν, όπως και σήμερα, μία επαναληπτική διεργασία, η οποία βασιζόταν σχεδόν πάντοτε σε μία προγενέστερη επιτυχημένη σχεδίαση. Το σημείο εκκίνησης ήταν ο οπλισμός που έπρεπε να φέρει το νέο πλοίο, δηλαδή κυρίως ο τύπος, το διαμέτρημα και ο αριθμός των πυροβόλων, και ο οποίος αντιστοιχούσε σε ένα συγκεκριμένο βάρος. Η σχεδίαση της κλάσης Pisa βασίσθηκε στην προγενέστερη σχεδίαση του θωρηκτού Regina Elena (14.317 tons - 144,5 m).
Όλα τα πλοία γραμμής, θωρηκτά ή καταδρομικά, χαρακτηριζόταν από δύο εκτοπίσματα, το κανονικό (normal) και το εκτόπισμα πλήρους φόρτου (full load). Το κανονικό εκτόπισμα που ήταν και το εκτόπισμα δοκιμών περιλάμβανε μέρος μόνο του φόρτου καυσίμου, το 30% μέχρι το 50% της μέγιστης ποσότητας που μπορούσαν να χωρέσουν οι αποθήκες (δεξαμενές) του πλοίου. Το βάρος αυτό του καυσίμου αναφερόταν ως ονομαστικό (legend).
Το κανονικό εκτόπισμα του Αβέρωφ αναφέρεται στα σχέδιά του ως 10.200 tons και αποτελεί στρογγύλευση του εκτοπίσματος των 10.118 tons που αντιστοιχεί στην ίσαλο σχεδίασης. Το ονομαστικό βάρος καυσίμου που έφερε ήταν 660 tons άνθρακα, και το συνολικό 1.542 tons.
Στον παρακάτω πίνακα φαίνεται ενδεικτικά, για λόγους αναγωγής και σύγκρισης, η κατανομή των βαρών του εκτοπίσματος πλήρους φόρτου ενός θωρηκτού της αρχής του 20ου αιώνα και μίας φρεγάτας του τέλους του 20ου αιώνα. Στο βάρος του οπλισμού της φρεγάτας περιλαμβάνεται το σύνολο του συστήματος μάχης.


Σχήμα πλοίου – κατασκευή
Το σχήμα του Αβέρωφ είναι χαρακτηριστικό της εποχής, έχει εμβολοφόρο πρώρα, πρύμνη καταδρομικού και ελαφρά ελάττωση του πλάτους άνω της ισάλου γραμμής (εσοχή - tumble home).
Ο Αβέρωφ είναι κατασκευασμένος από κοινό ναυπηγικό χάλυβα, πλην της θωράκισης. Οι συνδέσεις μεταξύ ελασμάτων και ενισχυτικών γίνονταν εξ ολοκλήρου με καρφώσεις και τα υλικά κατασκευής (ελάσματα, ενισχυτικά και καρφιά) υποβάλλονταν σε δοκιμές αντοχής. Για τα πολεμικά πλοία της εποχής γίνονταν υπολογισμοί διαμήκους αντοχής σε κάμψεις θετικές και αρνητικές (hogging, sagging) και χρησιμοποιούνταν διαμήκη ενισχυτικά, κυρίως εντός των διπυθμένων.
Έχει τρία συνεχή καταστρώματα: Το άνω ή εξωτερικό κατάστρωμα (piano di coperta), το κύριο ή κατάστρωμα μάχης (piano di batteria) και κάτω κατάστρωμα, που αποτελεί την οροφή του μηχανοστασίου και των λεβητοστασίων, κάμπτεται στα άκρα του κατά το εγκάρσιο και κατά το διάμηκες για λόγους προστασίας του εσωτερικού του πλοίου, όπως θα δούμε παρακάτω.
Τα διπύθμενα αποτελούν βασικό στοιχείο της κατασκευής, φέρουν διαμήκη ενισχυτικά, έχουν ύψος 1,10 m και είναι στεγανά σε μήκος 57,0 m.
Το στεγανό τους τμήμα χωρίζεται σε 36 δεξαμενές συνολικής χωρητικότητας 1093 m3, κάποιες από τις οποίες χρησιμοποιούνταν ως δεξαμενές τροφοδοτικού ύδατος για τους λέβητες.
Ευστάθεια – στεγανή υποδιαίρεση
Το μετάκεντρο, το μετακεντρικό ύψος και οι πρώτοι υπολογισμοί ευστάθειας εμφανίζονται στα βιβλία της ναυπηγικής τέχνης και επιστήμης την δεκαετία του 1730. Την δεκαετία του 1860 άρχισε να διαπιστώνεται η σημασία της καμπύλης στατικής ευστάθειας στην ευστάθεια και αξιοπλοΐα των πλοίων. Στις αρχές του 20ου αιώνα γίνονταν συστηματικοί υπολογισμοί της καμπύλης στατικής ευστάθειας και του μετακεντρικού ύψους σε όλες τις πιθανές καταστάσεις φόρτου ενός πολεμικού πλοίου. Δεν υπήρχαν κριτήρια το κάτω ή κατάστρωμα διαδρόμου (corridoio). Το αλλά γίνονταν σύγκριση των καμπύλων στατικής ευστάθειας του πλοίου με αυτές άλλων πλοίων που είχαν ικανοποιητική συμπεριφορά κατά την λειτουργία τους.
Οι επιτυχημένες σχεδιάσεις είχαν καμπύλες στατικής ευστάθειας που εκτείνονταν μέχρι τις 70 μοίρες, ο μέγιστος μοχλοβραχίονας επαναφοράς ήταν 1 m και εμφανίζονταν στις 35 μοίρες και το μετακεντρικό ύψος ήταν 1 m (όλες οι τιμές είναι μέσοι όροι). Για τον Αβέρωφ η καμπύλη στατικής ευστάθειας στο κανονικό εκτόπισμα και με κατακόρυφη θέση του κέντρου βάρους στα 8,0 m, που αντιστοιχεί σε μετακεντρικό ύψος 0,962 m, υπολογίσθηκε και είναι ο μοχλοβραχίονας επαναφοράς σε m και Heel η κλίση σε μοίρες.
Στις αρχές του 20ου αιώνα οι υπολογισμοί για την ευστάθεια των πλοίων μετά από βλάβη ήταν περιορισμένοι λόγω της πολυπλοκότητας τους.
Η εκπόνηση τέτοιων υπολογισμών έγινε δυνατή μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο με την βοήθεια υπολογιστών. Βέβαια όλα τα πολεμικά πλοία κατασκευαζόταν με στεγανή υποδιαίρεση ικανή να αντιμετωπίζει, όχι μόνο ναυτιλιακούς κινδύνους, αλλά και τις βλάβες της μάχης.
Ο Αβέρωφ έχει δεκατρείς (13) στεγανές εγκάρσιες φρακτές που εκτείνονται από την τρόπιδα μέχρι το κάτω κατάστρωμα, επίσης έχει στεγανές διαμήκεις φρακτές (μία σε κάθε πλευρά) μεταξύ της πλευρικής θωράκισης και των αποθηκών άνθρακα. Τα διπύθμενα, όπως προαναφέρεται, αποτελούν μέρος της στεγανής υποδιαίρεσης του πλοίου και παρέχουν προστασία σε περίπτωση βλάβης του εξωτερικού περιβλήματος.

Αντίσταση – πρόωση
Στις αρχές του 20ου αιώνα ο υπολογισμός αντίστασης των πλοίων γίνεται πλέον με την χρήση μοντέλων με βάση τον νόμο του Froude. Για τα πλοία γραμμής, θωρηκτά ή καταδρομικά, το όριο της μέγιστης ταχύτητας ήταν η ταχύτητα που αντιστοιχούσε στην τιμή 1,10 του λόγου Taylor (ή στην τιμή 0,3272 του αριθμού Froude). Η ταχύτητα των 22,5 knots του Αβέρωφ αντιστοιχεί σε λόγο Taylor 1,06 (0,3155 αριθμός Froude). Ενδεικτικά αναφέρεται ότι το βρετανικό θωρηκτό HMS Dreadnought (18.110 tons - 160,6 m) είχε ταχύτητα 21 knots που αντιστοιχούσε σε λόγο Taylor 0,92.
Η αντίσταση του Αβέρωφ υπολογίσθηκε με την βοήθεια των σειρών Taylor (Σχετικό 18). Επίσης έγιναν υπολογισμοί για την αντίσταση παρελκομένων και την αντίσταση αέρα καθώς και για τους συντελεστές πρόωσης. Η αντίσταση παρελκομένων και η αντίσταση αέρα είναι περίπου το 25% της αντίστασης γυμνής γάστρας. Οι μεθοδικές σειρές Taylor για τον υπολογισμό της αντίστασης πλοίων αναπτύχθηκαν από τον ναύαρχο Taylor την δεκαετία του 1900 με βάση τις γραμμές του θωρακισμένου καταδρομικού HMS Leviathan της κλάσης Drake (14.150 tons - 162,6 m).
Ληφθεί υπόψη ότι στις αρχές του 20ου αιώνα η έντονη ρύπανση των υφάλων, λόγω της μη ύπαρξης αποτελεσματικών αντιρρυπαντικών χρωμάτων, προκαλούσε σημαντική μείωση της ταχύτητας (η αύξηση της αντίστασης λόγω της ρύπανσης έφθανε το 50% σε ένα χρόνο παραμονής του πλοίου στην θάλασσα). Επίσης η μέτρηση της ταχύτητας γινόταν με αναμέτρηση ή σε συγκεκριμένη απόσταση, συνήθως ενός μιλίου, η λεγόμενη μέτρηση μιλίου.

Εγκατάσταση πρόωσης
Από την δεκαετία του 1880 οι λέβητες, οι παλινδρομικές ατμομηχανές και οι έλικες αποτελούν πλέον την εγκατάσταση πρόωσης κάθε πολεμικού πλοίου. Η εγκατάσταση πρόωσης του πλοίου αποτελείται από είκοσι δύο (22) λέβητες Belleville και δύο (2) παλινδρομικές ατμομηχανές. Οι λέβητες Belleville, γαλλικής προέλευσης, ήταν οι πρώτοι υδραυλωτοί λέβητες της εποχής και μπορούσαν να αναπτύξουν πιέσεις μέχρι και 21 ατμόσφαιρες (21 atm = 309 PSI). Οι λέβητες είναι τοποθετημένοι σε τρία λεβητοστάσια (6 στο πρωραίο, 8 στο μεσαίο και 8 στο πρυμναίο).
Οι κύριες μηχανές είναι κατακόρυφης διάταξης, τριπλής εκτόνωσης με τέσσερις (4) κυλίνδρους, έναν υψηλής πίεσης, έναν μέσης πίεσης και δύο χαμηλής πίεσης και είναι τοποθετημένες στο μηχανοστάσιο η μία δίπλα στην άλλη.
Η συνολική ενδεικνυομένη ισχύς των μηχανών είναι 19.000 IHP (14.168 kW). Λαμβανομένου υπόψη ότι οι μηχανές αυτές έχουν μηχανικό βαθμό απόδοσης 0,94, προκύπτει ότι η μέγιστη ισχύς ανά άξονα είναι 8.930 SHP (6.659 kW).
Οι κύριες μηχανές μέσω αξόνων μήκους 35 m και διαμέτρου (ελάχιστη) 420 mm στρέφουν κατευθείαν, χωρίς την παρέμβαση μειωτήρων, έλικες διαμέτρου 5,2 m. Μεταξύ κυρίων μηχανών και αξόνων παρεμβάλλονται ωστικοί τριβείς. Οι άξονες έχουν μηδενική κλίση ως προς το οριζόντιο επίπεδο και σχηματίζουν γωνία 1,3 μοίρες ως προς το επίπεδο διαμήκους συμμετρίας του πλοίου, δηλαδή η μεταξύ τους γωνία επί ενός οριζοντίου επιπέδου είναι 2,6 μοίρες. Ο μέγιστος αριθμός στροφών ανά λεπτό (RPM) των κυρίων μηχανών και των ελικοφόρων αξόνων είναι 130. Η περιστροφή των ελίκων ήταν της δεξιάς δεξιόστροφη και της αριστερής αριστερόστροφη.

Σχεδιάγραμμα των Amalfi-Pisa από το Brassey's Naval and Shipping Annual του 1924. (Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος)
Έλικες
Το σχήμα της πρύμνης και οι χαμηλές στροφές των παλινδρομικών ατμομηχανών επέτρεπαν την εγκατάσταση των αξόνων με μηδενική κλίση και την χρήση ελίκων μεγάλης διαμέτρου και μικρής επιφάνειας, με αποτέλεσμα υψηλές αποδόσεις ελίκων, που ξεπερνούσαν το 70%. Τα τρία πτερύγια των ελίκων συνδέονταν πάνω στη πλήμνη με κοχλίες που έδιναν την δυνατότητα αντικατάστασης του πτερυγίου σε περίπτωση βλάβης.
Επισημαίνεται ο πολύ χαμηλός λόγος ανεπτυγμένης επιφάνειας (38,2%), κάτι το οποίο ήταν τότε σύνηθες. Οι έλικες σε συνδυασμό με τις παλινδρομικές ατμομηχανές είχαν λόγο ανεπτυγμένης επιφάνειας από 35% έως 40%, με την εισαγωγή των ατμοστροβίλων, την αύξηση των στροφών και την μείωση της διαμέτρου, ο λόγος ανεπτυγμένης επιφάνειας αυξήθηκε στη περιοχή του 60%. Επίσης η χρήση ελίκων με τρία πτερύγια ήταν σχεδόν ο κανόνας.
Στο κανονικό εκτόπισμα του Αβέρωφ οι έλικες απορροφούσαν την μέγιστη ενδεικνυομένη ισχύ των μηχανών (19.000 IHP) στις 125 RPM και έδιναν στο πλοίο ταχύτητα 22,5 knots. Σύμφωνα με το διάγραμμα Burrill (Σχετικό 19) η σπηλαίωση στη ράχη της έλικας (back cavitation) ήταν χαμηλή και δεν ξεπερνούσε το 3,5%. Οι έλικες λειτουργούσαν σε συντελεστή προχώρησης (J) περί το 1,0.

 
Καταναλώσεις – ακτίνα ενέργειας
Οι καταναλώσεις των πολεμικών πλοίων με παλινδρομικές ατμομηχανές και καύσιμο τον άνθρακα στις αρχές του 20ου αιώνα κυμαίνονταν περί τις 1,50 lbs/IHP-hr (0,90 kg/kW-hr).
Οι ακτίνες ενεργείας του Αβέρωφ έχουν υπολογισθεί με βάση την μέγιστη ποσότητα άνθρακα που μπορούσαν να χωρέσουν οι 38 αποθήκες του, που είναι 1.542 tons (3.400.000 lbs).

Πηδάλιο – παρελκόμενα
Ο Αβέρωφ έχει ένα πηδάλιο μη ζυγοσταθμισμένο. Για τα θωρηκτά και τα καταδρομικά της εποχής ο λόγος της πλευρικής επιφάνειας του πηδαλίου προς την πλευρική επιφάνεια του πλοίου κάτωθεν της ισάλου κυμαινόταν από 1/40 έως 1/50. Για τον Αβέρωφ με πλευρική επιφάνεια πηδαλίου 20 m2 και πλευρική επιφάνεια πλοίου κάτωθεν ισάλου σχεδίασης 924 m2 ο λόγος αυτός είναι 1/46.
Ο Αβέρωφ έχει παρατροπίδια τριγωνικού σχήματος πλάτους 550 – 600 mm που εκτείνονται σε μήκος 40 m στο μέσον τμήμα της γάστρας. Οι τριβείς των ελικοφόρων αξόνων του θωρηκτού εκτός πλοίου στηρίζονται σε δύο βραχίονες (struts) που έχουν εσωτερική γωνία 72 μοιρών.

Θωράκιση
Από το τέλος της δεκαετίας του 1890 η θωράκιση των περισσοτέρων πλοίων γινόταν με χάλυβες που είχαν κατασκευασθεί με την μέθοδο Krupp.
Οι χάλυβες Krupp ήταν δύο φορές πιο αποτελεσματικοί από τους κοινούς χάλυβες, δηλαδή είχαν την ίδια αντοχή σε διείσδυση με κοινούς χάλυβες διπλάσιου πάχους. Η θωράκιση του Αβέρωφ είναι από χάλυβα Krupp.
Τα πάχη της θωράκισης στα πλευρά είναι 203 mm (8 in) στη μέση και 83 mm (3,25 in) στα άκρα, στο κατάστρωμα 50 mm (2 in), στους πύργους των πυροβόλων 203 mm (8 in) και στην γέφυρα μαζί με τον πύργο πυροβολικού 178 mm (7 in). Το κατάστρωμα που έχει θωράκιση είναι το κάτω, όπως φαίνεται και στα σχέδια των εγκαρσίων τομών, και η θωράκιση καλύπτει τα κεκλιμένα κατά τριάντα μοίρες (30 degrees) άκρα του καταστρώματος. Το κεκλιμένο τμήμα του καταστρώματος τερματίζεται εκεί που τελειώνει η πλευρική θωράκιση κάτωθεν της ισάλου, για να παρέχει επιπλέον προστασία στους εσωτερικούς χώρους του πλοίου σε περίπτωση διάτρησης της πλευρικής θωράκισης.
Επί του κυρίου καταστρώματος και επί του κάτω καταστρώματος η πλευρική θωράκιση κάμπτεται προς τα έσω και σχηματίζει ένα περίκλειστο προστατευμένο χώρο, το οχυρό (citadel), που παρείχε προστασία στο προσωπικό κατά τη διάρκεια της μάχης.
Επίλογος
Η προσπάθεια από ελλιπή στοιχεία να δώσω μία περιγραφή των ναυπηγικών χαρακτηριστικών του θωρακισμένου καταδρομικού Αβέρωφ με ανάγκασε να ανατρέξω στα τεχνικά βιβλία του τέλους του 19ου και της αρχής του 20ου αιώνα. Η αναδρομή αυτή μου δημιούργησε θαυμασμό για τα επιτεύγματα των μηχανικών της εποχής εκείνης, μέσα από τα οποία η σχεδίαση και η κατασκευή των θωρηκτών πλοίων είναι αναμφίβολα το μεγαλύτερο, και μου έφερε στον νου τη ρήση του μεγάλου θεωρητικού του πολέμου ως παρότρυνση, ότι ακόμα και στο πεδίο της τεχνολογίας το παρελθόν έχει να μας διδάξει πολλά.

Σχεδιάγραμμα του Αβέρωφ από το Brassey's Naval and Shipping Annual του 1924. (Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος)
Επεξηγήσεις
Ο λόγος Taylor (Taylor Quotient) ή λόγος ταχύτητας μήκους είναι ο λόγος της ταχύτητας του πλοίου σε knots (V) προς την τετραγωνική ρίζα του μήκους (L) ισάλου σε feet. Tq = V/L1/2
Ο αριθμός Froude (Froude Number) είναι ο λόγος ταχύτητας του πλοίου προς την τετραγωνική ρίζα του μήκους ισάλου επί την επιτάχυνση της βαρύτητας g (9,81
m/sec2), σε συνεπείς μονάδες. Fr = V/(gL)1/2
Συντελεστής Λυγηρότητας είναι ο λόγος του μήκους ισάλου προς την κυβική ρίζα του όγκου () εκτοπίσματος, σε συνεπείς μονάδες. L/1/3